مختار حداد: فضل بن شاذان نیشابوری می گوید از امام رضا (ع) شنیدم که فرمود: «به درستی که ما در بررسی احوال بشر هیچ گروه و فرقه ای را نمی یابیم که در زندگی موفق و پایدار باشد مگر بوجود سرپرستی که امور مادی و معنوی (دین و دنیای) آنان را مدیریت نماید.» (1) این بیان نورانی امام به صراحت به ضرورت مدیریت و رهبری جامعه اشاره دارد و سعادت یک ملت را وابسته به مدیریت صحیح آن می داند.
** مدیران مراقب فاصله خود با مردم باشند
این تشبیه زیبا شاید به ضرورت ارتباط مدیران در حکومت اسلامی با مردم و میان آنها بودن و آشنایی از نزدیک با مشکلات و نگرانی های آنها تاکید داشته باشد. نکته ای که در نظام های غیر دینی جزو ضرورت ها محسوب نمی شود اما در جامعه اسلامی نباید بین مدیران و مردم فاصله ای وجود داشته باشد و لذا مولای متقیان کارگزانشان را به شدت از این مساله بر حذر می داشتند که مبادا مردم از بیان مشکلاتشان در حضور شما بترسند یا به کارگزاران دسترسی نداشته باشند.
** اهمیت فوق العاده انتخاب کارگزاران و وزرای حکومت اسلامی
روزی مأمون خدمت امام رفت و با خود نامه ای طولانی داشت که متن آن را برای حضرت خواند، در آن مکتوب آمده بود که برخی روستاهای کابل به دست لشکریان اسلام فتح گردیده است وقتی خواندن آن خاتمه یافت امام فرمودند آیا فتح مناطقی از قلمرو شرک و کفر تو را خرسند ساخته است؟ مأمون پرسید آیا این خبر شادمانی ندارد!؟
امام در پاسخ تأکید کردند تو عدالت را در داخل سرزمین های اسلامی برقرار کن و فقر و محرومیت را از ریشه برانداز و به گرفتاری های مردم رسیدگی کن و بدان که اینها مایه خشنودی و خوشحالی یک حاکم اسلامی است نه کشورگشایی و فتوحات تازه و افزون بر قلمرو جغرافیایی!
آن حضرت به مأمون فرمود: «درباره امت محمد (ص) و فرمانروایی که برایشان داری از خدا بترس، زیرا کارهای آنان را تباه کرده ای و کار را به دست کسانی سپرده ای که به غیر حکم خداوند بلند مرتبه داوری می کنند و خود در این سرزمین ماندگار شده و خانه هجرت و محل فرو آمدن وحی را ترک کرده ای و بر مهاجران و انصار با نبود تو ستم می رود و سوگند و پیمان هیچ مؤمنی را نگاه نمی دارند و روزگار بر مظلومان به سختی می گذرد و آنان برای زندگی به هزینه ای دسترس ندارند و کسی را نمی یابند که نزد او از اوضاعی که دارند شکایت کنند.» (3)
امام تاکید می کنند که تو با انتخاب کارگزاران نالایق و تصمیمات غلط موجب شده ای برخی از مردم در شرایط سختی به سر ببرند و بر آنان ظلم بشود و بعد به کشورگشایی ات دلخوش کرده ای.
** مدیر باید ساده زیست باشد
«اگر زمام حکومت را در دست گیرم غذای ساده تر و کم ارزش تری خواهم خورد و لباس خشن و زبر (پس از لباس های نرم) بر تن خواهم کرد و (پس از آسایش) با سختی و مشقّت خواهم زیست.» (4)
این بیان امام نیز به صراحت مسئولیت سنگین مدیران در حکومت اسلامی را تبیین می کند که حتی در زندگی شخصی خود نیز باید با مراعات کامل و رعایت مصالح جامعه اسلامی رفتار نمایند. لذا یک مدیر نمی تواند بگوید این زندگی خصوصی من است و هرطور بخواهم زندگی می کنم زیرا اگر بنا بود هرطور زندگی کنی نباید مسئولیت خطیر مدیریت را می پذیرفتی. وقتی امروز با موضوع فیش های نجومی مواجه می شویم و پاسخ برخی مسئولان را می شنویم بیشتر به یاد این کلام امام می افتیم.
البته این کلام گهربار مؤیّد سخن مولای متقیان (ع) است که فرموده اند: «خداوند مرا برای مخلوقات خودش امام قرار داد پس بر من واجب ساخت که درباره خودم و خوردنی و نوشیدنی و لباس هایم، همچون ناتوان ترین مردم زندگی کنم تا فقیر به فقر من اقتدا کند و ثروتمند به سرکشی برنخیزد.» (5)
البته قطعا همه کارگزاران نیاز نیست مانند ائمه همپای فقیرترین افراد جامعه زندگی کنند ولی نمی شود این تلنگرها را هم نادیده گرفت و با زندگی اشرافی و تجمل گرایی و فیش های نجومی موجب دلسردی و دلزدگی مردم نسبت به ارزش ها شد.
** خطر مدیر نالایق مانند خطر گرگ گرسنه برای گله بی چوپان است!
یکی از مسائل مهم برای یک مدیر در حکومت اسلامی انتخاب صحیح کارگزاران و وزرایش در مناصب گوناگون است. امام در روایتی به بیان پنج خصلت می پردازند که می تواند در انتخاب افراد کمک شایانی بنماید: «پنج چیز اگر در کسی نبود در امور دنیا و آخرت از او انتظار کار نیک نداشته باش: 1- اصالت خانوادگی، 2- اخلاق نیکو، 3- پایداری در خلق و خوی، 4- بزرگواری روح و 5- کرامت نفس و پرهیز از پروردگارش.» (6)
در حقیقت اگر کسی را به دلایلی غیر از این موارد از جمله هم حزبی بودن یا صِرف هم رای بودن انتخاب کردیم باید بدانیم که معلوم نیست خیر چنین فردی به مردم برسد و چه بسا سطح نارضایتی های عمومی را افزایش می دهد. انتخاب نادرست می تواند موجب دست اندازی به منصب مدیریت به عنوان ریاست و نه برای خدمت شود که نتیجه ای جز انحطاط و هلاکت هرچه بیشتر را در بر نخواهد داشت.
** مراقب خائن های خادم نما باش!
«چنین ریاستی برای دیانت و اعتقادات مسلمانان زیان بارتر از آن است که دو گرگ گرسنه در میان گله گوسفندی بیفتند که چوپان نداشته باشد.» (7)
مدیر در جامعه اسلامی امانتدار مردم است همانگونه که چوپان نگران گله اش اس است. حال اگر بجای چوپان، گرگی بر گله مسلط شود خطر نابودی گله وجود دارد و خطر مدیران دنیاطلب و فاسد نیز برای امت اسلامی در تمام زمینه های اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی فاجعه بار خواهد بود.
از نظر امام صادق(ع) حتی اراده و تفکر ریاست طلبی در مدیریت هلاکت آفرین است: «من اراد الرئاسة هلک» (8) همچنین امام رضا (ع) تأکید نموده اند: خداوند بر بندگان خود پیروی کسی را واجب نمی کند که می داند بر آن ها ستم کرده و گمراهشان می نماید.» (9)
جالب تر اینکه حضرت در کلام گهربار دیگری چنین درّ افشانی کرده اند: «لم یخنک الامین ولکن ائتمنت الخائن؛ انسان امین به تو خیانت نکرده است بلکه تو به خائن اعتماد کرده ای!» (10) نقل می کنند به آیت الله بروجردی خبر دادند که یکی از طلاب دزدی کرده است. ایشان گفتند نگویید فلان طلبه دزدی کرده بلکه بگویید دزدی به لباس طلبگی درآمده است. این کلام بسیار زیبای امام به ما می فهماند که اگر مدیر و وزیری در مجموعه تو خیانت کرد بدان که ایراد اصلی به خود تو وارد است زیرا این فرد خائن را امین دانسته ای حال آنکه او از ابتدا خائنی بود که در لباس امانت داری تو را فریفته بود. و بیشترین ضربه را به نظام اسلامی همین خائن های خادم نما زده اند و می زنند که امروز نیز از این دست افراد در میان جامعه اسلامی کم نداریم و انقلاب اسلامی از اینگونه خائن های خادم نما کم ضربه نخورده است.
پی نوشت ها در دفتر نشریه
