حج و حوادث آن برای حجاج ایرانی در طول تاریخ

به گزارش نما به نقل از کجارو، در دوران غزنویان گروه‌هایی از ایران برای زیارت خانه خدا در قالب کاروان راهی حج می‌شدند. نوح بن منصور سامانی همه ساله از سال ۳۶۵ تا ۳۸۹، کاروان‌هایی را به حج اعزام کرده و بر همین اساس کاروان‌هایی در این سال‌ها از سوی سامانیان به مکه رفته است.

غزنویان نیز در سال‌ ۴۱۲ کاروان‌های خود را با گروهی از نظامیان، برای حفظ جان حجاج راهی می‌کردند.

در همان سال‌ها بود که اعزام حج از سوی حکومت غزنویان به مدت حدود ۳ سال تعطیل شد و سپس در سال ۴۱۵ از سوی حسنک وزیر (و با مدیریت وی) از سر گرفته شد.

از این رو می‌توان اولین تعطیلی حج از سوی حکام ایرانی را در دوران غزنویان دانست.

در دوران آل بویه به دلیل ضعف این حکومت، حمله راهزنان عرب به کاروان‌هایی که از ایران راهی حج می‌شدند، بیشتر شده بود و این موضوع نیز یک بار دیگر تعطیلی اعزام کاروان‌های حج شده است که از عراق پس از رسیدن کاروان‌هایی از شرق ایران، راهی حج می‌شدند.
نکته جالب در خصوص اعزام کاروان از سوی حکومت سلجوقی، مخالفت این حکومت با حاکمان مصر

آلب ارسلان غزنوی در سال ۴۵۵ ق به تعدادی از زائران خانه خدا سپرده بود تا اگر در خطبه‌های مکه و مدینه، حمد و ستایش حاکمان مصر از سوی امام جماعت را شنیدند به این موضوع اعتراض کرده و در این خصوص با حاکم مکه مذاکره کنند. یکی دیگر از مهم‌ترین دلایل تعطیلی حج در طول تاریخ را می‌توان حمله مغول‌ها در دوران ایلخانیان به شرق ایران دانست.

از انجایی که بنا به دلایلی، ایرانی‌ها راه شام را برای سفر حج در نظر گرفته بودند و با توجه به کشمکش‌های حکومت ایران و عثمانی، زیارت خانه خدا در دوران صفویان هم با مشکلاتی مواجه بوده است.

حج در این دوران هم در سال ۱۰۴۷ به دلایل سیاسی و جنگ میان طرفین تعطیل شده است.

در آن سال‌ها به دستور شاه عباس صفوی که عمره‌گزاران ایران را عامل اصلی ریختن پول به جیب دشمن می‌دید، حج برای مدتی تعطیل شد. اختلاف‌های سیاسی و مذهبی میان ایران و عثمانی در دوران قاجاریه نیز كم و بیش ادامه یافت.

برایت از مشرکین
دوران قاجار و پهلوی، روی کار آمدن حکومت وهابی آل سعود

در دوران قاجار و همزمان با روی کارآمدن حکومت وهابی آل سعود در عربستان، در پی اولین حملات این خاندان به مکه، مدینه و نجف و کربلا، در سال ۱۲۱۶، فتحعلی‌خان قاجار پادشاه ایران، نامه‌ای به عبدالعزیز نوشت و خواستار بازگرداندن اشیا گرانبهای به سرقت رفته از زیارتگاه‌های شیعیان شد.

وی همچنین از حاکم سعودی خواسته بود تا دیه کشته‌شدگان این حمله را بپردازد و تهدید کرده بود که در صورت سر باز زدن سعودی‌ها از این مهم، ایران به درعیه حمله خواهد کرد.

این اختلاف‌ها جز در سال‌های آغازین استقرار قاجاریه، باعث محدودیت حج ایرانیان نشد. ظهور حكومت وهابی آل سعود در نجد و تصرف شهرهای طائف و مكه و مدینه به تعطیلی حج كشورهای اسلامی از جمله ایران انجامید. در سال‌های پایانی دولت قاجار، به دلیل وقوع جنگ جهانی اول، حج‌‌گزاری ایرانیان و دیگر كشورهای منطقه به مدت پنج سال قطع شد. بعد از حاکمیت آل سعود در حجاز، دولت ایران نیز به سال ۱۳۰۴ ش. سفر حج ایرانیان به مكه و مدینه را ممنوع كرد. ممنوعیت حج از سوی دولت ایران تا سال ۱۳۰۷ش. ادامه یافت. دولت ایران در ۲۱ مرداد ۱۳۰۸ ش. دولت حجاز را به رسمیت شناخت».


ادامه روند ممنوعیت یا تعطیلی حج در تاریخ ایران اینگونه است که «در سال۱۳۲۲ ش. زائری ایرانی از مردم یزد به اتهام اهانت به حرم، دستگیر و اعدام شد. این زائر به دلیل گرمی هوا درون مسجدالحرام دچار تهوع شد و مأموران حرم كه می‌پنداشتند وی قصد آلوده ساختن حرم را داشته، او را دستگیر و پس از محاكمه اعدام كردند. دولت ایران به اجرای این حكم سخت اعتراض كرد و خواستار عذرخواهی عربستان سعودی شد. مقام‌های سعودی صدور حكم اعدام را صحیح و آن را پشتوانه گواهی شاهدان و اعترافات مقتول دانستند.

دولت ایران به سال ۱۳۲۳ ش. در اعتراض به این رخداد، با كشور سعودی قطع رابطه نمود و حج ایرانیان را ممنوع كرد. تعطیلی حج تا سال ۱۳۲۷ ش. ادامه یافت و در پی نامه عبدالعزیز سعودی، روابط ایران و عربستان از سر گرفته شد».

بعد از انقلاب اسلامی به دلیل روابط سیاسی متشنج ایران و عربستان، حج نیز تحت تاثیر قرار گرفت. مهمترین اتفاق، در سال ۱۳۶۶ دولت عربستان با بر‌گزاری مراسم برائت مخالفت كرد و پلیس این کشور در روز بر‌گزاری مراسم با تیراندازی به سمت حاجیان،۴۰۰ تن از ایشان را به شهادت رساند. این حج خونین به قطع كامل روابط سیاسی ایران و عربستان و تعطیلی حج ایرانیان به مدت سه سال منجر شد. در سال ۱۳۷۰ روابط از سر گرفته شد و کاروان حج ایران نیز به عربستان عزیمت کرد.


برخی از رویدادهای مرگبار پیش‌آمده در آیین‌های حج بدین شرح است:

سال ۱۹۴۴: ابوطالب یزدی، در حین انجام طواف در مسجدالحرام دچار حالت تهوع و توسط مأموران عربستان گردن زده شد، چهار سال روابط ایران و عربستان مختل گردید.

سال ۱۳۶۶ چهارصد نفر در درگیری بین نیروهای امنیتی عربستان و معترضان حامی ایران کشته شدند.

سال ۱۳۷۰: هزار و چهارصد و بیست و شش نفر از حاجیان در تونل منتهی به اماکن مقدس کشته شدند.

سال ۱۳۷۳: دویست و هفتاد نفر در اثر ازدحام جمعیت کشته شدند.

سال ۱۳۷۶: بر اثر آتش‌سوزی، ۳۴۳ حاجی کشته و هزار و پانصد نفر مجروح شدند.

سال ۱۳۷۷: حداقل یکصد و هجده نفر بر اثر ازدحام جمعیت کشته شدند.

سال ۲۰۰۱: سی و پنج نفر در اثر ازدحام جمعیت کشته شدند.

سال ۲۰۰۴: دویست و پنجاه و یک نفر بر اثر ازدحام جمعیت کشته شدند.

سال ۱۳۸۵: سیصد و چهل و پنج نفر در مراسم سنگ‌زنی به نماد شیطان کشته شدند.

سال ۱۳۹۴ : در فرودگاه جده، مأمورانی به بهانه مشکوک شدن به دو نوجوان ایرانی آن‌ها را از بقیه جدا می‌کنند و دو نوجوان در بازگشت به ایران به بهانه بازرسی بدنی از خانواده‌های خودشان جدا می‌شوند. مأموران این دو را به بخش بازرسی خواهران برده و به بهانه بازجویی بدنی هردوی این نوجوانان را برهنه کرده و خودشان نیز برهنه شده‌اند. در اثنای بازرسی، سایر افراد کاروان متوجه شدند که مأموران قصد آزار و اذیت جنسی آن دو نوجوان را داشته‌اند و تعرض به این دو نوجوان ناکام می‌ماند.

سال ۱۳۹۴: عصر روز جمعه ۲۰ شهریورماه یک بالابر بزرگ بر اثر شدت باد و طوفان در مکه به داخل مسجد الحرام در نزدیکی مقام ابراهیم سقوط کرد که منجر به کشته و زخمی شدن ده‌ها تن از حجاج حاضر در محل شد. این حادثه در فاصله چهار روز مانده به آغاز ماه ذی‌الحجه و ادای مناسک حج تمتع رخ داد.

سال ۱۳۹۴روز پنج شنبه ۲ مهرماه: بر اثر ازدحام جمعیت و عدم مدیریت برگزارکنندگان سعودی، تعداد زیادی از حاجیان در منطقه منا کشته و زخمی شدند. تعداد جان‌باختگان ایرانی در این حادثه ۴۶۴ نفر اعلام شد. براساس مجموع آمار استخراج‌ شده از گزارش‌های جداگانه‌ی کشورها، تعداد جان‌باختگان تا تاریخ ۲۸ آبان ۱۳۹۴، ۲٬۴۷۴ نفر است. رسانه‌های ایرانی به نقل از سعید اوحدی، رئیس سازمان حج و زیارت، شمار کلی جان‌باختگان را حدود ۷۷۰۰ نفر گزارش کرده‌اند و با استناد به آمار غیررسمی و مشاهدات میدانی اعلام کرده‌اند این آمار به بیش از ۸۰۰۰ نفر خواهد رسید.