اقدامات هوشمندانه سوریه در منازعه مرزی با تركیه

سيد محسن طاهري- پرتاب خمپاره از شمال سوريه به مناطق جنوبي تركيه و كشته شدن پنج نفر از شهروندان تركيه آغازگر تبادل آتش در مرز سوريه و تركيه پس از گذشت 18 ماه از جنگ داخلي سوريه شد. با وجود اين كه بسياري از كارشناسان و ناظران منطقه بر اين باور بودند كه استفاده از گزينه نظامي در بحران سوريه محتمل نيست؛ اما در نگاه اول اين فرضيه را تقويت کرد كه با وجود تمام حساسيت‌ها و هزينه بالايي كه گزينه نظامي دارد، جنگ در روزهاي آينده وارد فاز جديدي خواهد شد. در اين خصوص نكاتي وجود دارد:

1- درگيري مرزي ميان تركيه و سوريه در شرايطي صورت گرفت كه عمليات پاك‌سازي ارتش سوريه در شهرهاي مختلف سوريه و به خصوص شهر حلب كه محل تجمع و اميد آخر مخالفان دولت دمشق به شمار مي‌رود با موفقيت در حال انجام بود و بقاياي ارتش آزاد در محاصره كامل بودند و از سوي ديگر واحدهايي از ارتش تركيه به نشانه پايان مناقشات امنيتي با سوريه در گذرگاه مرزي با همسايه جنوبي خود مستقر شدند.

از اين رو بي‌ترديد مي‌توان طراحي اين برنامه را خارج از جغرافياي سوريه و تركيه و جايي خارج از منطقه جست‌وجو كرد. نكته حائز اهميت اين است كه شليك از نقاط شمالي حلب، شهري كه ارتش آزاد بيشترين امكانات و ادوات نظامي را در آن مستقر كرده است و با سلاح‌هايي كه عليه ارتش سوريه استفاده مي‌شود، صورت پذيرفته است. پس مي‌توان با جرئت نقش ارتش سوريه را در اين مناقشه منتفي دانست.

2- ارتش سوریه طی هفته‌های اخیر با تجريه‌اندوزي از ماه‌ها نبرد شهري و با بهره‌گيري از نيروهاي مردمي (جيش الشعبي) موفقیت‌های زیادی در پاک‌سازی مناطق آلوده داشته و همه خبرها از نزدیک شدن به زمان پایان عملیات ارتش حکایت مي‌کرد و نخست‌وزیر سوریه هم به طور رسمی از نزدیک شدن زمان پایان بحران امنیتی در سوریه خبر داده بود.

3- درگيري مرزي به نفع تركيه نيز نيست زيرا جنگ با سوريه ورود تركيه به يك جنگ منطقه‌اي است و هيچ كس در تركيه نيست كه در باره مضرات آن ترديد داشته باشد. اظهارات صریح اردوغان مبنی بر اینکه مصوبه مجلس جنبه بازدارندگی دارد و ترکیه قصد ندارد علیه سوریه اعلام جنگ کند از این موضوع حکایت مي‌کند.

مواضع جدید ترکیه- پیش از درگیری مرزی- مبنی بر لزوم پایان دادن به مداخله امنیتی در سوريه و خروج مراكز فرماندهي و پشتيباني ارتش آزاد سوريه از تركيه وانتقال به خاك سوريه و ورود به مرحله ديپلماتيك - شركت در نشست چهار جانبه قاهره- همه مؤيد اين است كه یکی از اهداف مهم شلیک به خاک ترکیه، بازگرداندن ترکیه به مقطعی است که فرماندهی مخالفان را در خاک خود پذیرفته بود و مرزهای شمالی خود را به مهم‌ترین مراکز تجهیز مخالفان سوریه تبدیل کرده بود.

4- با گذشت زمان تركيه به اين نتيجه رسيد كه حل سیاسی تحولات سوریه برای ترکیه هم آثار سازنده‌ای دارد و بر راه حل امنیتی ترجیح دارد چرا که اگر یک دولت عربي با مداخله نظامی - امنیتی سقوط کند، باعث از دست دادن وجهه تركيه در جهان عرب مي‌شود و طرح احياي عثماني- نئو عثماني- با ناكامي روبه‌رو مي‌شود چون خاطرات دوره‌ای را زنده مي‌کند که ترک ها در عین این که در اقلیت بودند با استفاده از نیروهای نظامی بر اکثریت عرب حکومت مي‌کردند و اين در كشورهاي عربي عامل نفرت و انزجار از تركيه را فراهم مي‌آورد.

5- اما علاقه بازيگران فرا منطقه اي و كشورهاي عربستان و قطر و همچنين رژيم صهيونيستي در وقوع درگيري ميان سوريه و تركيه را مي‌توان با مرور سياست هاي اين دولتها مشاهده كرد. زيرا هيچ كشور ديگري قادر به ايفاي نقش تركيه در پروژه سقوط نظام دمشق نيست. عربستان و قطر با سوریه هم مرز نیستند، اردن و رژیم صهیونیستی اگرچه با سقوط اسد موافقند؛ اما قادر به ارائه خاک برای کمک به مخالفان نیستند. دولت‌های عراق و لبنان هم که با اتفاقات امنیتی ضد مردم و دولت سوریه مخالفند. با این وصف وقتی ترکیه پا پس مي‌کشد معلوم است که چه اتفاقی مي‌افتد.

6- اتهام درگيري مرزي ميان دو كشور مسلمان سوريه و تركيه بيش از همه متوجه پاريس، لندن و واشنگتن است زيرا بر همگان آشكار است كه ارتش به اصطلاح آزاد كه علي‌الظاهر به فرماندهي رياض الاسعد و جريان ملي‌گرا فرماندهي و هدايت مي‌شود نقش برجسته‌اي در تحولات امنيتي سوريه ندارد و محوريت فعاليت‌هاي تروريستي در سوريه با القاعده است. اسناد فراوان منتشر شده از اشراف كامل برنامه‌اي، اطلاعاتي و عملياتي سرويس‌هاي جاسوسي فرانسه، انگليس و آمريكا بر القاعده حكايت كرده و حتی بعضی از اسناد و اعترافات از پوشش حفاظتی این نیروها توسط سرویس های مورد اشاره حکایت مي‌کند.

7- نكته مهم ديگري كه نبايد از آن غافل شد فشار و تلاش تركيه و دولت‌هاي اروپايي به دولت سوريه براي عذرخواهي از تركيه در پي حوادث اخير است. ظاهر امر این بود که بحران مرزی سوریه و ترکیه با یک عذرخواهی تمام مي‌شود ولی واقع مطلب این بود که عذرخواهی دمشق به معنای پذیرش دخالت در شلیک به داخل ترکیه است و این كار ضمن آن که اتهامات وارده به دمشق مبنی بر تلاش برای برهم زدن صلح و امنیت منطقه را صحه مي‌گذاشت، زمینه را برای اعمال مجازات ها و يك سري تبعات امنيتي عليه سوريه فراهم مي‌ساخت، لذا دمشق هوشمندانه در برابر این توطئه ایستاد و با اينكه اردوغان مصوبه پارلمان ترکیه مبني بر آغاز جنگ با سوريه را به دست آورد، نتوانست اسد را دستپاچه کند. سوریه ضمن عدم عذرخواهي به سفیر خود در سازمان ملل مأموریت داد تا ضمن «ابراز همدردی عمیق با خانواده‌های قربانیان» پذیرش مسئولیت حادثه و عذرخواهی دمشق را تکذیب کند.

در پايان بايد گفت كه تا كنون نظام سوریه این بحران را با هوشمندي مدیریت و بدون آنکه امتیازی بدهد، جبهه مخالف و معاند خود را به مرز ناکامی مطلق نزدیک کرد کما این که سوریه به خصوص طی دو سال گذشته، مدیریت خردمندانه خود را در بحران پیچیده امنیتی و به قول اسد جنگ جهانی علیه سوریه نشان داده است.