سخنان انتقادي رئيس‌جمهور در مجمع عمومي سازمان ملل و متعاقب آن سخنان آقاي ظريف در شوراي روابط خارجي امريكا نسبت به عملكرد امريكايي‌ها در مسير اجراي برجام، اگرچه ديرهنگام، اما بالاخره نشان داد كه آنچه طي ماه‌هاي اخير دلسوزان داخلي نسبت به بدعهدي امريكايي‌ها و عدم پايبندي آنها به توافقات مطرح مي‌كردند، برآورد درستي از مسير و سرانجام برجام بود. اگرچه دولتي‌ها و رسانه‌هاي حامي آنها را برنتافتند و با اتهامات مختلف تلاش كردند كه نقدهاي آنها را سياسي جلوه دهند.
آقاي روحاني در سخنراني خود در مجمع عمومي سازمان ملل ضمن اينكه برجام را يك سند پذيرفته شده چندجانبه دانست كه اهمال نسبت به اجراي آن از سوي امريكا تخلفي بين‌المللي تلقي مي‌شود و هرگونه بدعهدي در اجراي برجام به بي‌اعتباري بيشتر ايالات متحده در سطح جهان مي‌انجامد، با تأكيد بر تعلل ايالات متحده در اجراي تعهدات قانوني‌اش در ماه‌هاي گذشته آن را اشتباهي راهبردي دانست كه بايد فوراً جبران شود. او تصريح مي‌كند كه اين‌گونه اقدامات غيرقانوني مسبوق به سابقه است كه آخرين نمونه آن رأي ديوان‌عالي امريكا در تأييد دست‌اندازي به ميلياردها دلار اموال ملت ايران در سال‌هاي گذشته است.
آقاي ظريف نيز در جلسه پرسش و پاسخ در شوراي روابط خارجي امريكا مي‌گويد كه دولت امريكا تاكنون «تقريباً» كاري بيشتر از امضاي پاي برجام نكرده و هيچ تلاش واقعي براي اجراي تعهدات خود انجام نداده است. آقاي ظريف براي اولين‌بار از برخورد دوگانه امريكايي‌ها رونمايي كرده و مي‌گويد در عين اينكه ممكن است اسناد در روزهاي اوليه رسيدن به توافق امضا شده باشد، اما وقتي پاي اجراي تعهدات به ميان مي‌آيد با اما و اگرها، كاري مي‌كنند كه بانك‌ها عطاي همكاري با ايران را به لقايش مي‌بخشند.
بخش‌هايي از اين سخنان اگرچه از سوي رسانه‌هاي حامي دولت در داخل سانسور شد، اما پس از اين مواضع بود كه سخنگوي فارسي زبان وزارت خارجه امريكا وعده داد كاخ سفيد تلاش خواهد كرد كه ايراني‌ها، اثرات توافق هسته‌اي را در زندگي روزمره‌شان لمس كنند.
در زمينه اين مواضع جديد و واكنش امريكايي‌ها چند نكته قابل ذكر است:
1- شايد مهم‌ترين دليلي كه تاكنون دولت يازدهم نتوانسته از پيامدهاي برجام بهره ببرد اعتماد به طرف مقابل بود كه اكنون با گذشت بيش از يك سال از امضا و اجرايي شدن آن به اين نتيجه رسيده است كه امريكايي‌ها بدعهد و غيرقابل اعتمادند. طبيعي بود كه اگر همين نگاه از ابتدا وجود داشت و به جاي هجمه به منتقدان داخلي، فلش انتقادات به سمت امريكايي‌ها مي‌رفت اين تغيير لحن امريكايي‌ها زودتر اتفاق مي‌افتاد و به قول سخنگوي وزارت خارجه امريكا «مردم ايران زودتر نتيجه برجام را در زندگي روزمره‌شان لمس مي‌كردند.» اگرچه ترديدهاي جدي هنوز نسبت به عملكرد آنها باقي است.
2- از نخستين روزهاي تصويب برجام، مشخص بود كه هدف امريكايي‌ها حل مشكلات مردم ايران نبوده، بلكه تحقق تغييري بود كه آنها از روزهاي اول ورود به عرصه مذاكرات از آن انتظار داشتند. اوباما در 19 مرداد سال 1394 در مصاحبه با يك پايگاه اطلاع‌رساني، از ضرورت گذار در داخل ايران و لزوم پايان يافتن شعار مرگ بر امريكا و انكار هولوكاست سخن گفته و تأكيد مي‌كند كه «چنين امري نيازمند تغيير در سياست و رهبري ايران است. تغيير طرز فكر در زمينه رويكرد ايران به جهان و رويكردشان به كشورهايي مثل ايالات متحده.»
اين سخنان اوباما را چندي بعد سي‌ان‌‌ان در آستانه انتخابات مجلس در اسفند‌ماه 94 صريح‌تر بيان و ابراز اميدواري مي‌كند كه نتيجه برجام به تغيير در مجلس ايران بينجامد. آنگاه كه مي‌نويسد: نتيجه اين انتخابات مي‌تواند آينده روابط ايران با غرب را تعيين كند. اگر ميانهروها و اصلاح‌طلبان در اين انتخابات پيروز شوند ما مي‌توانيم شاهد پيشرفت‌هايي در اين روابط باشيم.
3- اما نتيجه انتخابات مجلس امريكايي‌ها را به مقصود نرساند و روند مشكلات اقتصادي و ناتواني‌هاي دولت در حل مشكلات نگراني غربي‌ها را نسبت به فضاي داخلي ايران جدي‌تر كرد. اين نگراني را مي‌توان در سخنان جان برنان، رئيس سازمان سيا در اجلاس امنيتي اسپن در مورخ 95/5/9 مشاهده كرد. آنگاه كه در پاسخ به سؤال آيا توافق هسته‌اي تغييري در لحن و اقدامات ايران ايجاد كرده يا نه، مي‌گويد: تصور مي‌كنم كه اين «توافق هسته‌اي» كار درستي بود كه انجام شد، چراكه جلوي پيگيري برنامه تسليحاتي آنها را گرفت. اين كار رئيس‌جمهور(حسن) روحاني را هم كه از ديد ما بين عناصر فعال در ايران فردي بسيار ميانه‌رو‌تر به شمار مي‌آيد، تقويت كرد. جان برنان سپس با اشاره به اينكه ما به دقت اوضاع را زير نظر داريم تا ببينيم رقابتي كه در درون حكومت وجود دارد چگونه پيش مي‌رود، تأكيد مي‌كند كه او(روحاني) بايد دستاوردهاي بيشتري داشته باشد تا حمايت بيشتري جلب كند. به اين دليل كه در حكومت ايران بين تندروها و ميانهروها رقابت وجود دارد.
4- آنچه بيشتر امريكايي‌ها را نگران كرده نتايج نظرسنجي آنها و برخي از مراكز معتبر نظرسنجي ايران نسبت به افزايش روند بي‌اعتمادي مردم به امريكايي‌ها و عدم تحقق وعده‌هاي برجام و كاهش محبوبيت آقاي روحاني است كه واكنش‌هاي زيادي را برانگيخته كه يادداشت هفته گذشته نيويورك‌تايمز و مواضع دنيس راس، مشاور اوباما نمونه‌اي از آن است، به گونه‌اي كه نيويورك‌تايمز صراحتاً تأكيد مي‌كند كه از كمك به رفع مشكل اقتصادي ايران مي‌توان به عنوان اهرمي براي تقويت نيروهاي ميانه‌رو در ايران استفاده كرد.
5- اگرچه انتظار است كه اهتمام مسئولان دولتي از اين مواضع حل مشكلات مردم و رفع كاستي‌ها در فرصت باقي مانده خدمتگزاري دولت يازدهم باشد، اما نوع مواضع امريكايي‌ها و تحركات آنها براي رفع قطره‌چكاني تحريم‌ها در روند اجراي برجام كه پس از سفر نيويورك اين روزها در قالب وعده فروش هواپيما يا تسهيلات گردشگري و هتلداري ظاهر شده است، نشان‌دهنده برنامه‌هاي آنها براي تأثيرگذاري بر فرآيندهاي داخلي كشور است كه در اين صورت هوشياري بيشتر نيروهاي مؤمن به انقلاب را مي‌طلبد.
دغدغه‌های انتخاباتی یا حل مشكلات مردم
عباس حاجی‌نجاری
۱۳۹۵/۷/۵
