به گزارش نما، اندیشکده مرکز مطالعات راهبردی و بین‌المللی در تحلیلی به قلم پل شوارتز به بررسی تأثیر توافق هسته‌ای ایران بر کشور روسیه پرداخت و نوشت: در طول ۱۸ ماه گذشته، پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل (ایالات متحده، چین، فرانسه، روسیه و بریتانیا) به همراه آلمان (مجموعاً گروه ۱+۵)، برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران، درگیر مذاکرات سختی با این کشور برای دستیابی به توافق بودند. در دوم آوریل، دو طرف چارچوب توافقی را که دربرگیرنده جزئیات پارامترهای توافق نهایی بود، اعلام کردند. انتظار می‌رود توافق نهایی که باید طی ۳ ماه بعد مورد مذاکره قرار می‌گرفت، تا ۳۰ ژوئن ۲۰۱۵ به امضای طرفین برسد. بر اساس توافق جدید، ایران باید به محدودیت‌های شدیدی در مورد تولید پلوتونیوم و غنی‌سازی اورانیوم پایبند بوده و در ازای رفع مجموعه‌ای از تحریم‌های اعمال‌شده توسط جامعه بین‌الملل، یک نظام بازرسی مداخله‌گرانه را برای مدت حداقل ۱۰ سال بپذیرد. علی‌رغم حل نشدن برخی موضوعات، کاملاً بدیهی است که تا زمانی که این توافق به یک تحول بنیادی در روابط ایران با غرب منتهی نشود، روسیه احتمالاً به عنوان ذینفع اصلی این جریان ظاهر خواهد شد.
توافق هسته‌ای ایران چه معنایی برای روسیه دارد؟
■ توافق هسته‌ای ایران و افزایش امنیت روسیه ■
ـ مزایای امنیتی
در وهله نخست باید گفت چنین توافقی امنیت روسیه را بالا خواهد برد. علی‌رغم اینکه به این موضوع اشاره زیادی نمی‌شود، اما در واقع، روسیه بیش از هرکدام از اعضای گروه ۱+۵ در برابر حمله هسته‌ای ایران آسیب‌پذیر است. موشک بالستیک جدید ایران با عنوان «شهاب ۳ -الف» بردی به اندازه ۲۰۰۰ کیلومتر دارد؛ این برد برای رسیدن به هیچ‌یک از کشورهای ۱+۵ کافی نبوده، اما به راحتی می‌تواند اهداف خود در غرب روسیه را مورد هدف قرار دهد. علاوه بر این، از آنجائی که روسیه یکی از امضاکنندگان «پیمان نیروهای هسته‌ای برد متوسط» است، نمی‌تواند موشک‌های مسلح به سلاح هسته‌ای با برد متوسط را که قادرند مستقیماً ایران را هدف قرار دهند، مستقر کند؛ تنها چنین موشک‌هایی می‌توانند به عنوان مؤثرترین ابزار در مقابل یک حمله احتمالی از سوی ایران عمل کنند. بنابراین، توافق هسته‌ای می‌تواند با محدودکردن توانایی ایران در تولید سلاح‌های اتمی، محافظی در برابر حمله اتمی ایران برای روسیه باشد؛ نتیجه‌ای که قطعاً روسیه به تنهایی نمی‌توانست به آن دست یابد.
■ حکومت کنونی ایران عامل ثبات در خاورمیانه‌ای است■
– حفظ حکومت ایران
البته کاستن از تهدید هسته‌ای ایران را نمی‌توان مهم‌ترین دستاورد روسیه از انعقاد یک توافق هسته‌ای، دانست. مسئله مهم‌تر این است که چنین توافقی، عملاً بقای طولانی‌مدت جمهوری اسلامی را تضمین می‌کند؛ امری که از مدت‌ها پیش یکی از اهداف اولیه روسیه در خاورمیانه بوده است. تمایل روسیه برای حفظ رژیم کنونی ایران، مسلماً ناشی از علاقه و وابستگی آن نسبت به روحانیون نیست. بلکه در واقع نمایانگر این دیدگاه روسیه است که حکومت کنونی ایران عامل ثبات در خاورمیانه‌ای است که در هرج‌ومرج فرو رفته است و هرگونه بی‌ثباتی در ایران می‌تواند بر منافع روسیه در منطقه تأثیر منفی بگذارد. این موضوع همچنین نمایانگر این باور روسیه است که از آنجایی که از نظر ژئوپلیتیکی منافع ایران بیشتر با منافع روسیه همسو است تا با قدرت‌های غربی، بنابراین ایران می‌تواند به عنوان یک شریک مناسب و همسو برای روسیه در منطقه پا به عرصه بگذارد. بنا بر اظهارات سرلشگر حسین دهقان وزیر دفاع ایران «ایران و روسیه دیدگاه‌های مشترکی نسبت به مسائل سیاسی، منطقه‌ای و جهانی دارند.» بااینکه توافق هسته‌ای شاید نتواند به‌طور کامل ایران را از [تهدید] نیروهای [خواستار] تغییر مصون نگه دارد، اما حداقل خواهد توانست گزینه تغییررژیم نظامی تحمیلی را تا زمانی که ایران به توافق پایبند است، از روی میز حذف کند.
■ ارتباط با ایران منافع اقتصادی بسیاری برای روسیه به همراه داشته است ■
– منافع اقتصادی
بقای نظام جمهوری اسلامی ایران، در کنار لغو تحریم‌ها فرصت‌های اقتصادی مهمی برای روسیه نیز در پی خواهد داشت. در حقیقت، روابط اقتصادی میان روسیه و ایران از هم‌اکنون و طی ماه‌های گذشته رونق قابل‌توجهی گرفته و دو کشور تبادلات تجاری با هم داشته‌اند که از ارزش بالایی برای روسیه برخوردار بوده است. روسیه در نوامبر سال ۲۰۱۴ میلادی توافق چند میلیارد دلاری را امضا کرد که به موجب آن دو رآکتور هسته‌ای دیگر در تأسیسات هسته‌ای بوشهر برای ایران بسازد. روسیه، علاوه بر سود قابل‌توجهی که از ساخت آن تأسیسات به دست می‌آورد، خواهد توانست در تمام طول مدت عمر آن رآکتورها سوخت هسته‌ای به ایران بفروشد. همچنین طبق گزارش‌ها در این توافق آمده که روسیه گزینه ساخت حداکثر شش رآکتور را نیز در آینده داشته باشد.
■ روسیه به دنبال ایجاد روابط نظامی بلندمدت و چندجانبه با ایران است ■
این دو کشور در ماه ژانویه توافقنامه همکاری نظامی جدیدی امضا کردند که یکی از مزایای آن، تسهیل در انتقال تجهیزات نظامی روسیه به ایران در آینده است. مسکو و تهران همچنین از توافقی خبر دادند که به موجب آن بحث بر سر تصمیم روسیه در سال ۲۰۱۰ میلادی مبنی بر لغو تحویل سامانه‌های دفاع موشکی اس۳۰۰ به ایران به راه‌حل برسد. ولادیمیر پوتین، متعاقب این توافق، در سیزدهم ماه آوریل اعلام کرد که منع تحویل سامانه‌های دفاع هوایی به ایران را ملغی نموده است و از این طریق، راه را برای انتقال موشک‌های اس۳۰۰ به ایران در آینده هموار کرد. جزئیات این انتقال علناً اعلام نشده است اما حل این اختلاف باعث خواهد شد که یکی از موانع اصلی بر سر روابط این دو کشور از بین برود و احتمال فروش تسلیحات نظامی در آینده پس از لغو تحریم‌ها را بالا ببرد. روسیه، قبل از لغو فروش موشک‌های اس۳۰۰، همواره تأمین‌کننده اصلی تسلیحات نظامی ایران بوده و مجموع فروش آن بین سال‌های ۱۹۹۱ تا ۲۰۱۵ میلادی حدود ۳.۴ میلیارد دلار بوده است. روسیه امیدوار است با لغو تحریم‌های سازمان ملل، فروش تسلیحات نظامی به ایران در مقیاس بزرگ را از سر بگیرد. سرگی شویگو وزیر دفاع روسیه عنوان کرده است که روسیه تمایل دارد رابطه نظامی بلندمدت و چندجانبه‌ای با ایران برقرار نماید.
■ نیاز ایران به سلاح‌های مدرن ■
ارتش ایران شدیداً به سلاح‌های مدرن نیاز دارد اما به خاطر مناقشات در جریان و سوءظن‌های موجود، غرب تمایلی به فروش چنین سلاح‌هایی را به ایران، حداقل تا آینده نزدیک و حتی پس از رسیدن به توافق هسته‌ای ایران، نخواهد داشت. ایران در هر صورت برای تهیه سامانه‌های تسلیحاتی مهم خود از غرب بر حذر خواهد ماند. علاوه بر این، با توجه به نقض عهد اخیر روسیه با غرب در موضوع اوکراین و اجتناب روزافزون روسیه نسبت به حمایت از برنامه‌های تحریمی غرب، که موارد آن در رأی‌های اخیر روسیه برای توقف تحریم‌های سازمان ملل علیه سوریه دیده شد، ایران احتمالاً با تکیه بر روسیه احساس امنیت بیشتری برای خرید سلاح در آینده خواهد کرد.
■ دغدغه روسیه در مورد حمایت سعودی‌ها از بنیادگرایی سنی و اثرات احتمالی آن در روسیه ■
علاوه بر این، ایران و روسیه به دلیل مخالفت مشترک با برنامه‌های عربستان سعودی در منطقه باهم متحد هستند؛ ایران به خاطر تشدید کشمکش‌های فرقه‌ای که با عربستان سعودی تحت رهبری سنی‌ها دارد و همچنین از این جهت که عربستان را به عنوان اصلی‌ترین رقیب ژئوپلیتیک خود در خاورمیانه می‌داند و روسیه نیز به جهت دغدغه‌هایی که در مورد حمایت سعودی‌ها از بنیادگرایی سنی و اثرات احتمالی آن در روسیه دارد، [دارای رویکرد مشترک در خصوص عربستان هستند]. مسکو از تلاش‌های اخیر سعودی‌ها برای کاهش قیمت نفت که به شدت به اقتصاد روسیه صدمه زده، عصبانی شده است. در سوی دیگر، ایالات متحده و هم‌پیمانان غربی آن مدت‌هاست که روابط نزدیکی با سعودی‌ها دارند. علی‌رغم اختلافات اخیر آنها در خصوص راهبرد مناسب در خصوص سوریه و اتخاذ تدبیر پرداختن صرف به موضوع توافق [هسته‌ای] ایران، احتمالاً آنها در مسائل کلیدی خاورمیانه ازجمله مخالفت با «اسد» و ماجراجویی ایران در منطقه، باهم همسو باقی بمانند.
■ اختلاف راهبردهای ایران و روسیه در مورد اسرائیل ■
حوزه‌ای دیگر که ایران و روسیه به شدت در آن دارای اختلاف‌نظر هستند، ارتباط آنها با اسرائیل است. درحالی‌که ایران دشمن آشتی‌ناپذیر اسرائیل است، رویکرد روسیه نسبت به اسرائیل همراه بسیار ظریف‌تر بوده است. به‌طور مثال، پوتین ضمن تداوم حمایت از آرمان استقلال فلسطین، اقدامات متعادل دیگری را نیز در راستای درنظرگرفتن منافع اسرائیل و حتی گاهی محکوم کردن رفتار فلسطین و یا اجتناب از لحن تند ضداسرائیلی، انجام داده است. روسیه همچنین در مواردی، به درخواست اسرائیل، فروش سلاح به سوریه و ایران را تعدیل و یا حتی لغو کرده، چراکه این کشورها به طور خاص برای اسرائیل نگران‌کننده هستند. در اسرائیل نیز به نوبه خود حمایت زیادی از روسیه وجود دارد؛ بیش از ۱ میلیون شهروند اسرائیلی از اتحاد شوروی سابق به اسرائیل مهاجرت کرده‌اند. علاوه بر این، روسیه به عنوان یک بازار مهم صادراتی برای فن‌آوری و محصولات کشاورزی اسرائیل به شمار می‌رود. از همین رو، در عین حال که روسیه در تنظیم همزمان روابط خود با اسرائیل و ایران توانمند، مسلماً دچار چالش‌هایی خواهد شد، فعلاً نشان داده به رغم مشکلات و چالش‌های موجود، در حفظ روابط خوب با هر دو کشور خبره است.
■ توافق هسته‌ای و همکاری‌های روزافزون ایران و روسیه■
بنابراین، در نبود یک تحول اساسی در روابط بین ایران و غرب، به احتمال زیاد با انعقاد توافق هسته‌ای ، روسیه و ایران به هم نزدیک‌تر شوند. از همین رو باید منتظر همکاری‌های بیشتر بین این دو کشور در چندین حوزه ازجمله تقویت حمایت از «اسد» در سوریه، افزایش نفوذ آنها در عراق تحت تسلط شیعیان و مقابله با نفوذ عربستان در منطقه، باشیم. در نهایت اینکه تمامی این عوامل موجب افزایش قدرت ایران در منطقه به بهای هم‌پیمانان آمریکا شده و به این ترتیب، همزمان با کم شدن نفوذ آمریکا، نفوذ روسیه افزایش خواهد یافت.
■ پیش‌بینی تقویت جایگاه ایران در خاورمیانه ■
درمجموع، اگر غرب با احتیاط گام برندارد، توافق هسته‌ای جدیدی که ایران را توانمند خواهد کرد، به طور غیر مستقیم نفوذ روسیه را نیز در خاورمیانه افزایش خواهد داد. از آنجائی که روسیه و ایران دارای اهداف راهبردی مشترک در خاورمیانه هستند، احتمالاً دستورالعمل مشترکی را که در نقطه مقابل منافع غرب قرار دارد، در منطقه دنبال کنند. به این ترتیب، همزمان با محکم شدن جایگاه ایران در خاورمیانه، روسیه نیز در حوزه‌هایی که منافعش همسو باشد، در کنار ایران خواهد بود. به این ترتیب، یک ایران قدرتمند که مورد حمایت روسیه هم است قادر خواهد بود این منافع را به‌طور مؤثرتری دنبال کند. درحالی‌که رسیدن به چنین نتیجه‌ای قطعی نیست اما بر اساس رویه موجود و محرک‌های زمینه‌ای آن، برآورد معقولی به نظر می‌رسد. درواقع، احتمال بالاتری وجود دارد که این اتفاق بیفتد، مگر اینکه غرب از توافق هسته‌ای جدید طوری بهره‌برداری کند که اساساً روابط خود را با ایران متحول کند. هنر غرب این خواهد بود که از گشایش جدید با ایران بهره برده و بتواند فراتر از مذاکره هسته‌ای حرکت کرده و ایران را در مسیری درگیر کند که محرک‌های لازم را برای ادغام بیشتر آن با غرب فراهم سازد. با بهره‌برداری از این فرصت گشایش برای افزایش تجارت با ایران و با تشویق سرمایه‌گذاری‌های گسترده غربی در اقتصاد این کشور، غرب به ایران سهم بیشتری را در حفظ روابط خوب خواهد داد. این امر به نوبه خود انگیزه‌های مثبتی را برای ایران در جهت تعدیل رفتار خود در خاورمیانه ایجاد خواهد نمود. البته اگر غرب در استفاده از این فرصت شکست بخورد، روسیه آماده بهره‌برداری از روابط بهتر خود با ایران و تحکیم هر چه بیشتر روابط اقتصادی و سیاسی خود با ایران به محض رفع تحریم‌ها، خواهد بود.
■ اهداف ایران در منطقه در تضاد مستقیم با منافع غرب و هم‌پیمانان اصلی آن در منطقه ■
متأسفانه، افزایش تجارت و سرمایه‌گذاری احتمالاً برای تغییر دادن کلی رفتار ایران کافی نخواهد بود. در واقع برای تحول واقعی روابط بین ایران و غرب چیز بیشتری نیاز است چراکه تمام انگیزه‌های ژئوپلیتیک کنونی در خاورمیانه به سوی تداوم منازعه با ایران گرایش دارند. همانطور که در بالا ذکر شد، اهداف ایران در منطقه مستقیماً در تضاد با منافع غرب و هم‌پیمانان اصلی آن در منطقه به ویژه عربستان سعودی و اسرائیل است. حل این منازعات نیازمند گفتگوهای مداوم، خویشتن‌داری از سوی تمام طرفین و سازش‌های واقعی است که البته دستیابی به آنها به شدت دشوار است. البته بدون برخی سازش‌ها و تعدیل‌ها، ایران و روسیه همچنان به داشتن انگیزه‌های قوی برای همکاری در راستای ارتقای برنامه کاری مشترک خود در خاورمیانه ادامه خواهند داد، که این امر احتمالاً در نهایت منجر به افزایش بیش از پیش نفوذ روسیه در منطقه خواهد شد.
متن کامل این گزارش بدون تایید محتوا و ادعاهای مطرح شده در آن، صرفا جهت اطلاع نخبگان، کارشناسان، پژوهشگران، دانشجویان و تصمیم‌گیران عرصه سیاسی کشور از رویکردها و دیدگاه‌های اندیشکده‌های غربی منتشر می‌کند و دروغ پراکنی‌ها، اطلاعات نادرست، اتهامات و القائات این گزارش مورد تأیید نمی‌باشد.
منبع: اشراف
توافق هسته‌ای ایران چه معنایی برای روسیه دارد؟
یك اندیشكده آمریكایی بر این باور است كه تا زمانی كه توافق هسته‌ای ایران به تحولی بنیادی در روابط ایران با غرب منتهی نشود، احتمالا روسیه ذینفع اصلی این توافق خواهد بود.
۱۳۹۴/۳/۱۹
