به گزارش نما ،در دوران امامت امام جواد (ع) چالش‌های عمیق فرهنگی فراوان و معضلات عقیدتی بسیاری جامعه را آزار می‌داد. حضرت با دو خلیفه عباسی یعنی مامون و معتصم مقارن بود. نوع و نحوه مبارزه و تلاش‌های حضرت جواد الائمه (ع) در عرصه فرهنگی آموزه‌های مهمی برای دوران کنونی ما خواهد داشت. زیرا با کمی دقت متوجه خواهیم شد که اغلب مشکلات فرهنگی و عقیدتی زمان امام، با کمی تغییر امروز نیز مشاهده می‌شود. لذا دقت در سیره مبارزاتی حضرت در این زمینه درس‌های بزرگی برای ما خواهد داشت.
معتزله نوظهور!
یکی از مشکلات عقیدتی در آن مقطع که جامعه را تهدید می‌کرد پیشرفت مذهب معتزله یا اعتزال بود. حکومت نیز از این مذهب حمایت می‌کرد. شیوه معتزلیان چنین بود که دستورات شرع را به عقل خود عرضه کرده، هرچه را عقل تایید کرد می‌پذیرفتند و هرچه را رد می‌نمود رها می‌کردند. حال با این طرز فکر غلط در بسیاری از موارد دچار خطای فاحش می‌شدند. بزرگ‌ترین خطای ناشی از این فکر منحرف این بود که امامت یک کودک را با عقل ظاهربین درک نمی‌کردند. لذا سعی می‌کردند از طریق ایجاد کرسی‌های علمی اثبات کنند که یک خردسال توانایی امامت را ندارد اما پاسخ‌های قاطعانه و استدلال‌های قوی حضرت هر تردیدی را درباره امامت خویش باطل می‌کرد و اصل امامت را تثبیت می‌نمود.
دوران کنونی نیز پر است از شبهاتی که از لحاظ فکری بر همین پایه استوار است. این شبهات هرچند توسط معتزلیان بیان نمی‌شود ولی مطرح کنندگان بواسطه عناد و دشمنی با دین و یا رسیدن به منافع خود که از طریق تضعیف دین به آن خواهند رسید بسیاری از مطالب خویش را با مقایسه‌های عقلی غلط و منحرف می‌آمیزند تا در نهایت دین را مغایر با عقل نشان دهند. قطعا پاسخگویی به این شبهات وظیفه‌ای است که بر عهده هر مسلمانی قرار دارد. هرکسی به فراخور نقش خود در جامعه بایستی در این مسیر تلاش کند حتی اگر لازم باشد این پاسخ به شبهات را فقط برای فرزندمان فرا بگیریم باید این کار را بکنیم.
پشتوانه علمی سلاح مبارزه فرهنگی
یکی دیگر از مشکلات دوران امام جواد (ع) فریبکاری منافق‌ترین خلیفه عباسی یعنی مامون بود. هم مامون و هم معتصم تمام تلاش خود را کردند تا با تشکیل جلسات علمی و مناظرات، پایه‌های مذهب تشیع را متزلزل و در نهایت ساقط کنند. توهین در چنین شرایطی امام جواد (ع) با قاطعیت تمام و البته با پشتوانه علمی بی‌نظیر در برابر همه انحرافات، توهین‌ها و فریبکاری‌ها ایستاد و از مذهب حقّه تشیع دفاع نمود.
انحرافات نوین دنیای امروز نیز توسط مامون‌های فراوان دوران، در فضای حقیقی و مجازی ذهن مردم را درگیر خود کرده و در صدد تضعیف تفکر مبارزه طلبانه تشیع و ضربه زدن به تنها نظام شیعی دنیاست. لذا باید محققان و پژوهشگران جوان حوزوی و دانشگاهی تلاش کنند تا با پشتوانه علمی مناسب در عرصه‌های علمی جدید (حقیقی و مجازی) دنباله رو تلاش‌های فرهنگی جوادالائمه (ع) در مبارزه با انحرافات گوناگون باشند. رهبر معظم انقلاب نیز در این خصوص مسلح شدن به سلاح علم روز را به حوزه‌های علمیه توصیه می‌کنند: «اصل دوم در حوزه‌ها، مسأله پیشرفت و تطوّر علمی و به روز بودنِ علمی است. در حوزه‌ها باید روح تطوّر علمی و فقهی وجود داشته باشد.» (بیانات در آغاز درس خارج فقه، ۲۰/۶/۷۳)
از انحراف واقفیه تا تشیع انگلیسی!
در دوران امام نهم فرقه‌های انحرافی به اوج فعالیت خود رسیده بودند و حضرت نیز در مقابل باورهای غلط آن‌ها به صراحت موضع گیری کرده و با اعلام موضع خویش، نظر حق و درست را بیان می‌نمود. یکی از فرقه‌های اهل حدیث و مجسّمی مذهبان بودند همان‌ها که خداوند متعال را جسم قائل می‌پنداشتند. امام درباره این گروه به قدری صریح موضع گرفتند که کسی به سمت آن‌ها نرود و فرمودند: «شما اجازه ندارید پشت سر هر کسی که خدا را جسم می‌داند، نماز بگذارید و به او زکات بدهید.» (التوحید، شیخ صدوق، ص ۱۰۱(
فرقه دیگر واقفیه بود. واقفیان در حقیقت انشعابی از تشیع محسوب می‌شوند که پس از شهادت امام کاظم (ع) توقف کرده و امامت حضرت رضا (ع) را نپذیرفتند. گروه‌های دیگری هم بودند که به سبب برخی رفتارهای نادرست مورد عتاب اهل بیت قرار گرفتند تا جایی که امام جواد (ع) در زمان خویش این گروه‌ها را مصداق آیه «وجوه یومئذٍ خاشعةٌ عاملةٌ ناصبة» (سوره غاشیه، آیات ۲ و ۳) خواندند و در ردیف ناصبی‌ها قرار دادند. (حیات فکری و سیاسی امامان شیعه (ع)، رص ۴۹۰(
امروز نیز این فرقه‌های انحرافی به شکلی دیگر درصدد ایجاد انحراف در مسیر اسلام ناب و تشیع علوی به شکلی دیگر هستند و همین مساله باعث شده تا رهبر معظم انقلاب نسبت به وجود آن‌ها هشدار بدهند:
«به اسلام مطلوب واشنگتن و لندن و پاریس بدبین باشید؛ چه از نوع لائیک و غربگرا، و چه از نوع متحجر و خشن آن. به اسلامی که رژیم صهیونیستی را تحمل می‌کند، ولی با مذاهب اسلامیِ دیگر بیرحمانه مواجه می‌شود، دست آشتی به سوی آمریکا و ناتو دراز می‌کند، ولی در داخل به جنگهای قبیله‌ای و مذهبی دامن می‌زند و اشدّاء با مؤمنین و رحماء با کفار است، اعتماد نکنید. به اسلام آمریکایی و انگلیسی بدبین باشید، که شما را به دام سرمایه داری غرب و مصرف زدگی و انحطاط اخلاقی می‌کشانند.» (خطبه‌های نماز جمعه تهران، ترجمه خطبه عربی، تاریخ ۱۴/۱۱/۹۰)
مناظرات متعدد حضرت روشنگر راه کرسی‌های آزاداندیشی
همانطور که بیان شد دولت عباسی برای شکستن ابهت امامت شیعه در بین مردم دست به هر کاری می‌زد و از آنجایی که امام جواد (ع) در کودکی به این منصب رسید آن‌ها نیز بهترین راه را تشکیل جلسات مباحثه علمی و شکست حضرت در این جلسات دانستند. حضرت مناظرات و گفت‌و‌گوهایی بسیار جالبی با علمای مذاهب مختلف داشتند که بسیار مهم و مفید بوده است. البته حتی امامت حضرت به خاطر کمی سن برای بسیاری از شیعیان هم کاملا ثابت نشده بود، از این رو برای اطمینان خاطر و به عنوان آزمایش، سؤالات فراوانی از آن حضرت می‌کردند. در طرف دیگر هم مکاتب افراطی و معتزلی و عقل گرایان تلاش می‌کردند با طرح سوالات سنگین عقلی به خیال خام خود امام جواد (ع) کم سن و سال را از نظر علمی ناتوان نشان دهند ولی در همه این مناظرات علمی، امام جواد (ع) با علم امامت که ناشی از علم خداوندی است با پاسخ‌های قاطع، هرگونه شک و تردید را در مورد امامت خود از بین برد. به همین جهت است که بعد از او در دوران امامت امام هادی (ع) که در کودکی به امامت رسید، مشکلی ایجاد نشد و برای همه روشن شده بود که خردسالی مانع منصب امامت نمی‌شود. مناظره حضرت با یحیی بن اکثم و اثبات حقانیّت آن بزرگوار و ناتوانی یحیی و مناظره با ابن ابی داود و غلبه بر وی از این نمونه مناظرات است. (همان، ص ۴۸۲)
تشکیل جلسات علمی این‌چنینی که رهبر معظم انقلاب از آن تحت عنوان کرسی‌های آزاداندیشی نام بردند نیاز روز جامعه ماست. معظم له در دیدار جمعى از دانشجویان با اشاره به همین نیاز در دوران کنونی فرمودند: «ما که گفتیم کرسی آزاداندیشی، از اوّل نظرمان همین بود؛ کسی بیاید و نظر مخالف خودش را هم بگوید؛ منتها شما جوانِ دانشجوی انقلابیِ مسلمانِ ولایی، آن قدرت منطق و قوّت استدلال را پیدا کنید که بتوانید قشنگ بروید با خونسردی در مقابل او قرار بگیرید و استدلال او را باطل کنید؛ این خوب است، این درست است. و این امروز ممکن است؛ [شاید] ده سال پیش، دوازده سال پیش، پانزده سال پیش این کار ممکن نبود، امروز ممکن است.» (۲۰/۴/۹۴)
