نسخه چاپی

اختصاصی نما

عاقبت خوش خدمتی به آمریكا

عاقبت خوش خدمتي به آمريكا

صادق رخ فرد – به گزارش نما ، شاه با توجه به خوش خدمتی هایی که برای آمریکا در منطقه انجام داده بود فکر می کرد فرار بدون دردسری به آمریکا خواهد داشت. روایت های زیر نشان می دهد نتیجه اعتماد کامل شاه به آمریکا چگونه چه نتیجه ای را برایش رقم زد.


وقت گذرانی شاه در روزهای آخر
روزی که شاه با معدود همراهانش و به ترتیبی که می دانیم تهران را ترک کرد، آنطور که بعدها شنیدم، قصد اصلیش این بود که بعد از توقف و اقامتی کوتاه در مصر راهی آمریکا شود. اما ظاهرا مقامات امریکایی روی خوش به این سفر نشان نداند و شاه ناگزیر از مصر به مراکش رفت... در این کشور بود که من هم به شاه و دوستان معدودی که او را همراهی می کردند پیوستم. برای اولین بار بود که شاه را در حال سقوط می دیدم و علاوه بر خود او همه ناراحت بودند. به راستی که فضای بدی بود.
... البته در مراکش عده ای می آمدند، سر و گوشی آب می دادند و می رفتند اما در میان آنها یاران قدیم و مدعیان چاکری و جان نثاری کمتر دیده می شدند. تمام آن مدعیان ایشان را رها کرده بودند و از آن جمع دیگر کسی که کس باشد دیده نمی شد... همین امر روحیه شاه را به سختی و بیش از پیش افسرده کرده بود. سرانجام ضربه ای دیگر به این روحیه وارد آمد و آن زمانی بود که ملک حسین مؤدبانه عذر شاه را خواست و گفت کنفرانس اسلامی در پیش است و شما باید بروید. بعد یک هواپیمای جمبوجت 767 در اختیار گذاشت که شاه و همراهانش را به باهاماس ببرد و برد.
... همانطور که می دانید شاه پس از توقف کوتاهی در باهامس به مکزیک رفت. در مکزیک چون بیماریش رفته رفته به وخامت می گرائید بعد از اقداماتی که به وسیله دوستان امریکایی ایشان صورت گرفت برای معالجه به نیویورک پرواز کرد. سفر ایشان به نیویورک مقارن شد با جریان گروگانگیری و شاه زیر فشار مقامات امریکایی ناگزیر شد که به پاناما برود... شاه ماندن در پاناما را به مصلحت ندانست و مجددا قصد سفر به مصر کرد ...
شاه معمولا و هر روز ساعت یک بعداز ظهر ناهار می خورد و بعد به دیدار مادرش می رفت. البته آن طور که مطرح بود بعضی روزها به اسم دیدار مادر به دنبال تفریحات دیگر و دیدار زیبارویان می رفت. بعد از ظهرها هم ساعاتی را به ورزش می گذراند و نیز به بازی ورق که همیشه مورد علاقه اش بود مشغول می شد.
در مصر که به علت بیماری دیگر برنامه ورزش تعطیل شده بود و معمولا من و خانم دکتر لوسا پیرنیا پای بازی شاه بودیم. ساعت بازی ورق او بعد از ناهار که ساعت 1 بود شروع و تا ساعت 5 تا 6 به طول می انجامید و بعد می آمد و استراحتی می کرد تا ساعت 8 شب که وقت شام برسد. بعد از شام اوقات مجددا به بازی ورق می گذشت و یا به دیدن فیلم سینمایی می نشست... در ساعات ملاقات و دیدارها اخلاق دیرینه را حفظ کرده بود و اگر کسی کاری داشت و می گفت اعلیحضرت با شما فلان کار را دارم، جواب میداد دو یا سه روز دیگر مراجعه کنید. این در حالی بود که اوقات او آزاد بود اما همچنان جواب فوری دادن به درخواست ها را خلاف اقتدار و شئون شاهی می دانست.
مسعود انصاری، احمد علی، پس از سقوط: سرگذشت خاندان پهلوی در دوران آوارگی ، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، 1385، صص 164 – 169


شاه محتاج بود آمریکا بگوید چه کند

ویلیام شوکراس کتابی دارد به نام «آخرین سفر شاه» که در آبان1367در آمریکا منتشر شد و چاپ بعدی آن در دی ماه همان سال در انگلیس بود، که به سر و صدا و موفقیت بسیار انجامید و اظهارنظر برخی از دست اندرکاران ماجرای سرگردانی شاه را برانگیخت.
روایت او از روابط عجیب شاه و کارتر خواندنی است:
کارتر در آستانه سال1979به طرز غیرقابل درکی در تهران به ستایش از شاه پرداخت و با جملاتی بی معنی گفت:«هیچ رهبری در جهان وجود ندارد که من با او دارای چنین احساس عمیق دوستی شخصی باشم.» او افزود:«ایران جزیره ثبات در یکی از پرآشوب ترین مناطق جهان است.اما سرانجام کارتر به جایی رسید که قادر نبود تصمیم بگیرد که منافع واقعی آمریکا در کجاست.آیا او باید در کنار شاه قرار گیرد یا او را به حال خود رها کند؟ کارتر در پاییز آن سال از جرج بال خواست که پرونده ایران را به مدت6هفته بررسی کند و این مدت زمانی بود که یک رهبر قاطع در ایالات متحده می توانست موقعیت شاه و ارتش او را تحکیم بخشد.شاه محتاج این بود که به او گفته شود که کشور را ترک کند و به نظامیان اجازه دهد که آشوبها را کنترل کنند و یا بماند و روی پای خود بایستد.شاه در گذشته نشان داده بود که مردد و ضعیف است و این صفات او تغییر نکرده بود، و این به رغم زرق و برق نظامی و غروری بود که او را احاطه کرده بود...
امتناع پرزیدنت کارتر از پذیرش شاه بازگشایی یک عقده گناه بود، چنانکه وی در موردی دیگر گفت:«نام شاه را نیاورید! در حالیکه او می تواند به جاهای امن تری برود، من از ورود او به اینجا استقبال نخواهم کرد.» کیسینجر و راکفلر همچنان فشار می آوردند و کارتر کماکان پذیرش شاه را علیه منافع آمریکا میدانست.تا بالاخره کارتر مجبور شد بگوید:«به جهنم که کیسینجر چه میگوید.من رئیس جمهور این مملکت هستم!».کیسینجر به خاطر تشویق کارتر به پذیرفتن شاه، که برخلاف توصیه های سایروس ونس-وزیر خارجه و سفارت آمریکا در ایران صورت گرفت، بنوبه خود در به وجود آوردن بحران گروگانها سهیم است.اما اگر او در سال1978وزیر خارجه آمریکا بود بنظر من
بدون تردید شاه سرنگون نمی‌شد ، زیرا او پیرو «مصلحت سیاسی» است.

روایت کارتر از علل نخواستن شاه
روایت جیمی کارتر رییس جمهور وقت آمریکا در زمان فرار شاه: توقیف و دستگیری تعدادی از کارکنان آمریکایی در ایران از ناراحت کننده ترین اتفاقاتی بود که همواره فکر مرا به خود مشغول می داشت. ابتدا سفارت ما در فوریه ی 1979 (بهمن 1357) برای مدتی کوتاه اشغال شد. سپس بیست نفر از کارکنان نیروهای هوایی توسط ایرانیان در یکی از پایگاه های اطلاعاتی ما بازداشت شدند که پس از چند روز آزاد گشتند. در حالی که شعارهای ضد آمریکایی افراطیون شدت می یافت، ما بی سر و صدا مشغول خارج کردن چند هزار آمریکایی باقی مانده در ایران بودیم. در همان زمان کارهای خوشایندی انجام گرفت. آیت الله خمینی نماینده ی شخصی خود را برای دیدار با سایروس ونس فرستاد. هدف او افزایش دوستی و همکاری دوجانبه، و اطمینان از این بود که ما از نخست وزیر جدید و دولت او حمایت می کنیم. علی رغم ناآرامی در داخل ایران، من از رفتار دولت تحت کنترل بازرگان راضی بودم. قبل و بلافاصله پس از اینکه شاه ایران را ترک کند، ما از او دعوت کرده بودیم به آمریکا بیاید، ولی او تصمیم گرفته بود که در مراکش بماند. به ما خبر رسید که شاه حسن مایل است (شاه مراکش را ترک نماید. در شب پانزدهم مارس (26 اسفند)، هنگامی که پس از پایان مذاکرات صلح بین مصر و اسرائیل از خاورمیانه برگشته بودم، شاه حسن از ما تقاضا کرد که شاه را بپذیریم. علی رغم حضور گروههای مبارز ضدشاه در ایالات متحده، من در مورد تأمین امنیت شاه نگرانی نداشتم. اما بین توده های خشمگینی که اداره ی امور کشور ایران را نیز عهده دار بودند، تنفر شدیدی نسبت به آمریکا وجود داشت. به همین دلیل و نیز به علت آسیب پذیری تعداد زیادی از اتباع آمریکا، که هنوز در ایران به سر می بردند، تصمیم گرفتم که بهتر است شاه در جای دیگری زندگی کند. از سایروس ونس خواستم وی را یاری دهد تا جایی برای سکونت خویش دست و پا کند. شاه موافقت کرد که در باهاما مستقر شود، ولی بعد از قیمت های گران آنجا شکایت کرد و به مکزیکو نقل مکان نمود. علیرغم ثروت سرشاری که شاه داشت، وی تحت تأثیر این اعتقاد افراطی قرار گرفته بود که همه می خواهند سر او کلاه بگذارند. او هنوز مایل بود به آمریکا بیاید؛ یعنی جایی که از حمایت افراد پرقدرتی برخوردار بود. هنری کسینجر با من ملاقات کرد و از من درخواست نمود تا اجازه بدهم شاه به آمریکا بیاید. خاطرات روزانه، 8 آوریل 1979 (19 فروردین 1388) دیوید راکفلر نیز ضمن ملاقات با من همین تقاضا را داشت. چنین به نظر می رسید که هدف اصلی از این ملاقات ها، تلاش برای جلب رضایت من در اجازه ی ورود شاه به کشورمان بود. راکفلر، کسینجر و مشاور امنیتی من برژینسکی این تقاضا را به صورت مشترک پیگیری می کردند.

من سرسختانه در برابر تمام تقاضاها مقاومت می کردم
گروهی از دوستان بانفوذ شاه با سایروس ونس و برژینسکی به صورت مکرر تماس گرفته بودند. در یک مورد هم مستقیما به من متوسل شدند. در این کار برژینسکی را حامی خود یافته بودند ولی من و ونس را نمی توانستند متقاعد کنند. هر بار خطر بالقوه ای که آمریکاییان مقیم ایران را تهدید می کرد، به آنها متذکر میشدیم و تأکید می کردیم که شاه در مراکش و باهاما و هم اکنون در مکزیکو زندگی راحتی دارد. هربار آنها در حالی که فقط تاحدی قانع شده بودند از پیش ما می رفتند، ولی پس از مدتی دوباره باز می گشتند. برخی از آنها صرفا منافع شاه را در نظر می گرفتند، در حالی که دیگران و از جمله برژینسکی فکر می کردند که ما باید وفاداری خود را به دوست قدیمی نشان بدهیم. حتی به قیمت اینکه اتباع آمریکا را که هنوز در ایران بودند، خطر جدی تهدید کند. من سرسختانه در برابر تمام تقاضاها مقاومت می کردم. شرایط نسبت به زمانی که من پیشنهاد اقامت در آمریکا را به شاه کرده بودم، تغییر یافته بود. اکنون تعداد زیادی از مردم آمریکا مورد تهدید قرار گرفته بودند و هیچ نیاز مبرمی برای آمدن شاه به آمریکا وجود نداشت. نهایتا ما تصمیم گرفتیم به سفیر مان در ایران اجازه دهیم تا نتایج احتمالی ورود شاه به آمریکا را ارزیابی کند. من هیچ احساسی نداشتم از اینکه وضعیت شاه یا خود ما تغییر فاحشی می کرد، حالا او چند روز و یا چند ساعت تنیس را در کالیفرنیا و یا در آکاپولو بازی کند، چه فرقی خواهد داشت.
ایران در خاطرات جیمی کارتر مترجمان: ابراهیم ایران نژاد و طیبه غفاری تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی

۱۴۰۱/۱۰/۲۷

اخبار مرتبط
نظرات کاربران
نام :
پست الکترونیک:
نظر شما:
کد امنیتی:
 

آخرین اخبار...