دردسر زباله الكترونیك از اروپا تا شبه‌قاره

به گزارش نما - ایران نوشت: گزارش سازمان ملل نشان می‌دهد ارزش زباله‌های الکترونیک قابل بازیافت که حیف و میل شده و هر سال دور ریخته می‌شود حدود 52میلیارد دلار است.

کشورهای پیشتاز عرصه فناوری در اوج پیشرفت خود با معضلی به‌نام زباله الکترونیک دست‌به گریبان هستند با ظهور اینترنت اشیا، هر روز به‌ تعداد وسایل الکترونیکی فناورانه در جهان افزوده می‌شود دریک چرخه کاملاً طبیعی با تولید نمونه‌های جدید فناوری، کاربران وسایل قبلی را در کنار می‌گذارند اتفاقی که درنهایت منجر به ایجاد انبوهی از زباله های الکترونیک می‌شود. با توجه به اینکه این وسایل فناورانه در دل خود فلزات گرانبهایی جای داده‌اند. بسیاری به زباله الکترونیک به جا مانده، لقب «معدن شهری» هم می‌دهند؛ معدنی که سم‌های آن باید مهار شود.
امروز در سراسر جهان 2.6 میلیارد کاربر تلفن هوشمند داریم ولی با توجه به پیوستن کشورهای در حال توسعه به صف خریداران این نوع گوشی‌ها، گفته می‌شود این رقم تا سال 2020 به 6.1 میلیارد نفر می‌رسد و در این سال، تعداد گوشی‌های هوشمند از غیرهوشمند پیشی خواهد گرفت. همچنین تخمین زده می‌شود تا پایان سال 2015، تعداد کاربران تبلت در جهان به بیش از یک میلیارد نفر برسد و تا سال 2018 نیز شاهد رقم1.43 میلیاردی تعداد کاربران خواهیم بود. اکنون می‌توان پیش‌بینی کرد که چه حجمی از زباله الکترونیک از بازار تبلت و تلفن همراه برجای می‌ماند.


بیشترین زباله الکترونیک درامریکا و چین

با افزایش وسایل فناورانه، از لوازم آشپزخانه همچون یخچال و توستر گرفته تا کامپیوترهای رومیزی و لپ تاپ میزان تولید زباله الکترونیک (e-waste) در سال 2014 به 41.8 میلیون تن در جهان رسید که 2میلیون تن از سال 2013 بالاتر بود و البته انتظار می‌رود تولید جهانی این نوع زباله، در سال 2018 از مرز 50 میلیون تن نیز بگذرد و در 3سال آینده 21درصد بالاتر برود. گفته می‌شود با میزان زباله الکترونیک تولید شده در سال 2014 می‌توان فاصله نیویورک تا توکیو را در دو مسیر رفت و برگشت پوشاند. البته میزان تولید این زباله در کشورهای مختلف با هم متفاوت است و اگر بخواهیم یک رده ‌بندی مشخص داشته باشیم، باید بگوییم امریکا و چین اولین متهم تولید زباله الکترونیک هستند. تحقیق و گزارشی با عنوان«چشم ناظر زباله الکترونیک جهان» که توسط سازمان ملل متحد تهیه شده است، نشان می‌دهد امریکا و چین 32درصد تولید زباله الکترونیک جهان را به خود اختصاص داده‌اند و در هریک از این کشورها به ترتیب 7.2 میلیون تن و 6.1 میلیون تن زباله تولید کرده‌اند. پس ازاین دو کشور، ژاپن و آلمان قرار دارند و هندوستان نیز با تولید 5درصد زباله الکترونیک جهان، در رتبه پنجم قرار گرفته است.
البته اگر بخواهیم بر مبنای سرانه تولید زباله الکترونیک صحبت کنیم کشورهای ثروتمند شمال و غرب اروپا از جمله نروژ، سوئیس، ایسلند، دانمارک و بریتانیا در رده‌های بالاتری قرار می‌گیرند و کمترین سرانه تولید زباله هم با 1.7 کیلوگرم مربوط به‌آفریقا می‌شود. گفتنی است که در کل این قاره نیز 1.9 میلیون تن زباله تولید می‌شود.


سونامی تلفن‌های هوشمند در هندوستان
هندوستان، کشوری با جمعیت 1.25 میلیارد نفر است که علاقه به داشتن وسایل الکترونیکی فناورانه در میان آنها موج می‌زند. درست است که در حال حاضر این کشور از نظر تولید زباله الکترونیک در جایگاه پنجم جهان قرار دارد ولی با توجه به روند رو به رشد استفاده از تلفن‌های هوشمند، انتظار می‌رود این رتبه در آینده‌ای نزدیک تغییر کند و این آمار، قابل تغییر باشد.
هندوستان در سال 2014 مسئول حدود 1.7 میلیون تن از کل زباله‌های الکترونیک جهان(41.8 میلیون تن) بود ولی روند رو به رشد تولید این زباله، با افزایش تعداد کاربران تلفن‌های هوشمند در این کشور آغاز شده است و این به معنای آن است که باید منتظر میزان بالای زباله الکترونیک یعنی گوشی‌های معمولی و غیرهوشمند در این کشور پرجمعیت باشیم.
کشوری مانند هندوستان در ابتدای راه‌گذار کاربران از گوشی‌های معمولی به نوع هوشمند آن قرار دارد و هنوز 70درصد از جمعیت 1.25 میلیارد نفری هندوستان از گوشی‌های معمولی و غیرهوشمند استفاده می‌کنند به همین دلیل بسیاری اعتقاد دارند این کشور می‌تواند به داغ‌ترین بازار گوشی هوشمند در جهان تبدیل شود. بسیاری معتقدند سونامی استفاده از گوشی هوشمند در هندوستان، در راه است و وقتی این اتفاق بیفتد بی‌شک در رتبه فعلی این کشور در تولید زباله الکترونیک تأثیرگذار خواهد بود، هندوستان به یکی از غول‌های این موضوع تبدیل می‌شود و شاید حتی چین را هم پشت سر بگذارد.
این در حالی است که در حال حاضر بیشترین زباله الکترونیک در هندوستان یعنی حدود 68درصد مربوط به انواع تلویزیون است که برای بسیاری از آنها از گوشی‌های هوشمند جذابیت بیشتری دارد. 27درصد از زباله الکترونیک این کشور نیز به کامپیوترهای خانگی و سرورها مربوط می‌شود ولی حالا انتظار می‌رود گوشی‌های هوشمند، این معادله را به هم بزنند.


بازیافت زباله‌های الکترونیک
افزایش میزان زباله‌های الکترونیک، تنها بعد اقتصادی ندارد و بخش زیادی از مشکلات آن، به مباحث زیست-محیطی بازمی گردد. تجهیزات قدیمی ممکن است دارای مقدار بالایی مواد شیمیایی باشند که ازآن می‌توان به سرب موجود در باتری‌ها یا جیوه به کار رفته در صفحات نمایشگر فلت تلویزیون‌ها اشاره کرد. اینجاست که بحث بازیافت یا از بین بردن آنها به شیوه‌ای بهداشتی به میان می‌آید؛ موضوعی که در بسیاری از کشورها به آن توجه چندانی نمی‌شود. به عنوان مثال هندوستان تنها 10درصد از این زباله‌ها را به صورت دوستدار محیط زیست بازیافت کرد و دوباره مورد استفاده قرار می‌دهد و این رقم در کشورهای اروپایی نیز با وجود تولید بالای این زباله، رقم قابل توجهی نیست.
همچنین کشورهای عضو اتحادیه اروپا میزان بالایی زباله تولید می‌کنند ولی به بازیافت آن چندان اهمیت نمی‌دهند. به عنوان مثال این کشورها تنها در سال 2012 حدود 9.5 میلیون تن تلویزیون، تلفن هوشمند و... را دور ریخته‌اند بدون اینکه وارد چرخه بازیافت شده باشد. همچنین گفته می‌شود سالانه حدود 6.2 میلیون تن از این زباله الکترونیک به طور غیرقانونی از این کشورها خارج می‌شود یا به طریقی غیراصولی بازیافت می‌شود.
پاسکال لئوری یکی از پژوهشگران تحقیق «چشم ناظر زباله الکترونیک جهان» که توسط سازمان ملل متحد تهیه شده است می‌گوید: تجهیزات الکترونیکی، سریع‌ترین رشد را در ایجاد ضایعات در جهان دارند و وزن زباله الکترونیک مدیریت نشده در اروپا به اندازه‌ای است که بتوان با آن، از کشور نروژ تا ایتالیا، یک دیوار آجری به ارتفاع 10متر ایجاد کرد.
وی ادامه می‌دهد: در سال گذشته نیز 1.3 میلیون تن زباله الکترونیک به خارج از اروپا صادر شده است در حالی که حدود 700هزار تن از این تجهیزات، هنوز قابل استفاده است. البته نباید از سرقت فلزات گرانبهای موجود در این زباله‌های الکترونیک نیز چشم پوشید چرا که گفته می‌شود در سال گذشته ارزش این فلزات بین 800میلیون تا 1.7 میلیارد یورو بوده است.
گزارش سازمان ملل نشان می‌دهد ارزش زباله‌های الکترونیک قابل بازیافت که حیف و میل شده و هر سال دور ریخته می‌شود حدود 52میلیارد دلار است که اگر این زباله‌ها با روش منطبق با محیط زیست مورد بازیافت قرار بگیرد، با ارزش حدود 300تن طلا معادل 11درصد مجموع تولید جهانی طلا در سال 2013 برابری می‌کند. البته مقدار قابل توجهی از فلزات دیگر همچون آهن و مس و نقره و آلومینیوم را هم نباید نادیده گرفت.
زباله‌های الکترونیکی که گفته می‌شود تا سال 2018 به حدود 50میلیون تن خواهد رسید، میزان بالایی از فلزات سمی را در خود جای داده است که این سموم، به آب و خاک وارد می‌شوند. در حال حاضر سالانه 4هزار و 400 تن CFC یا کلروفلوروکربن به اتمسفر وارد می‌شود که این موضوع بر لایه ازن تأثیرگذار است و بسیاری از فعالان عرصه فناوری را به فکر یافتن راهکارهایی برای حل این مشکل انداخته است.
به عنوان مثال در هندوستان برنامه‌ای با نام Clean e-India برای حمایت از بازیافت اصولی این زباله‌ها آغاز شده است. غنا نیز یکی از کشورهای آفریقایی است که در زمینه بازیافت زباله الکترونیکی بسیار موفق عمل کرده و تازه‌ترین گزارش سازمان ملل نشان می‌دهد از بازیافت این زباله‌ها سالانه 105 تا 268میلیون دلار به اقتصاد این کشور تزریق می‌شود.
گروهی از محققان یک مؤسسه فناوری در آلمان نیز با کمک فناوری چاپ سه بعدی، به فکر استفاده از مواد قابل بازیافت و دوستدار محیط زیست در تولید وسایل فناورانه افتاده‌اند تا دیگر مشکلی برای محیط زیست و سلامت انسان‌ها ایجاد نکند و از سوی دیگر براحتی بازیافت شود تا به این ترتیب بتوان سالانه به کاهش میلیون‌ها تن اتلاف الکترونیکی کمک کرد. فعالان عرصه فناوری در این روش به جای استفاده از سیلیکون و فلزات سنگین، از مواد زیستی ‌تخریب‌پذیر مانند نیمه‌رساناها و رنگ‌های تولیدشده از صمغ‌های گیاهان و عایق‌های ساخته‌شده از ژلاتین بهره می‌برند اما به هرحال گفته می‌شود این وسایل تا 3سال دیگر روانه بازار می‌شوند و تا آن زمان باید فکری به حال زباله‌های الکترونیک تولید شده که روندی رو به رشد دارد کرد.
به هر حال بی‌توجهی به زباله‌های الکترونیک دردسرهایی برای محیط زیست و همچنین اقتصاد کشورها ایجاد می‌کند پس بهتر است بار دیگر که خواستید تبلت، گوشی یا رایانه خانگی خود را عوض کنید کمی هم به سرانجام زباله‌هایی که ازآن باقی می‌ماند فکر کنید.