به گزارش نما، صباح زنگنه، كارشناس مسائل عربستان در گفت و
گويي به بررسي تحولات اخير عربستان و تظاهرات شيعيان شرق اين كشور پرداخت. وي
معتقد است منطقه شرق عربستان ويژگي‌هاي خاصي دارد و همين باعث شده كه رژيم سعودي
با مردم اين منطقه رفتار ديگري داشته باشد. در حقيقت اغلب مردم شرق عربستان شيعه
هستند و همچنين بيشتر استخراج و صادرات نفت نيز مربوط به اين منطقه است. با اين
اوصاف شيعيان اين منطقه همواره از تبعيض رژيم آل سعود رنج مي‌برند. به عنوان نمونه
با وجودي كه بزرگترين شركت نفتي جهان يعني شركت آرامكو در اين منطقه قرار دارد،
اما اغلب كارمندان و مهندسان آن افراد خارج از اين منطقه هستند و شيعيان تنها
مشاغل رده پايين را در اختيار دارند. زنگنه بر اين باور است با وجودي كه اكنون
تظاهرات تنها محدود به شرق عربستان نيست و جنوب و غرب نيز شاهد اعتراضات بعضا جدي‌تر
و خشن‌تري است احتمالا اين اعتراض‌ها ادامه پيدا خواهد كرد و به ديگر شهرها نيز
تسري خواهد يافت. در اين ميان اقدامات صوري آل سعود همچون دادن پول و امكانات به
مردم نيز ديگر پاسخگو نخواهد بود، چرا كه اكنون مردم به ويژه شيعيان اصرار بر
حقانيت خودشان دارند و همين مسأله، امور را براي حاكمان سعودي پيچيده‌تر خواهد
كرد.
ارزيابي شما از تظاهرات اخير شيعيان شرق عربستان چيست؟
در حقيقت در حال حاضر علت تظاهرات مردم و خشم آنها از رژيم
سعودي بازداشت شيخ نمر باقر النمر، روحاني معروف شيعي است. چندي پشي نيروهاي
امنيتي رژيم سعودي با تيراندازي به سوي شيخ نمر او را زخمي و پس از آن بازداشت
كردند. شيخ نمر يكي از روحانيان برجسته شيعه در شرق عربستان است. البته پيش از اين
نيز شرق عربستان بارها به تظاهرات عليه تبعيض‌هاي رژيم آل سعود بپا خاسته بود، اما
اين بار به دليل توهين به يك شخصيت روحاني و در پي آن نيز كشته شدن و بازداشت برخي
از شهروندان شيعي تظاهرات شكل ديگري به خود گرفت. تا كنون تظاهرات شيعيان عربستان
به صورت مسالمت‌آميز برگزار مي‌شد، اما با كشيدن شدن اين تظاهرات به خشونت از طرف
نيروهاي مسلح عربستان و كشته و زخمي شدن تعدادي از مردم به احتمال بسيار قوي اين
تظاهرات ادامه پيدا خواهد كرد. در حال حاضر مردم از خصلت اصرار بر حقانيت خودشان
برخوردار هستند و اين خصلت باعث خواهد شد امور به سمت پيچيده تر شدن پيش رود.
سواي از تركيب جمعيتي شرق عربستان اين منطقه چه ويژگي‌هاي
ديگري دارد كه باعث شده از اهميت بسزايي براي رژيم آل سعود برخوردار باشد؟
ببينيد، اين منطقه از يك سو عمدتا متشكل از شيعيان است و از
ديگر سو از منابع نفتي و امكانات خوبي بهره‌مند است. همانطور كه مي‌دانيد منطقه
شرق عربستان به استخراج و صادرات نفت مشهور است و بيشتر نفت صادراتي عربستان از
اين منطقه استخراج مي‌شود. همچنين شركت نفتي آرامكو كه بزرگترين شركت نفتي در جهان
است در اين منطقه قرار دارد. در حالي كه اين شركت كارمندان و مهندسان بسياري را
جذب كرده است، ما فقط تعداد اندكي از آنها آن هم در رده‌هاي پايين از ميان شيعيان
هستند.
رژيم صعودي كه همواره از تركيب جمعيتي شيعيان در منطقه شرق
عربستان هراس داشته و طي دهه‌هاي اخير تلاش كرده با انتقال كارمندان، كشاورزان و
برخي خانواده‌ها و اعطاي امتيازات به آنها تركيب جمعيتي را تغيير دهد. كشاورزي اين
منطقه نيز رونق خوبي دارد چرا كه شيعيان به دليل عدم دستيابي به پست‌هاي دولتي
اغلب به كشاورزي روي آورده‌اند. شايان ذكر
است كه شيعيان شرق عربستان پيش از اين سابقه حكومتداري داشته‌اند و خانواده‌هاي
معروف اين منطقه اغلب زماني حاكم بوده‌اند، اما اكنون در تعيين حكومت، در سياست و
ارتش هيچ نقشي ندارند و حتي در سطوح مختلف اقتصادي نيز به آنها ميدان داده نمي‌شود.
حتي پيمانكارهاي دست دوم، سوم و چهارم شركت آرامكو نيز از مناطق ديگر هستند و با
اين اوصاف طبيعتاً براي شيعيان غيرقابل تحمل است كه اين وضعيت را بپذيرند و ادامه
دهند. در اصل وضعيت مردم شرق عربستان همچون آتش زير خاكستر بود و آنها منتظر يك
جرقه بودند كه اعتراضات خود را نشان دهند. در اين ميان با كشته شدن افرادي از ميان
شيعيان يا دستگيري علمايشان طبعاً موضوع شديدتر و پيچيده تر خواهد شد.
نقش دولتهاي خارجي چون آمريكا در بحران‌هاي داخلي عربستان
چيست؟
با وجود اينكه حكومت دموكرات‌هاي آمريكا بايد طرفدار
دموكراسي باشد، اما چرخ دموكراسي آنها در شن‌هاي عربستان از كار مي‌ايستد و گويي
اصلا دموكراسي در جهان وجود نداشته و نبايد داشته باشد. هر گونه توقعي از آمريكا
براي اينكه بر دولت عربستان فشار بياورد تا حداقل‌هاي حقوق مردم منطقه شرق عربستان
يا ساير مناطق را در نظر بگيرد انتظار نابجايي است. اما افشاي همين سياستهاي
دوگانه آمريكا نشان مي‌دهد مصالح و منافع اقتصادي مانع از پيگيري حتي ارزشهاي
ادعايي غرب مي‌شود. در حقيقت وابستگي شديد اقتصادي ايالات متحده و عربستان موجب
شده كه آمريكا چشمش را روي مسائل بسياري ببندد.
آيا اكنون تظاهرات مردمي در عربستان تنها محدود به منطقه
شرق اين كشور است؟
خير، اكنون علاوه بر شرق عربستان جنوب اين كشور يعني منطقه
«ابها» نيز شاهد اعتراضات مردمي است. در اين منطقه تظاهرات مردم اعم از سني‌ها و
شيعيان اسماعيلي در دانشگاه‌ها و سطح شهر برقرار است. اين در حالي است كه تظاهرات
اين منطقه نسبت به شرق عربستان بسيار خشن‌تر است، چرا كه در «ابهاز قبايل خشن‌تري
وجود دارند و درگيريها مسلحانه و قبيله‌اي است. در غرب عربستان نيز مردم از مذاهب
و گروه‌هاي مختلف اجتماعي با ذهنيت روشن و شفاف مطالبات جدي و مهمي دارند. اين
درگيريها علائم روشني است كه نشان مي‌دهد اين وضعيت قابل تداوم نيست و نيازمند
تغييرات جدي است.
آيا بحران داخلي رژيم سعودي نيز در فراگير شدن اين تظاهرات
تاثير داشته است؟
اكنون چندي است كه با فوت وليعهدهاي پير سعودي و به وجود
آمدن بحران جانشيني به نوعي زمام امور از دست نيروهاي امنيتي خارج شده است بدين
معنا كه با ورود نيروهاي جوان‌تر به تشكيلات حكومتي و همچنين اوج‌گيري قدرت ميان
برخي مسئولان امنيتي امور كشور از مسير هميشگي خود خارج شده است. در حقيقت اقدامات
اخير نيروهاي امنيتي و تبديل درگيريهاي عادي به درگيرهاي خشونت آميز باعث شده كه
مردم معترض مطالباتشان از رژيم آل سعود افزايش پيدا كند.
در نهايت چه آينده‌اي را براي رژيم آل سعود پيش بيني مي‌كنيد؟
تا كنون دولت عربستان تلاش كرده بود با واريز كردن مبالغي
پول به حساب افراد بدهكار و دادن امكانات مختلف مالي، مطالبات سياسي و اجتماعي
مردم را رفع كند اما به نظر نمي‌رسد كه اين رويه جواب بدهد و آنگونه كه شواهد و
قرائن نشان مي‌دهد. احتمالا تظاهرات ادامه خواهد يافت و به ديگر شهرها نيز تسري
پيدا مي‌كند.
منبع: هفته نامه مثلث
