هدف از «نرمش قهرمانانه» چه بود؟

آخرین روزهای شهریور 1392، دولت روحانی تازه بر سر کار آمده بود. رویکرد متفاوت او در دیپلماسی منتهی به چشم دوختن بسیاری به سفر نیویورک وی در آغاز فصل پاییز شده بود که امام خامنه ای در دیدار با فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از رویکردی تازه سخن گفت: « ما مخالف با حرکتهای صحیح و منطقی دیپلماسی هم نیستیم؛ چه در عالم دیپلماسی ، چه در عالم سیاستهای داخلی. بنده معتقد به همان چیزی هستم که سالها پیش اسم‌گذاری شد نرمش قهرمانانه»

این سخن باعث تحلیل وارونه برخی شد. آنها با اشاره به کتاب «صلح امام حسن(ع) پرشکوه ترین نرمش قهرمانانه تاریخ» که به همت معظم له به فارسی منتشر شده بود؛ تفسیر «نرمش قهرمانانه» را آمادگی برای سازش با آمریکا تلقی کردند. این فهم غلط در فاصله ای کم از سوی ایشان رد شد. « ما تعبیر نرمش قهرمانانه را به کار بردیم؛ یک عدّهای آن را به معنی دست برداشتن از آرمانها و هدفهای نظام اسلامی معنا کردند؛ بعضی از دشمنان هم همین را مستمسکی قرار دادند برای اینکه نظام اسلامی را به عقبنشینی از اصول خودش متّهم کنند؛ اینها خلاف بود، اینها بدفهمی است. نرمش قهرمانانه به معنای مانور هنرمندانه برای دست یافتن به مقصود است.» (دیدار با فرماندهان بسیج - 29 / 8 / 1392)

اینک بعد از 2 سال و چند ماه از اعلام دوره «نرمش قهرمانانه» نادرستی فهم ابتدایی برخی از سخنان ایشان آشکار شده است. اما تبیین دقیق نظریه نرمش قهرمانانه هنوز صورت نپذیرفته است.

قطعا بهترین مفسر این نظر خود ایشان هستند. تفسیر دقیقی از این نظریه در سخنانی که اندکی پس از رهبری به مناسبت تجلیل از شخصیت امام حسن (علیه اسلام) بیان فرموده بودند، موجود است. بازخوانی منتخبی از آن بیان در آستانه شهادت امام حسن مجتبی (علیه السلام) هم عرض ارادتی بر آن آستان خواهد بود و هم تبیینی بر انتظارات از دوره نرمش قهرمانانه:

«در دوران امام حسن(ع)، جریان مخالفی آن‌چنان رشد کرد که توانست به صورت یک مانع ظاهر بشود. [...] و همان جریانی بود که به شکل معاویةبن‌ابی سفیان، در مقابل امام حسن مجتبی(ع) ظاهر شد. این جریان، معارضه را شروع کرد؛ راه را بر حکومت اسلامی - یعنی اسلام به شکل حکومت - برید و قطع کرد و مشکلاتی فراهم نمود؛ تا آن‌جایی که عملاً مانع از پیشروی آن جریان حکومت اسلامی شد.

[...] کار به شکلی هوشمندانه و زیرکانه تنظیم شد که اسلام و جریان اسلامی، وارد کانال آلوده‌یی که به نام خلافت - و در معنا سلطنت - به وجود آمده بود، نشود. این، هنر امام حسن مجتبی(علیه‌السّلام) بود. امام حسن مجتبی کاری کرد که جریان اصیل اسلام - که از مکه شروع شده بود و به حکومت اسلامی و به زمان امیرالمؤمنین و زمان خود او رسیده بود - در مجرای دیگری، جریان پیدا بکند؛ منتها اگر نه به شکل حکومت - زیرا ممکن نبود - لااقل دوباره به شکل نهضت جریان پیدا کند. [...] اسلام ناب، اسلام اصیل، اسلام ظلم‌ستیز، اسلام سازش‌ناپذیر، اسلام دور از تحریف و مبرّا از این‌که بازیچه دست هواها و هوسها بشود، باقی ماند؛ اما در شکل نهضت باقی ماند. یعنی در زمان امام حسن(علیه الصّلاةوالسّلام)، تفکر انقلابىِ اسلامی - که دوره‌یی را طی کرده بود و به قدرت و حکومت رسیده بود - دوباره برگشت و یک نهضت شد. البته در این دوره، کار این نهضت، به مراتب مشکل‌تر از دوره خود پیامبر بود؛ زیرا شعارها در دست کسانی بود که لباس مذهب را بر تن کرده بودند؛ درحالیکه از مذهب نبودند. [...] به برکت امام حسن مجتبی(علیه الصّلاةوالسّلام)، این جریان ارزشی نهضت اسلامی، اسلام را حفظ کرد. اگر امام مجتبی این صلح را انجام نمی‌داد، آن اسلام ارزشىِ نهضتی باقی نمی‌ماند و از بین می‌رفت» (مشروح این سخنرانی در پایگاه معظم له در تاریخ 29 فروردین 1369 در دسترس است.)

بازخوانی این متن زمانی معنای ویژه تری خواهد یافت که به یاد آوریم آغاز دوره نرمش قهرمانانه، در دیدار با فرماندهان سپاه اعلام شد و بلافاصله پس از آن تذکر داده شد « سپاه اولاً بایستی همواره بداند که چه کار میخواهد بکند، از چه چیزی میخواهد پاسداری کند؛ ثانیاً ثبات قدم خود را که مؤلّفه اصلی هویّت پُرافتخار سپاه است، فراموش نباید بکند؛ این را همه، در همه‌ سطوح توجّه داشته باشند.» و در فراز بعدی ضمن ترسیم آینده روشن انقلاب اسلامی، « اگر خوب حرکت کنیم، آینده زودتر خواهد رسید؛ اگر چنانچه تنبلی و کوتاهی و خودخواهی و دنیاپرستی و دل دادن به این ظواهر، چشم ما را یک قدری پُر کند، ساقط کند ما را، در درون خودمان ریزش - چه ریزش شخصی در درون، چه ریزش اجتماعی - پیدا بکنیم، البتّه دیرتر به دست خواهد آمد.»