اندیشه مرحوم عسگراولادی حاصل مطالعات قرآنی و تعامل با جامعه بود

به گزارش نما ،یکی از دغدغه های نزدیکان مرحوم عسکراولادی در دوره حیات ایشان؛ جمع‌آوری آثار ارزشمندی بود که از تفسیر قرآن تا مباحث تشکیلاتی و حتی هنری تالیف کرده بودند و نیز ضبط و ثبت خاطرات بی‌نظیری که در سینه داشت. دکتر علیرضا اسلامی یکی از این افراد بود که با همت همراهانش در این امر؛ اقدامات ارزشمندی همچون ضبط بیش از صد جلسه تاریخ شفاهی از آن مرحوم را به ثمر رساند. در آستانه دومین سالگرد آن مرحوم درباره اقدامات «دفتر حفظ و نشر آثار مرحوم عسکراولادی»   با او به گفتگو نشسته‌ایم:

چه شد که انتشار آثار مرحوم عسکراولادی را مورد اهتمام قرار دادید؟

«مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَیْهِ فَمِنْهُم مَّن قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُم مَّن یَنتَظِرُ وَ مَا بَدَّلُوا تَبْدِیلًا». انصافاا ایشان از رجالی بودند که در دوران خفقان شاهنشاهی پهلوی د ر حوزه علمیه، زیر نظر بزرگان، علما و مراجع رشد و نمو کرده بودند، به‌ویژه امام راحل و یارانشان و به‌حمدالله در مبارزاتی که داشتند به پیروزی رسیدند. بعد از انقلاب هم حدود ۳۰ سال خدمات، زحمات، آثار و برکاتی داشتند. ما هم چند سالی در محضرشان استفاده می‌کردیم.

ایشان مراحل حوزوی را گذرانده بود و در حوزه علمیه دروس دینی می‌خواندند و با مرحوم آیت‌الله مجتهدی یا بزرگان دیگری مثل آیت‌الله غروی که در حوزه علمیه قم هستند و یا حضرت آیت‌الله استادی هم‌دوره بودند و اساتید مختلفی را دیده بودند، از جمله مرحوم آشیخ حسین زاهد که در کودکی استاد ایشان بودند و بعد هم خدمت بعضی از بزرگان آیت‌الله شعرانی و آیت‌الله مصطفوی تفسیر و درس‌های دینی می‌خواندند، مدتی درس‌های خارج امام را می‌رفتند، مدتی در مدرسه مروی درس‌های خارج آیت‌الله مهدوی را می‌رفتند و خودشان هم تدریس‌هایی را داشتند. از آن طرف درس‌های کلاسیک را هم خوانده بودند، ولی چون در زندان بودند در آن موقع بیشتر از دیپلم را اجازه نمی‌دادند، ولی ایشان در زندان تا حد فوق‌لیسانس ادامه دادند، هر چند مدرک نداشتند و زبان انگلیسی را هم در آنجا خواندند و مثلا تافل ۳ را می‌خواندند و تافل ۲ را درس می‌دادند. ایشان یک دوره تفسیر را خدمت آقای مصطفوی دیده بودند. ظاهرا در زندان ترجمه‌ای برای قرآن می‌نویسند و چون فردی بودند که هم حوزه را دیده و هم دروس معمولی مدرسه را خوانده، هم در بازار بودند و هم در حوزه و هم در مبارزات به نظر بنده برداشت جامعی نسبت به دیگران که یک بعدی هستند داشتند و مثلا برداشت حوزوی یا سیاسی ـ اجتماعی داشتند و به نظر من این چند بعدی بودن خیلی کمک می‌کرد. موقعی که ایشان درس تفسیر قرآن داشتند، تفاسیر مختلف را که بررسی می‌کردم ـ مثلا تفسیر سوره یوسف و تفسیر ایشان را با تفاسیر مختلف دیگر مقایسه می‌کردم، می‌دیدم نوآوری‌هایی دارند که مخصوص خود ایشان بود که در متن مبارزات و مسائل حوزوی و کلاسیک کسب کرده بودند.

چرا در زمان حیات ایشان این آثار چاپ نشد؟

ایشان حساسیت داشتند که چیزی از دست خودشان منتشر نشود، لذا اجازه نمی‌دادند کتاب‌هایشان منتشر شود. بنده خدایی کتابی به نام «اخلاق» از ایشان را پخش کرده بود که ایشان ناراحت شدند. ما هم چند بار از ایشان اجازه گرفتیم که آثارشان را چاپ و پخش کنیم و ایشان اجازه نمی‌دادند، ولی کلاس‌هایی برای نسل جوان داشتند. یک سری دوره‌های تفسیر گذاشتند. تفسیر انبیا در قرآن را داشتند. قسمت دوم قیامت در قرآن را مدتی بحث کردند. بعد یک سری انسان در قرآن را بحث کردند. حدود ده دوازده سال توفیق حضور در جلسات تفسیر ایشان را داشتم و از محضرشان استفاده کردم. البته برای دیگران هم جلساتی داشتند. برای بانوان از سوره حجرات بحث‌هایی داشتند و سوره‌هایی مثل سوره نور را برایشان تفسیر می‌کردند. بعضی از یادداشت‌های این جلسات را بعد‌ها دیدم. برای گروهی از کسانی که در حوزه‌های اقتصادی بودند، برنامه‌ها و دیدگاه‌های اقتصاد اسلامی را در ظرف ۳۰، ۴۰ سال مطرح کرده بودند که من هم آنها را دیدم و در‌باره‌شان بررسی کردم. جزوات تفسیری ایشان را حروفچینی و تصحیح کردیم و برای ساخت سریال‌هایی مثل سریال حضرت یوسف (ع)، حضرت عیسی (ع)، حضرت موسی (ع)، حضرت داود (ع) و حضرت سلیمان‌(ع) داده‌ایم که در ساخت این سریال‌ها یک مقداری از آن‌ها استفاده شد، ولی همان‌طور که اشاره کردم ایشان اجازه نمی‌دادند آثارشان را چاپ کنیم. فقط کتاب «خار زندگی» را در دورانی که در زندان بودند منتشر کردند.

ایشان در حوزه ادبیات هم کار کرده بودند. در زندان هم فرصت مطالعاتی داشتند. در زمینه بحث‌های اقتصادی با شهید لاجوردی بحث‌هایی در زمینه مکاسب و دروس حوزوی داشتند. البته در زندان با آیت‌الله طالقانی و آیت‌الله منتظری هم بحث‌هایی می‌کردند، مخصوصا با آیت‌الله انواری. ایشان به‌رغم مسئولیت‌هایی که قبل و بعد از انقلاب در زمینه مبارزات و مسائل اجتماعی و سیاسی، اعم از نمایندگی مجلس و کمیته امداد حضرت امام داشتند یا فعالیت‌های سیاسی شان در حزب جمهوری و حزب مؤتلفه و امثالهم برای رویکرد فرهنگی ارزش زیادی قائل بودند و برایش فرصت می‌گذاشتند. اولین بار در سال ۱۳۶۰ عده‌ای از جوانان را برای بحث‌های تفسیری دعوت کردند و در باره سوره محمد یا قتال برای ما صحبت کردند.

هیچ‌یک از این دروس پیاده و ویرایش نشده است؟

چرا، تفاسیر ایشان را خود من پیاده و تکثیر کردم، ولی چاپ نشد و برای ساخت فیلم‌ها و سریال‌ها به سازندگان آنها دادیم.

ایشان در حوزه اخلاق هم غیر از کتاب اخلاق که از ایشان منتشر شده است، بحث دیگری هم داشتند و کتاب «اخلاق عملی» آیت‌الله مهدوی را یک دوره تدریس کردند. آن را می‌خواندند و نقد و نکاتی را اضافه یا کم می‌کردند که دوره جالبی بود. کتاب «اخلاق عملی» آیت‌الله مهدوی با رویکرد جدیدی در حوزه اخلاق نوشته شده است.

در باره بحث‌های فقهی ایشان چیزی نمی‌دانم، ولی با توجه به مطالعاتی که در باره آثار ایشان دارم، این مطالب را عرض کردم.

اهمیت مطالعه آثار ایشان در حال حاضر چقدر است ؟

ایشان ما را با فرهنگ اسلامی آشنا کرد و سال‌ها در محضر ایشان بودیم و استفاده کردیم و این برای ما فرصت بسیار خوبی بود. واقعا همه عمرم یک طرف و فرصت‌هایی را که در محضر ایشان بودم و از قرآن کریم استفاده کردم، یک طرف. ایشان موجب شدند نسیم روح و رایحه‌ای از قرآن به سمت ما وزیدن بگیرد که برایم بسیار مهم و مایه حیات بود. نسل جوان امروز هم به‌ویژه احتیاج به دیدهای فرهنگی، اعتقادی، اخلاقی و تفسیری دارد. ایشان چون در متن جامعه بود، رویکردش سیاسی و اجتماعی هم بود، از این جهت بیانات و نوآوری‌های ایشان به درد نسل امروز می‌خورد. یک وقتی شما در حوزه اقتصاد در باره مکاسب بحث می‌کنید که فقه است. یک وقتی در باره اقتصاد طبق آیات قرآن بحث می‌شود که امکان دارد برای یک نوجوان خیلی مفید نباشد، ولی اگر تلفیقی از اخلاق، اقتصاد، قرآن و حدیث را با توجه به متن جامعه مطرح کند ـ که ایشان این‌طور بود ـ خیلی جالب است، چون در واقع دستورالعمل زندگی است. به نظر بنده از این جهت قابل اهمیت، چاپ، پخش و نشر است. اگر گروهی روی آثار ایشان بررسی کنند با توجه به شرایط جدید به نکات جالبی خواهند رسید. ایشان در تفاسیرشان به مسائل روز اشاره می‌کردند و لذا این تفاسیر بستر زمانی را که این بحث‌ها مطرح شده‌اند نشان می‌دهد که بسیار جالب است. مثلا در ایام جنگ نکاتی را می‌فرمودند بسیار کاربردی بود. مثلا اگر در داستان طالوت و جالوت بحث قرض‌الحسنه را مطرح می‌کردند، به نظر بنده بسیار کاربردی و مفید بود.

امیدواریم به‌زودی آثارشان به شکل خوبی چاپ شود و در دسترس همه قرار بگیرد. ایشان چون نمایندگی حضرت امام را در کمیته امداد داشتند و به این دلیل به سراسر ایران مسافرت می‌کردند، دیدار ایشان بسیار مفید بود، یعنی تلفیقی است از متن جامعه با تفسیر، فقه و... که ترکیب خوبی را به دست می‌داد و امیدواریم منشاء آثار خوبی شود. از جهتی ایشان چون اهل فکر بود و مطالعه می‌کرد، دریافت‌های جدیدی داشت. در چند سفر توفیق همراهی ایشان را داشتم و سوالاتم را در سفر مطرح می‌کردم و پاسخ‌های و نوآوری‌های ایشان برایم بسیار جالب بود. در چند سفر خارجی توفیق داشتم خدمتشان باشم، نکاتی که مطرح می‌کردند برای نسل جدید بسیار قابل استفاده هستند. ایشان یک سری بحث‌های تشکیلاتی هم داشتند که تفسیر، احادیث و قرآن را در خدمت تشکیلات تبیین می‌کردند که خیلی کارآیی داشت و می‌شود گفت عمده بار مؤتلفه اسلامی روی دوش ایشان بود و مؤتلفه اسلامی را تقریبا شکل دادند، احیا کردند و گسترش دادند. در حوزه کار فرهنگی و آموزش مدارس شهدای مؤتلفه اسلامی را عنوان‌گذاری کردند که خود من در آن موقع فکر نمی‌کردم چنین کاری شدنی باشد، ولی الحمدلله در طول این چند سال دانش‌آموزان خوبی را به جامعه تحویل دادند که اینها هم از لحاظ علمی، هم از جنبه‌های اخلاقی، سیاسی و اجتماعی می‌توانند افکار مفید و مؤثری برای نظام اسلامی باشند.