چگونه با آلودگی آب به نیترات بجنگیم؟

گزارش شورای شهر تهران درباره آلودگی آب تهران تازگی ندارد. مدتی است بحث آلودگی آب آشامیدنی در ایران به نیترات و نیتریت مرتب مطرح می شود؛ اما فراتر از ابعاد حاکمیتی آن، خود ما چه می توانیم بکنیم؟

* چه خطری در کمین است؟
به گزارش نما ، آشکارترین خطر مربوط به نیتریت است. بخشی از نیترات دریافتی در بدن تبدیل به نیتریت می شود. نیتریت، آهن دو ظرفیتی هموگلوبین را به آهن سه ظرفیتی تبدیل می کند و این هموگلوبین که مت‌هموگلوبین نامیده می شود توانایی لازم را برای حمل اکسیژن در خون ندارد.
در بدن کودکان و بزرگسالان آنزیمی وجود دارد که دوباره مت‌هموگلوبین را به هموگلوبین تبدیل می کند اما در شیرخواران این آنزیم کم است بنابراین اگر میزان مت‌هموگلوبین بیش از ده درصد شود، ممکن است به عارضه‌ای به نام "مت‌هموگلوبینمیا" یا "سندروم کودک کبود" تبدیل شوند که به دلیل کمبود اکسیژن در جریان خون است.
این بیماری بیشتر در شیرخواران زیر سه ماه که از شیرخشک تغذیه می کنند دیده می شود، بویژه اگر به عفونت دستگاه گوارشی مبتلا شوند.
خطر دیگر احتمالی است که بابت خطر بروز سرطان درآبها و یا غذاهایی که نیترات ونیتریت داشته اند، گزارش شده است. اما این فرضیه هنوز اثبات نشده است. احتمالاً نیترات در بدن با آمین ها یا آمیدها واکنش نشان داده ونیتروز آمین تشکیل می شود که برخی از این ترکیبات سرطان زا هستند و برخی نیستند. مطالعات در مورد اینکه آیا بالا بودن نیترات آب آشامیدنی احتمال سرطان، بویژه سرطان را دستگاه گوارشی بالا می برد به شواهد محکمی نرسیده است.
خطرات دیگری همچون کاهش جذب برخی مواد مورد نیاز بدن نیز گزارش شده است.

* راه ورود به بدن
عموما دو عامل آب و نگهدارنده ها عامل ورود نیترات و نیتریت به بدن هستند. بیش از نود درصد نیتراتی که از راه تغذیه وارد بدن می شود بسرعت و به میزان زیاد جذب می شود و بخشی از آن از راه ادرار دفع می گردد.
وجود نیترات سدیم و یا نیتریت سدیم به عنوان نگهدارنده در گوشت‌های فرآوری شده است، همچون سوسیس و کالباس و امثال آن و همچنین برخی از کنسروها یکی از مهمترین منابع ورود نیترات و نیتریت به بدن است. اگرچه دیگر مواد نگهدارنده همچون بنزوات سدیم که در سس ها و نوشابه ها به کار می رود نیز عوارض دارد؛ اما در خصوص کنترل ورود نیترات به بدن توجه به ماده نگهدارنده در صورت قید شدن روی محصول خوراکی می تواند هوشیاری لازم را به ما بدهد.

* راه مقابله
این آلودگی به واسطه کودهای کشاورزی و فاضلاب شهری در اغلب سفره های آب زیرزمینی حضور دارد؛ زیرا بر خلاف برخی آلودگی های دیگر با گذر از لایه های خاک تصفیه نمی شود.
استفاده از صافی‌های خانگی آب (فیلترهای جذب کربن و فیلترهای مکانیکی از انواع مختلف) نیز برای کاهش نیترات مفید نیست اما برخی صافی ها - که از روش رزین های آنیونی حاوی کلراید استفاده می کنند- این قابلیت را دارند، مشروط به آنکه یونهای سولفات در آب زیاد نباشد. سه روش تقطیر، اسمز معکوس و تبادل یونی راه اصلی تصفیه آب از نیترات است اما هر سه روش نسبتاً پر هزینه می باشند و به همین جهت اغلب تصفیه کننده های آب از تصفیه نیترات صرف نظر می کنند. در تصفیه های خانگی حذف کننده نیترات عموما از روش تبادل یونی به کمک رزین ها استفاده می شود که نگهداری تجهیزات شامل تمیز کردن دوره ای و تعویض بعضی از قطعات آن طبق دستورالعمل بسیار مهم است.
آنچنان که گفته شد اصلی ترین گروه هدف شیرخواران هستند، که ممکن است در جذب اکسیژن دچار اختلال شوند. اگر میزان نیترات آب بیش از ۱۰۰ میلی‌گرم در لیتر باشد، نباید از آن برای شیرخوارانی که شیرخشک می‌‌خورند استفاده کرد.
۲۵ درصد نیترات وارد بزاق می شود که بیست درصد آن را میکروب‌های دهان به نیتریت تبدیل می کنند، بنابراین مسواک زدن و دهان‌شویه های ضد میکروب باعث کاهش ورود نیتریت به بدن می شود.
برخی پزشکان معتقدند غذاهای کنسروی که حاوی نیترات هستند در بروز برخی بیماری‌های گوارشی از جمله رفلاکس معده موثر هستند و حتی برخی آن را عامل سرطان معده معرفی می کنند. کاهش مصرف سوسیس و کالباس و غذاهای کنسرو شده حاوی مواد نگهدارنده بسیار تاثیرگذار است.
بالا بودن نیترات در اب ممکن است باعث کاهش جذب ید شود، بنابراین مصرف نمک ید دار می تواند از اختلال کار تیروئید جلوگیری کند. همچنین مصرف آنتی اکسیدان‌ها مثل ویتامین ث (بویژه از منابع طبیعی) و چای سبز باعث کاهش خطرات احتمالی سرطان زایی این ترکیبات می‌شوند.
گزارش:صادق رخ فرد