فرصت و تهدیدات اقتصادی اجرای برجام

در زمینه تحلیل اجرایی شدن برجام و الزامات اقتصادی آن، این که چه اتفاقات مهم اقتصادی در کشور، بعد از اجرایی شدن برجام رخ خواهد داد، نظرات کارشناسی جناب آقای علی قاسمی مدرس دانشگاه و کارشناس ارشد مسائل اقتصادی را در گفتگو با پایگاه اطلاع رسانی بصیرت :

تایید برجام و لغو تحریم های ظالمانه باعثایجاد فرصت هایی برای اقتصاد ایران شد. به نظر من فرصت های مثبت این اتفاق بیش از تبعات و تهدیدات منفی آن است. میتوان گفت در باب برجام حدود چهارده مورد فرصت و چند مورد هم تهدید وجود دارد که بخشی از تهدیدات را نیز می توان به همت مدیران میانی در داخل کشور حل کرد.

یکی از مهم ترین فرصت ها، لغو تحریم بانکی و کشایش کانال سوئیفت است که همان تحول پولی، بانکی و مالی است. این امر باعث می شود که از این به بعد جریان انتقال پول آسان تر و راحت تر صورت پذیرد و می توانیم به نوعی یکسان سازی نرخ ارز را داشته باشیم. پایداری بازار در نرخ ارز با تحول پولی و بانکی ممکن است. تحول و فرصت دیگرکه پس از اجرای برجام می تواند رقم بخورد، کاهش هزینه تولید است. در دوره تحریم ها برای انتقال پول با مشکلات فراوانی مواجه بودیم و هزینه زیادی را پرداخت می کردیم. این امر سبب شده بود اجناس را به صورت واسطه ای خریداری کنیم. و یا در بیمه کشتیرانی به مشکل برخورد کرده بودیم که این امر باعث شده بود در بیشتر اوقات برای بارگیری در بندر ثالث قرار بگیریم. این عوامل باعث افزایش ۱۵درصدی هزینه تولید در کشور شد که منجر به وضعیت رکود - تورمی در اقتصاد کشور ایجاد کرد. با قرار گرفتن در موقعیت اجرای برجام، با کاهش هزینه تولید مواجه می شویم. با توجه به وضعیت رکود - تورمی که در کشور وجود دارد و با توافق در برجام، شرایط موجود آرام آرام حل شده و اقتصاد کشور به سمت رونق پیش می رود.

فرصت بعدی که می توان در کشور شاهد آن باشیم، افزایش سرمایه گذاری ها و ایجاد خطوط اعتباری جدید است. تاکنون در این زمینه کشورهای متعددی آمده اند که می توان دلیل آن را نوع قراردادهای قبلی ما که بیشتر از نوع بیع متقابل بوده است دانست. در حال حاضر تنوع سرمایه گذاری ها بهتر شده که ان شاء الله این وضعیت هم به صورت مدل های مختلف سرمایه گذاری که مستقیم صورت خواهد گرفت، بهبود می یابد. همه این مسائل در بحث افزایش تولید نفت خام، اتمام پروژه های نیمه تمام بالادستی نفت و گاز، که تعداد آنها حدود ۶۴ مورد می باشد، می تواند این وضعیت را اصلاح کند و باعث اتمام پروژه های نیمه تمام گردد. در کنار موارد پیش گفته، ارتقاء بهره وری را شاهد خواهیم بود. در مدتی که انتقال پول سخت بود، نوسازی ناوگان هوایی، واردات تجهیزات پزشکی و کشاورزی آسیب دیده اند که می توان به مهم ترین آنها یعنی ناوگان هوایی اشاره کرد که در شرایط تحریم آسیب زیادی متوجه آن شده است. اگر روند اجرای برجام بدون هیچ خللی عملیاتی شود به ارتقاء سطح بهره وری کمک خواهد کرد که بخشی از رشد اقتصادی ما باید از ناحیه بهره وری صورتت پذیرد.

در متن برنامه ششم که به مجلس تحویل گردیده است مقرر شده که ۳۵ درصد از مشکلات اقتصادی کشور از طریق بهره وری، حل شود. که می توان به نوعی گفت ۲,۵ الی ۳ درصد از رشد اقتصادی از بهره وری است. حالا اگر این روند اتفاق بیفتد و این شرایط را خوب مدیریت کنیم، ساختار معیوب اقتصادی کشور که نیاز به اصلاح داشت می توان بخشی از آن ساختار معیوب را اصلاح کرد. موارد دیگری هست که در کنار این شرایط ایجاد فرصت می کند؛ مانند بحث انتقال تکنولوژی، دانش فنی، رقابتی شدن بین شرکت ها، کاهش هزینه‌های دارو و درمان. این ها مواردی است که با بحث اجرایی شدن برجام فرصتی را برای اقتصاد ایران فراهم می کند.

اما در خصوص تهدیدات اجرای برجام باید گفت: در حین مذاکرات برجام دو خبر منتشر شد که مسئولین باید مدنظر داشته باشند که به نوعی تهدید به حساب می آید. یکی از مسئولان آمریکایی در هنگام مذاکره گفته بود حدود۴۰درصد اقتصاد ایران مقاومتی می باشد. اگر بخواهیم تحریم ها را ادامه دهیم اقتصاد ایران حدود ۹۰درصد مقاومتی می شود. که این امر باعث می شود دیگر نتوانیم با ایران برخورد کنیم. چون در حوزه نظامی، هوا فضا و دریا ایران پیشرفت کرده و در صورت مقاومتی شدن اقتصاد برخورد با این کشور سخت تر خواهد بود. پیشنهاد این کارشناس آمریکایی این بود که برای مقابله با اقتصاد مقاومتی در ایران یک اقدام پیش دستانه باید انجام دهیم و با مذاکره نگذاریم بحث مقاومتی بودن در اقتصاد ایران شکل بگیرد.

خبر دیگر این است که بعد از اجرایی شدن برجام، تغییر ذائقه در نوع مصرف در بین مردم ایران ایجاد می شود. این دو مواردی است که دشمن به صراحت اعلام کرده است و این موارد جزء‌ تهدیدات برجام است و باید توجه لازم به آنها صورت بگیرد که این اهداف دشمن عملی نگردد. بیشترین دغدغه موجود در این حوزه بحث آسیب پذیری اقتصاد مقاومتی در این عرصه است. اگر تولید نفت افزایش یابد قیمت آن بالا برود، درآمد حاصل از آن باید حتماً در اصلاح زیر ساخت های اقتصادی کشور هزینه شود. نگرانی که وجود دارد اینکه در یک فرآیند دوساله، اگر قیمت نفت تغییر کند و افزایش تولید داشته باشیم، پول تولید باید به چرخه بودجه سالانه برگردد که این امر باعث می شود به خاطر تحریم ها، وابستگی به نفت کاهش پیدا کند. اگر مجددا شرایط به وضعیت قبلی بازگردد و وابستگی بودجه به نفت بیشتر شود می تواند برای اقتصاد ما مشکل آفرین گردد. این درحالی است که یکی از شاخص های اقتصاد مقاومتی فاصله گرفتن از همان بودجه نفتی بوده است. اگر فرآیند بودجه تغییر نکند دوباره مشکلات و وابستگی ها باز می گردد. بحث اقتصاد مقاومتی یک بحث دانش بنیان است. فلذا امکان دارد آسیب ببیند.

روحیه مردم ایران بگونه ای است که در زمان تحریم ها و در شرایط سخت فکر، ایده، ابداع و اختراع نمود بیشتر و بهتری دارد تا زمانی که فضا آرام و امکانات فراهم باشد. لذا احتمال اینکه که اقتصاد مقاومتی با اجرایی شدن برجام آسیب ببیند وجود دارد. نظر کارشناسی این است که مانند دو هیئت اروپایی که گفته بودند که حاضر به تأمین کالاهای اساسی کشور - به دلیل مدیریت ضعیف منابع آبی در ایران و بروز خشکسالی- تا ۴۰ الی ۵۰ درصد هستند. که این امر کار خطرناکی خواهد بود. چراکه کالاهای اساسی، کالاهای حساس و استراتژیکی مانند گندم، نهادهای دامی، ذرتی، خوراکی و نیازهای روزانه مردم از خارج تامین شود، ضریب امنیت اقتصادی کشور پایین می آید. در این زمینه رئیس جمهور تاکید کرده بودند که راهبرد اقصادمقاومتی را باید بعد از برجام اجرایی کنیم و ان شاءالله در عرصه عمل هم این گونه باشد. در این زمینه مدیران بابت بحث هزینه ـ فایده کردن باید نگران باشند که از این به بعد باید هزینه ـ فایده کنند نه این که اگر از خارج بیاوریم بهتر از این است که در داخل تولید کنیم. با توجه به شرایط موجود اگر اقتصادمقاومتی را خودمان مدیریت کنیم می توان تهدیدات را کاهش داد.