كاركردهای روزآمد مساجد

امیر زینلی - به گزارش نما ، 30 مرداد سال 1348 مسجدالاقصی به دست صهیونیست‌ها به آتش کشیده شد، سال‌ها بعد و به همین مناسبت به پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران و تصویب اعضای سازمان کنفرانس اسلامی در سی‌امین نشست این سازمان، این روز به نام روز جهانی مسجد نامگذاری شد. مکانی که از زمان تولد اسلام مهمترین جایگاه برای تمامی عرصه‌های مذهبی، اعتقادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی جهادی بوده و نقش مهمی نیز در شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران داشته است. اما امروز و در عصر اطلاعات نیاز به گسترش فعالیت های خود دارد. با دکتر علی رضا اسلامی در این زمینه گفتگو کرده ایم.


نکته ای که در باب مسجد، زیاد شنیده می شود، مسجد ضرار است. این مثل چه مصادیقی دارد؟
ممکن است در مقابل مساجد مساجد دیگری برای تفرقه بسازند که معروف به مسجد «ضرار» است. آیه‌ای در قرآن وجود دارد در باره مسجد قبا که موافقین اسلام در آن بودند و مخالفین مسجدی در مقابل این مسجد درست کردند. وَالَّذِينَ اتَّخَذُواْ مَسْجِدًا ضِرَارًا وَكُفْرًا وَتَفْرِيقًا بَيْنَ الْمُؤْمِنِينَ وَإِرْصَادًا لِّمَنْ حَارَبَ اللّهَ وَرَسُولَهُ مِن قَبْلُ وَلَيَحْلِفَنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلاَّ الْحُسْنَى وَاللّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ(1) قصدشان این بود که مسجدی درست کنند در مقابل مسجد قبا که موجب تفرق مسلمین شود. باید در مقابل این مسجد ایستاد و خرابش کرد.

درقرآن مجید اشاره های زیادی به مسجد شده، مواردی از آن را بیان بفرمایید.
مسجد از ریشه «سجده» به معنای تذلل و خضوع و امکان خضوع در مقابل حق که همان عبادت است می‌باشد. مسجد اسم مکان سجده است که به معنی محل عبادت به کار می‌رود. ما در قرآن و در فرهنگ اسلام از موضوع مسجد نمونه‌هایی تاریخی داریم. اولاً آیه‌ای که می فرماید و مسجد تقوی اول یوم و اشاره کرده به بنای مساجد چه در مورد مسجد قبا و چه در مورد خانه خدا که اولین مسجد است که إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبَارَكًا وَهُدًى لِّلْعَالَمِينَ(2) اولین خانه و مسجد خانه خدا است که در زمین بنا شده است. ما در فرهنگ‌های غیراسلامی هم داشتیم مثل مسجد الاقصی سُبْحانَ الَّذي أَسْري‏ بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَي الْمَسْجِدِ الْأَقْصَي الَّذي بارَکْنا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آياتِنا إِنَّهُ هُوَ السَّميعُ الْبَصيرُ(3) نشان می‌دهد که ما غیر از مسجد الجرام که مربوط به اسلام و مسلمین و قبل بوده است و در دوره حضرت آدم و بعد از آن حضرت ابراهیم و پیامبر اسلام و در فرهنگ‌های دیگر مسجدهایی مثل مسجد الاقصی داشتیم. در مورد قوم اصحاب کهف خدا در قرآن می‌فرماید قَالَ الَّذِینَ غَلَبُوا عَلَی أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَیْهِم مَّسْجِدًا(4) جایی که آنها بودند را مسجد و محل عبادت بسازید. لذا در آیین‌های دیگر به معبد، مسجد می‌گفتند.

وظیفه ما در قبال مساجد چیست؟
یک وظیفه تطهیر مسجد است. خداوند به پیامبران بزرگ خود مثل حضرت ابراهیم می‌فرماید که طَهِّرا بَیْتِیَ لِلطّائِفِینَ وَ الْعاکِفِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ(5) خانه من که مسجد‌الحرام است را برای طواف کنندگان و راکعین و ساجدین پاک کنید.
موضوع بعدی، حریم مساجد است که وَلَا تُقَاتِلُوهُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ حَتَّى يُقَاتِلُوكُمْ فِيهِ فَإِنْ قَاتَلُوكُمْ فَاقْتُلُوهُمْ كَذَلِكَ جَزَاءُ الْكَافِرِينَ(6) اینجا جای کشت و کشتار نیست. مسجدالحرام جای عبادت است و باید حریم آن حفظ شود.
موضوع بعدی عبادت خالصانه و خداوند را خواندن است. وَ أَقيمُوا وُجُوهَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَ ادْعُوهُ مُخْلِصينَ لَهُ الدِّينَ(7).
موضوع دیگر این است که انسان نسبت به مساجد وظایفی دارد. يَا بَنِي آدَمَ خُذُواْ زِينَتَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسْجِدٍ(8) اى فرزندان آدم، در وقت هر نماز و در هر مسجدى آرايش و زينتتان را برگيريد. یعنی هم پاک و نظیف و معطر باشید و هم وسایلی که برای بانوان به عنوان زینت می‌تواند باشد مثل طلا را می‌توانند با خود ببرند یا به مفهومی دیگر فرزندان را با خود به مساجد ببرید.
وظیفه دیگر، تعمیر مساجد است. إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَأَقَامَ الصَّلاَةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَلَمْ يَخْشَ إِلاَّ اللّهَ فَعَسَى أُوْلَـئِكَ أَن يَكُونُواْ مِنَ الْمُهْتَدِينَ(9) دو وظیفه را را برای ما تعیین کردند. یکی ساخت مساجد است که مؤمنین باید مسجد بسازند و معنای دیگر تعمیر یعنی اینکه در مساجد حضور داشته باشید و آن را آباد کنید.
وظیفه دیگر این است که کسانی که در مقابل مساجد برخورد می‌کنند و مساجد را خراب می‌کنند خداوند دستور به ایستادگی در مقابل اینها می‌دهد. وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُم بِبَعْضٍ لَّهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَبِيَعٌ وَصَلَوَاتٌ وَمَسَاجِدُ يُذْكَرُ فِيهَا اسْمُ اللَّهِ كَثِيرًا(10) و اگر آنهایی که آدم های بدی هستند و منفی هستند و می‌خواهند مساجد را خراب کنند در مقابل آنها باید جنگید. اینها تمامی محل های عبادت همه ادیان را از بین می برند. از جمله که نام مساجد هم در این آیه آمده است.
سایر وظایفی که مؤمنین در مساجد دارند، عبادت خدا و دعا است. ملائک در مساجد نزول می‌کنند. مسجد خانه‌ خدا است. تربیت انسان ها، ارتباط مؤمنین با هم و رفع احتیاجات هم در مساجد انجام می‌شود. در صدر اسلام در مسجد قضاوت می‌کردند. امروزه می‌توان در بسیاری از اختلافات به امام جماعت رجوع کرد و در همانجا قضیه را فیصله داد. به تعبیر امروز مساجد کار همین شوراهای داوری را‌ قبل از اینکه به شورای قضایی برود می‌توانند انجام دهند. امور حسبی و به قول امروزی ها مسائل مربوط به مالیات هم در مساجد انجام می‌شد. در مساجد باید اذان گفته شود و اوقات نماز به اطلاع مردم برسد. اعزام به جبهه‌ها از مساجد بوده و از صدر اسلام این بوده است. کمااینکه در جبهه های نبرد خودمان همین را داشتیم. مساجد مراکز آموزش بوده است. بسیاری از مساجد در آن علوم مختلف تدریس می شده است. در مسجدالنبی و مسجدالحرام امام صادق و دیگران، شاگردانی تربیت می کردند تا الان که حوزه های ما در مساجد است. حتی تشییع جنازه و این گونه مسائل در مساجد انجام می شود.
پی‌نوشت‌ها:
1)    سوره توبه، آیه 107.
2)    سوره آل عمران، آیه 96.
3)    سوره اسراء، آیه 17.
4)    سوره کهف، آیه 5.
5)    سوره بقره، آیه 125.
6)    سوره بقره، آیه 191.
7)    سوره اعراف، آیه 29.
8)    سوره اعراف، آیه 31.
9)    سوره توبه، آیه 18.
10)    سوره حج، آیه 40.