شیوه مراجعه مجتهد به كارشناس متخصص از نقاط برجستۀ فقه ما است

به گزارش نما به نقل از شما با توجه به آغاز ماه مبارک رمضان بحث چگونگی استهلال و رویت ماه داغ است با توجه به این موضوع به سراغ جناب آقای مهندس سیدمصطفی میرسلیم عضو شورای مرکز تقویم دانشگاه تهران رفتیم تا از جزییات این بحث بیشتر بدانیم.

مشروح این گفتگو را می توانید در ادامه مطالعه بفرمایید:


 جناب آقای میرسلیم، شما به عنوان عضو شورای مرکز تقویم دانشگاه تهران، بفرمایید آیا اول ماه های قمری قابل پیش بینی است؟
 اگر منظور از اول ماه قمری نو شدن ماه است ، آری ؛ بر مبنای محاسبات دقیق نجومی می توان گفت در چه زمانی ماه نو می شود. اما در اصطلاحات شرعی وقتی صحبت از اول ماه می شود ، منظور رؤیت هلال ماه نو است و فرق است بین نو شدن ماه و قابلیت رؤیت پیدا کردن هلال ماه نو.
 
چه فرقی بین نو شدن ماه و رؤیت هلال ماه نو وجود دارد؟
 جواب: نو شدن ماه یک پدیدۀ نجومی است و با توجه به مدار ماه به دور زمین و مدار زمین به دور خورشید و برخی عوامل کم اهمیت تر دیگر نجومی قابل پیش بینی است و در جهان اختلاف قابل ذکری در بارۀ زمان نو شدن ماه وجود ندارد؛البته مردم عادی دسترسی به آن داده های نجومی ندارند و ناچارند به کسانی مراجعه کنند که اهل محاسبات نجومیند و سابقا هم زیجها را بر مبنای رصد تدوین می کردند؛ در حالی که رؤیت هلال برای همه کسانی که بخواهند استهلال کنند میسر است و ضمنا عملی مستحب است. اما رؤیت هلال ماه نو غیر از مدارهای یادشده و حرکت اجرام سماوی در آن مدارها، به عوامل دیگری هم وابسته است.


 چه عواملی؟

رؤیت یعنی دیدن. پس باید بعد از نو شدن ماه مدت زمانی بگذرد تا هلالی شکل بگیرد و قابلیت رؤیت چشمی یا رؤیت با دستگاه (مانند دوربین و تلسکوپ) پیدا کند : هلالهای بسیار نازک قابل رؤیت نیستند و مثلا امروز می دانیم که برای هلالهای جوانتر از یازده ساعت رؤیت بسیار مشکل است، بعلاوه آن هلال باید در شرائط و زاویۀ دید فرد رؤیت کننده قرار گیرد؛ برای رؤیت کنندۀ بدون ابزار این شرائط یعنی نور هلال غلبه بر روشنایی پیرامونی داشته باشد پس ممکن است هلال در روز شکل گرفته باشد اما نور خورشید مانع دیدن آن شود و قبل از غروب آفتاب نیز ماه به زیر افق برود؛ در این حالت فقط با استفاده از ابزار می توان در روز به رؤیت هلال پرداخت؛ یا ممکن است در لحظۀ غروب خورشید ارتفاع ماه از افق بسیار کم باشد و با این که هلال شکل گرفته در زاویۀ مناسب رؤیت قرار نگیرد؛ این زاویۀ مناسب و آن ارتفاع کمینه مقادیری دارند که بتجربه می دانیم اگر حاصل نشوند رؤیت هلال میسر نیست؛ در این جا مکان فرد رؤیت کننده مطرح می شود یعنی همان هلال برای افرادی در بخشی از جغرافیای زمین قابل رؤیت ولی برای مکانهای دیگر قابل رؤیت نیست. اینها عوامل متعددی است که موجب می شود هیچ گاه دو هلال قابل رؤیت مشابه یکدیگر نداشته باشیم و از این رو تدوین تقویم قمری بر مبنای پیش بینی، نسبت به تقویم خورشیدی مشکل می شود: در حالاتی می دانیم که هلال ماه نو قطعا رؤیت می شود و در مواردی هم می دانیم که هلال ماه نو قطعا رؤیت نمی شود؛ در این موارد پیش بینی میسر است و اشتباه رخ نمی دهد؛ ولی در مواردی عدم قطعیت وجود دارد و حتی با استفاده از اطلاعاتی که امروزه دربارۀ پستی و بلندیهای سطح ماه داریم نمی توانیم به طور قاطع دربارۀ قابلیت رؤیت نظر بدهیم و نیازمند رصدیم. به طور متوسط در هر سال دو ماه در این شرائط عدم قطعیت قرار می گیرد که نیازمند رصد است و گروههای رصدی متخصص چشمی یا مجهز به ابزار، به مناطق مختلف گسیل می شوند تا با استفاده از مجموعۀ اطلاعات رصدی معتبر برای هر منطقه دربارۀ کل کشور بتوان تصمیم گیری کرد. این داده های رصدی جدید البته به ما کمک می کند که در آینده پیش بینی هایمان را در موارد مبهم بهتر انجام دهیم و تقویم دقیقتری داشته باشیم. اما توقع پیش بینی صددرصدی بجا نیست.
 
 پس تکلیف شرعی مردم در این قبیل موارد چه می شود؟

در این موارد خاص حاکم شرع مراجعه می کند به کارشناسان متخصص در زمینۀ محاسبات نجومی و رصدگران حرفه ای و سپس نتیجه گیری می کند و نتیجه را به مردم ابلاغ می نماید. مواردی از این قبیل در سالهای گذشته رخ داده و در آینده با توجه به افزایش اطلاعات ما ، حالات خاص و بحرانی کمتر خواهد شد. در هر حال حاکم شرع ناگزیر از مراجعه به افراد متخصص است والا مشکل حل نمی شود و اختلافها تشدید می گردد. این موضوع از نظر فقهی البته فقط یک مصداق ندارد : غیر از استهلال، هر مجتهد دربارۀ مسائلی که خود تخصص آن را ندارد قبل از صدور حکم به کارشناس متخصص مراجعه می کند؛ این شیوۀ فقهی کاملا علمی و چاره گشا و از نقاط برجستۀ فقه ما است.
 با تشکر از توضیحات شما و با التماس دعا.