ام المومنین خدیجه(س) الگوی اقتصاد مقاومتی زنان

نفیسه زارعی- آفتاب تیغ‌کشیده مکه و گرمای طاقت‌فرسای آن که با شیطنت و توطئه‌های کفار بیش ازپیش خودش را به رخ می‌کشید، برای پیامبر اسلام در خنکای سایه حضور بانویی گرامی تبدیل به آرامش می‌شد،ام المومنین خدیجه کبری(س) که در زندگی پیامبر اعظم نقشی انکارناپذیر را ایفا کرده است، او همواره در حال جهاد برای حفاظت از پیامبر و آیین اسلام است. یک روز با انفاق هرآنچه دارد و روز دیگر با جان گرامی خویش، در مقام همسر نبوت خوش می‌درخشد، آگاهی از شرح پایمردی‌های حضرت خدیجه(س) و نقش بی‌مثال ایشان در سخت‌ترین تحریم‌های اقتصادی اسلام موضوعی بود که ما را به‌سراغ فاطمه جان نثاری، کارشناس تاریخ اسلام و مدرس اخلاق برد و با او در این خصوص به گفتگو نشستیم:

حضرت خدیجه(س) یکی از برجسته‌ترین زنانی است که در تاریخ صدر اسلام نقشی موثر در زندگی فردی و اجتماعی پیامبر اسلام(ص) ایفا نموده است، اصلی‌ترین علت علو مقام ایشان در قیاس با سایر زنان پیامبر در چیست؟

حضرت خدیجه به عنوان نخستین «ام المومنین» در قرآن مورد توجه قرار گرفته است. این سعادت از بین همه زنان پیامبر(ص)، نصیب خدیجه(س) شده است که یازده امام از نسل او از طریق فاطمه(س) به‏وجود بیاید؛ بنابراین پیش از هرچیز باید گفت حضرت خدیجه(س) نخستین زنی است که به پیامبر ایمان آورد، این ایمان تنها به بعد فردی ایشان منحصر نمی‌شود، ما در تمام مقاطعی که زندگی این بانوی نمونه اسلام را مطالعه می‌کنیم، مکررا شاهد جنبه عملی ایمان در همه رویدادهای زندگی شخصی ایشان هستیم و اصلی‌ترین محوری که موجب تمایز حضرت خدیجه(س) از سایر زنان پیامبر و حتی سایر زنان حجاز می‌شود، همراهی رسول خدا در مقاطع گوناگون حیات ایشان است.

درحقیقت باید گفت، حضرت خدیجه(س) در حالی پیامبر اکرم(ص) را یاری می‌کرد که آن حضرت در تنهایی، غربت و احاطه کامل دشمنان اسلام قرار داشت، این دشمنان گاهی آنقدر به‌دلیل نسبت عشریه‌ای با پیامبر نزدیک بودند که احتمال وقوع خطر برای ایشان و حضرت خدیجه(س) حتی در خانه وجود داشت؛ اما با این تفاسیل ایشان هرگز از حمایت و پشتیبانی از رسول خدا دست نکشید، به عبارت بهتر حضرت خدیجه(س) با حمایت‌های مادی و معنوی خود از پیامبر و دین مبین اسلام در این شرایط سخت باعث حفاظت پیامبر و دین و پیشبرد اهداف اسلام شدند. نمونه بارز این پیشبرد از طریق اموال این بانو صورت می‌گیرد؛ به طوری که ثروت حضرت خدیجه(س) در شرایطی که اسلام هیچ پشتوانه مالی نداشت، کمک بزرگی به ترویج آن کرد البته باید گفت، در تاریخ نام‌های بسیاری از کسانی که به اسلام با مال خود کمک کرده‌اند، ذکر شده؛ اما هیچ‌یک از این افراد مانند حضرت خدیجه(س) تمام ثروت خود را برای اسلام صرف نکرده‌اند؛ اما بزرگ بانوی اسلام بدون هیچ چشم‌داشتی هرآنچه را که داشت برای تثبیت و ترویج آیین محمدی صرف کرد و همین حمایت‌های مادی و معنوی مقام ایشان را از سایر زنان پیامبر متمایز می‌کند.

بدون تردید همسر پیامبربودن یکی از اسبابی است که موجب رشد معنوی یک زن می‌تواند باشد، جدای از این موضوع شما چه عاملی را در تکوین شخصیت متعالی حضرت خدیجه موثر می‌دانید؟

پیش از آنکه حضرت خدیجه‌(س) به دین اسلام مومن شود، با توجه به منطق و افق والایی که مدنظر داشت، دین مسیحیت را با تحقیق و تفحص بسیار پذیرفت و در حقیقت به آیین تشریک و بت‌پرستی پشت پا زد؛ در واقع همین روحیه تدبر در آیات الهی و تفکر بود که موجب شد حضرت خدیجه(س) نخستین کسی باشد که نور حقیقت را در چهره پیامبر(ص) دیده و به وی ایمان آورد؛ همان‌طور که قطعا می‌دانید، این بانوی بزرگوار نسبت‌به دین اسلام و خصوصیات پیامبر آخر‌الزمان با استفاده از متون مسیحیت آگاه بود و هنگامی که با پیامبر(ص) آشنا شد، به ارزش وجودی وی پی برد. همین موضوع موجب شد حضرت خدیجه(س) تمام دارایی و اعتبار خود را برای کمک به دین اسلام صرف کند و در این راه از هیچ تلاشی دریغ نداشته باشد. هزینه‌کردن تمام اموال توسط این بانوی بزرگوار تنها بر اساس یک احساس صورت نگرفته بود بلکه بر اساس یک فهم عمیق از ارزش کاری که پیامبر(ص) انجام می‌داد، بود از این موضوع می‌توان به این حقیقت مهم رسید که تأمل در آیات الهی و ادیان تا چه اندازه می‌تواند برای انسان راه‌ گشا باشد و مسیرهای هدایت را به سوی او باز کند. نکته دیگری که از زندگی حضرت خدیجه(س) می‌توان به آن رسید، اهمیت خودسازی معنوی انسان برای رسیدن به جایگاه والا نزد خداوند متعال است. همین کار مهم حضرت خدیجه(س) در انفاق اموال خود در راه اسلام نیاز به توفیق الهی دارد و به طور قطع هر کسی فرصت چنین توفیقی را پیدا نمی‌کند. کسب این توفیق با بندگی خدا موضوعی است که می‌تواند درسی بزرگ برای زنان و مردان مسلمان باشد موضوع برای امروز جامعه ما نیز بسیار راه‌گشا است و این را ثابت می‌کند که اگر در راه دین کوشا باشیم، خداوند اجر ما را با ماندگاری در تاریخ و کسب عزت و بزرگی خواهد داد.

جایگاه خدیجه کبری(س) از بعد فرهنگی در ترویج اسلام چیست؟

مطابق کتب معتبر تاریخ اسلام، در ابتدای بعثت رسول خدا(ص) و در مدت سه سال دعوت پنهانی، تنها چند نفر از خاندان ايشان مسلمان شدند. در ميان مردان، نخستين شخص، حضرت علي(ع) و از بين زنان، خديجه(س) بود. بر اساس شرايط سياسي و اجتماعي حاکم بر جامعه عصر جاهلي، اسلام‌آوردن حضرت خديجه می‌توانست، توان تبليغی رسول خدا(ص) را بالا ببرد و راهکاری مناسب برای خروج از مشکلاتی باشد که اسلام‌نیاوردن برخی از نزديکان پيامبر(ص) برای آن حضرت بوجود آورد.

کيفيت حضور خديجه(س) در نماز همراه رسول خدا(ص) علاوه برآنکه باعث خوشحالی و آرامش خاطر پيامبر(ص) بود، زمينه توسعه و ترويج فرهنگ اسلام در بين زنان را نيز فراهم کرد در حقیقت این حضور در کنار پیامبر به منزله کرامت زن مسلمان در آیین تازه و نزد پیامبر این دین به‌حساب می‌آمد و این درست در تقابل جدی با اندیشه اعراب جاهلی در خصوص زنان بود.

باتوجه به فهم همه‌جانبه و عمیق حضرت خدیجه(س) از مسائل روز اسلام و با دسترسی به منابع ثروت به واسطه فعالیت اقتصادی و تجاری، آیا با درنظرگرفتن این مسائل می‌توان ایشان را نمادی از یک زن الگو برای موضوع اقتصاد مقاومتی و مقاومت اقتصادی دانست؟

وقتی زندگی حضرت خدیجه(س) را مورد مطالعه و بررسی قرار می‌دهیم متوجه می‌شویم ایشان به‌دلیل تلاش و پشتکار در عرصه تجارت و اقتصاد به موقعیت مناسبی در بین تجار روزگار خود در عربستان دست پیدا کرده بود. داشتن این مال و مکنت بدون شک موجب ایجاد یک زندگی مجلل می‌شود، چنانچه پیش از ازدواج ایشان با نبی مکرم اسلام بنا به اسناد تاریخی محل سکونت ایشان در خانه‌ای مجلل و باشکوه بود پس از ازدواج، تمام جلال و شکوه این خانه را به پاى همسرش ریخت و آن خانه که پیش از طلوع اسلام پناهگاه مستمندان بود، پس از اسلام پایگاه مؤمنان شد.

پیامبر(ص) و خدیجه(س) با رفتار خود در دورى از تجمل‏گرایى و با عمل به ساده‏زیستى، الگوى پیروان و مسلمانان شدند. این درحالی بود که به دلیل موقعیت ام‌المومنین خدیجه(س) آنها می‌توانستند زندگی اشرافی را در پیش بگیرند؛ اما با درنظرگرفتن موقعیت اسلام و اهمیت پایگاه سیاسی و اجتماعی اسلام زندگی مجلل و رفاه‌زدگی را که موجب رخوت و سستی اراده می‌شود، ترک کرده و اموال خود را صرف اسلام کردند و بنابراین با کار و تجارت اقتصاد درون‌زایی را رقم زدند که محصول آن در روزهای سختی زندگی پیامبر و مسلمین برداشت شد و اسلام بر خلاف تلاش‌های مستکبران استوار شد.

یکی از سخت‌ترین مقاطع زندگی مسلمانان صدر اسلام دوران شعب ابی‌طالب است که به واسطه تحریم آنها در بدترین شرایط قرار گرفتند، شما نقش نخستین بانوی مسلمان با اتکا به اهمیت حضور معنوی ایشان در کنار پیامبر و حضور اقتصادی برای مسلمانان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

برای آگاهی از نقش حضرت خدیجه(س) می‌بایست به این سخن پامبر استناد کرد پیامبر(ص) فرمود: «هیچ مالی هرگز به من سود نرسانید آنگونه که ثروت خدیجه برای من سود رسانید.» نقش تاریخی و فداکاری‌های اقتصادی حضرت خدیجه(س) در یاری رسول الله(ص) که مشکلات فراوانی را از پیش پای ایشان برداشت و منجر به آرامش روحی ایشان شد، بسیار مشهود است. پیامبر(ص) از اموال ام المومنین خدیجه(س) بردگان تحت شکنجه را خریداری کرده و بدهکاران را از قید بدهکاری آزاد می‌کرد. به بینوایان و تهیدستان کمک می‌کرد و مسلمانانی را که از مکه به مدینه هجرت می‌کردند و مشرکان اموال آنها را مصادره می‌نمودند، با مال خدیجه(س) بی نیاز می‌کرد تا خود را به مدینه برسانند. از همه مهم‌تر در ماجرای محاصره اقتصادی قریش که مدت 3 یا 4 سال طول کشید، همه اموال خدیجه(س) صرف حمایت از محاصره‌شدگان و رسول الله(ص) شد. بنابراین حمایت اقتصادی خدیجه(س) در واقع کلید مقاومت و شکستن این محاصره بود. حضرت خدیجه(س) توانست با بذل مال خود مسلمانان را حفظ کند و زمینه رشد و شکوفایی اسلام و مسلمین را فراهم نماید و به استناد تاریخ رسول اعظم در مکه تا زمانی که خدیجه کبری زنده بود در کفایت وسیع و بی‌نیاز قرار داشت و به خاطر همین آرامش مادی و معنوی این بانو بود که پیامبر حتی بعد از رحلت ایشان به بزرگی و کرامت از ایشان یاد می‌کرد.
منبع: شما