كشف یك گورچاله در شیراز

به گزارش نما به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی؛ کامیار عبدی، سرپرست هیأت کاوش در تپه لپویی با بیان این مطلب گفت: کاوش در تپه لپویی به کشف گورچاله‌ای شامل تدفین از دوره لپویی، یک جام با سفال لپویی، آتشدان نعل اسبی، سازه حرارتی، تکه‌های ۲ خمره بزرگ و. . . منجر شد. به جز الگوی استقراری و سفال، دانش ما درباره دوره لپویی عملا نزدیک به صفر بود، اما براساس لایه‌نگاری تطبیقی مشخص شدکه دوره لپویی پس از دوره باکون و پیش از دوره بانش در دوره‌بندی پیش از تاریخ حوزه رود کر، یعنی حدود ۳۸۰۰ تا ۳۳۰۰ پیش از میلاد قرار داشت.

به گفته او در سال‌های اخیر با کاوش در محوطه‌های باستانی تپه مهرعلی دشت سده در شمال فارس و تل نورآباد و تل اسپید دشت نورآباد در غرب فارس تا اندازه‌ای به اطلاعات ما درباره دوره لپویی افزوده شده، اما برخی پرسش‌های کلیدی درباره این دوره، از قبیل گاهنگاری مطلق، اقتصاد معیشتی، ساختار اجتماعی و تشکیلات سیاسی آن کماکان در ‌هاله‌ای از ابهام بود.

عبدی گفت: در مرحله جدید «پروژه باستان‌شناسی فارس» پس از ١٠‌سال وقفه بعد از کاوش در ملیان در ‌سال ۱۳۸۳بر اساس مجوز پژوهشگاه میراث فرهنگی با کمک دانشگاه آزاد اسلامی مرودشت در مرداد و شهریور ۱۳۹۴ هیأتی عازم کاوش تپه لپویی شد.

سرپرست هیأت کاوش در تپه لپویی اهداف اصلی این هیأت را پیدا کردن مدارکی برای پاسخ مقدماتی به پاره‌ای از پرسش‌های پیش گفته و تعیین عرصه و حریم تپه لپویی («تپه شنگولی» به لفظ محلی) به منظور جلوگیری از تخریب تنها تپه باقیمانده از مجموعه‌ای که سامنر در ‌سال ۱۳۴۶ شناسایی و ثبت کرده بود، اعلام کرد.

او گفت: کاوش در تپه لپویی در بیستم مرداد ۱۳۹۴ با گشودن یک ترانشه به ابعاد ۲ در ۵ متر به نام TT۱ آغاز شدو پس از زدودن خاک سطحی به عمق ۳۵ تا ۵۵ سانتیمتر که محتوی قطعات سفال بود، نهشت‌های باستانی آشکار شد. با وجود تلاش و دقت فراوان به‌جز یک آتشدان نعل اسبی شکل چینه‌ای اثری از پدیدارهای معماری پیدا نشد و محدوده اطراف این آتشدان آکنده از خاک مخلوط با خاکستر بود که برای شناورسازی جمع‌آوری شد.

عبدی گفت: لایه زیرین نهشتی متراکم از آوار فشرده با اندکی یافته‌های باستانی بود که سوای چند مکانه (واژه مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای «لوکوس») در آن اثر دیگری پیدا نشد. در لایه زیرین آن سازه حرارتی دیگری با ساختاری کاملا متفاوت پیدا شد که عبارت بود از لایه‌ای از خاکستر که روی آن به شکل نامرتب قطعات متعدد سنگ‌هایی به اندازه تقریبی مشت انسان چیده شده بود.

او با بیان این‌که قسمت زیرین این سنگ‌ها حرارت دیده و سوخته بود اما بر قسمت رویی آنها اثری از سوختگی دیده نمی‌شد، گفت: این شیوه تولید حرارت در محوطه‌های دوره نوسنگی متداول بوده، اما ادامه آنها تا دوره لپویی پرسش‌برانگیز است. نکته دیگر این‌که هیچ یک از سنگ‌های این مورد استفاده نشده و به حال خود‌‌ رها شده بودند.

به گفته عبدی، در حدود ١٠ متری شمال شرقی تاشه اول تاشه دوم به ابعاد ۲ در ۴ متر باز شد و پس از برداشتن لایه سطحی تکه‌های یک خمره بزرگ آشکار شد که به دقت خاکبرداری و تمام نهشت درون آن برای شناورسازی جمع‌آوری شد.

او ادامه داد: با توجه به این‌که چند قطعه سفال از همین جنس در دیواره جنوبی ترانشه مشاهده شد به گمان این‌که این تکه سفال‌ها به این خمره تعلق دارند، حفاری یک متر به سمت جنوب گسترش یافت، اما با خاکبرداری در این محدوده مشخص شد که این تکه سفال‌ها درواقع به خمره‌ای دیگر تعلق دارند که آن نیز به‌طور کامل خاکبرداری و نهشت درونش برای شناورسازی جمع‌آوری شد. در ادامه به این امید که این دو خمره بزرگ در کنار دیواری قرار دارند، ترانشه یک متر به سمت جنوب و شرق گسترش یافت، اما در این‌جا نیز با وجود کنکاش فراوان به‌جز نهشت فشرده با اندکی یافته‌های باستانی به هیچ‌گونه پدیداری برنخوردیم.

سرپرست هیأت کاوش در تپه لپویی گفت: در روزهای پایانی فصل کاوش در گوشه شرقی- شمال شرقی ترانشه پدیداری ظاهر شد که احتمالا یک گورچاله‌ای است و در جنب غربی گور یک جام به دست آمد که از سفال لپویی است و نشان می‌دهد که به احتمال زیاد گور نیز به این دوره تعلق دارد. اگر این پیش‌فرض ما درست باشد، این نخستین تدفین از دوره لپویی است که تا به حال شناسایی شده و می‌تواند دریچه‌ای از این دوره ناشناخته در تاریخ ایران به روی ما بگشاید.

تپه لپویی در ارتفاع ۱۵۷۰متری از آب‌های آزاد در حدود ۱۰کیلومتری شرق رود کر و در فاصله حدود ۲۰۰ متری شمال شهرک لپویی در بخش زرقان در فاصله۳۰ کیلومتری شمال شیراز قرار دارد. جاده آسفالته شیراز به هرابال و بیضا از شمال تپه می‌گذرد و بخش‌هایی از تپه را از بین برده است. طول تپه در راستای شرقی- غربی ۱۴۰ متر و پهنای آن در راستای شمالی- جنوبی ۱۳۰ متر است و مساحت محوطه حدود ۲ر۱ هکتار و بیشترین ارتفاع آن از زمین‌های اطراف اندکی بیش از یک متر است. این محوطه به شماره ۱۶۷۰۳مورخ ۲۰/۶/۱۳۸۵در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

زنده‌یاد ویلیام سامنر طی بررسی‌های خود در حوزه رود کر در ‌سال ۱۹۶۷ م (۱۳۴۶ ه. ش) مجموعه‌ای متشکل از چند محوطه باستانی کوچک بین۵/۰ تا ۵/۱هکتار در مرتع پایین دست روستای وقت لپویی را شناسایی کرد. از قرار معلوم بیشتر این محوطه‌ها تک‌دوره‌ای و با سفال سرخرنگ بدون نقش بودند که این سفال پیش‌تر در دهه ۱۹۳۰ میلادی (۱۳۰۹ه. ش) در لایه‌های به‌هم ریخته فوقانی تل باکون شناسایی و از سوی کاوشگران «باکون الف۵» نامگذاری شده بود.

سامنر با بیان وجود ارتباطات لایه نگاشتی و گاهنگاشتی بین سنت سفالگری باکون و این سنت سفالگری، با توجه به ماهیت متفاوت سفال سرخرنگ لپویی آن را سبکی متفاوت از سفال شناخت و مرحله‌ای از دوره‌بندی پیش از تاریخ حوزه رود کر را با نام «لپویی» معرفی کرد. کاوش در تپه لپویی در تاریخ ۲۰ تیر۹۴ با مجوز ریاست پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری شروع شده است.