چرا اعراب خلیج فارس مشتری اسلحه هستند؟

به گزارش نما به نقل از رصد نیوز: کشورهای حاشیه خلیج فارس کشورهایی آسیب پذیر هستند. غیر از عربستان، کشورهای کوچک دیگر آسیب پذیری بالاتری دارند. بحث مناقشات هسته ای هم در این رابطه اهمیت دارد که هم رقابت متعارف در منطقه شکل گرفته است و هم رقابت غیر متعارف.

تازه ترین آمار خریدهای تسلیحاتی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس نشان می دهد این کشورها به رغم کسری بودجه ناشی از نوسان قیمت نفت در بازارهای جهانی همچنان به خریدهای تسلیحاتی گسترده خود ادامه داده اند. بدین ترتیب آنها در سال ۲۰۱۶ پانزده درصد بیشتر از میانگین جهانی سلاح خریداری کردند. به گونه ای که سعودی ها با خرید ۸۲ میلیارد دلار سلاح طی سال ۲۰۱۶ در این زمینه پیشرو هستند. به همین بهانه به سراغ «قاسم محبعلی»دیپلمات بازنشسته و کارشناس مسائل خاورمیانه رفته و نظر او را در این زمینه جویا شده ایم.

علل توجه گسترده کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به خریدهای تسلیحاتی چیست؟

مسئله خرید تسلیحاتی کشورهای عربی موضوع مهمی است. عربستان، بعد از آمریکا و چین سومین کشوری است که بیشترین هزینه نظامی را دارد. امارات و قطر هم در رتبه های بعدی قراردارند. اگر این هزینه های تسلیحاتی را با هم جمع کنیم، رقم بزرگی می شود. دلیل این که این کشورها تا این حد هزینه برای تسلیحات می کنند این است که مسائلی در خاورمیانه جریان دارد که مستلزم خرید تسلیحاتی است.

مناقشات در خاورمیانه و مسائلی در این رابطه ، عامل تشدید کننده هزینه برای خرید تسلیحات است. اینکه چرا این رقابت ها شکل گرفته است، بحث دیگری است؛ اما عربستان و کشورهای دیگر به این نتیجه رسیده اند که برای حفظ امنیت خود، باید قدرت نظامی و تسلیحاتی خود را افزایش دهند. این موضوع منافع متقابلی را نیز برای فروشندگان اسلحه دارد. اصلی ترین فروشنده اسلحه به کشورهای حاشیه خلیج فارس ایالات متحده آمریکاست و بعد از آن کشورهایی مانند انگلیس و فرانسه قرار دارند. آلمان و روسیه هم تقریبا وارد این جریان شده اند. اگر این موضوع را به تحولات خاورمیانه مربوط بدانیم، می توان گفت بین افرادی که در خاورمیانه بحران تولید می کنند، اسلحه تولید می کنند و اسلحه می خرند، به صورت همزمان منافع متقابلی وجود دارد که این وضعیت را به وجود آورده است.

به چه دلیل دامنه فروشندگان اسلحه روز به روز افزایش می یابد و روسیه و چین نیز مدنظر قرار گرفته اند؟

بعد از فروپاشی شوروی و ایجاد نظم جدید جهانی، انتظار می رفت که هزینه های تسلیحاتی در دنیا کاهش پیدا کند. در دهه ۹۰ و برای مقطعی کوتاه، این اتفاق افتاد و آمریکا نیز حدود ۵۰ میلیارد دلار هزینه های تشکیلاتی خود را کاهش داد. اما بعد از حوادث۱۱ سپتامبر و تحول در سیاست های روسیه و آمریکا در قبال چین ، دوباره رقابت های تسلیحاتی اوج گرفت و کشورها شروع به صرف هزینه های بیشتر برای مسائل دفاعی خود کردند. در سال ۲۰۱۵ کشورهای خلیج فارس بالاترین هزینه تسلیحاتی را داشتند که این موضوع به نگرانی های امنیتی و رقابت های جدیدی باز می گشت که در دنیا و در سطح خرد و کلان در حال شکل گیری بود.. رقابت هایی که مجددا بین اروپا و روسیه شکل گرفته است، آمریکا و روسیه، چین و آمریکا و از طرف دیگر در منطقه آسیا، هند، ژاپن، چین و.. یعنی مجموعه ای از تحولات به این قضیه کمک کرده است. در حال حاضر بحران ها در خاورمیانه در اوج قرار دارد و رقابت های شدیدی بین قدرت های منطقه مانند عربستان با ایران، ایران با اسرائیل و بالعکس وجود دارد. یعنی تمام این قطب ها با هم رقیب اند رقابت بین بین کشورهای عربی و اسرائیل رقابت از بین نرفته است و همچنان جریان دارد. به علاوه با توجه به تحولاتی که در آسیای میانه، روسیه و اوکراین ایجاد شد، منجر به صرف هزینه های دفاعی گردید و این موج به هم پیوسته رقابت را راتقویت و این مسائل به طور پیوسته یکدیگر را تقویت می کند.

با توجه به کاهش قیمت نفت در یک سال گذشته، به چه دلیل خرید تسلیحات در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس رکورد زده است؟

مسئله مهم این است که عربستان وارد یک جنگ دامنه دار و بی سرانجام در یمن شده است که بعضی از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در آن دخیل هستند. در قضیه بهار عربی شکل بندی های جدیدی صورت گرفته است که به این امر دامن می زند. درست است که قیمت نفت کاهش پیدا کرده است، اما همزمان تهدیدهای متفاوتی هم افزایش یافته است. این که این تهدیدات چقدر واقعی و چقدر جدی است، بحثی جداست. در خاورمیانه عربستانی ها اعلام کرده اند که ما در معرض تهدید ایران هستیم. و ایران در کشورهای منطقه مداخله می کند. اسرائیل همین ادعا را دارد. ترکیه ادعای تروریسم و داعش را دارد و به این ناامنی ها دامن می زند. این امر باعث گرایش بازیگران منطقه ای به میلیتاریسم شده است. همچنین نگاه ترامپ به منطقه هم به این مساله دامن می زند.

پیامدهای مختلف امنیتی، ژئوپلیتیکی و نظامی و افزایش خرید گسترده تسلیحات در شورای همکاری خلیج فارس چیست؟

کشورهای حاشیه خلیج فارس کشورهایی آسیب پذیر هستند. غیر از عربستان، کشورهای کوچک دیگر آسیب پذیری بالاتری دارند. کویت تجربه اشغال عراق را دارد، بحرین نگرانیهایی از ایران دارد و می تواند مورد تهدید کشورهای بزرگ منطقه قرار گیرد. در بعد دیگر جاه طلبی های آن ها هم هست. قطر به دنبال تبدیل شدن به یک قدرت منطقه ای است و عربستان سعی می کند که رهبری جهان عرب را به دست بگیرد. سیاستمداران عربستان فکر می کنند برای این که این رهبری را تکمیل کنند، نیاز دارند به یک قدرت بزرگ نظامی تبدیل شوند.

بحث مناقشات هسته ای هم در این رابطه اهمیت دارد که هم رقابت متعارف در منطقه شکل گرفته است و هم رقابت غیر متعارف. چنانچه هم عربستان و هم امارات به دنبال نیروگاه های هسته ای هستند. عربستان با توجه به حجم عظیمی که از گاز و نفت دارد و به لحاظ آب و هوایی گرمسیر، چندان نیازی به انرژی هسته ای ندارند. بیشتر آن ها نگاه های امنیتی دارند که فکر می کنند با این نگاه می توانند به قدرت های بزرگ تبدیل شوند. در این بین واردات گسترده تسلیحات می تواند پیامدهای داشته باشد، مانند این که رشد و توسعه را در خاورمیانه کند می کند و بحران ها را افزایش می دهد. همچنین قدرت های حاشیه ای هم به افزایش هزینه های تسلیحاتی دست می زنند.

این موضوع تاثیرات عمده ای در خاورمیانه دارد. اگر به دنبال راه حل باشیم، باید به یک امنیت دسته جمعی و همکاری دسته جمعی در این زمینه دست پیدا کنیم چرا که هیچ کشوری به تنهایی قادر نیست که امنیت خود و امنیت دیگران را تامین کند. زمانی که کشورها ادعا کنند که کشور دیگری قصد تهدید امنیت آن ها را دارد، هزینه های نظامی خود را افزایش می دهند. در حالی که هزینه نظامی و هزینه امنیتی، تنها هزینه هایی هستند که هزینه محسوب می شوند و ارزش افزوده تولید نمی کند. یعنی برای حفظ موجودیت خود ناچار به هزینه هستند.