حضرت فاطمه(س) جریان سیاسی عمیقی در تاریخ اسلام ایجاد كرد

گفتگو: اکرم یافتیان- می گویند نمی شود در دنیایی که نظام سرمایه داری غربی بیچاره اش کرده است دیگر الگوهای اصیل کارکردشان را برای تفهیم سبک زندگی عاقلانه از دست داده اند؛ این نوع بیان در حقیقت حذف صورت مسئله است زیرا غرب که یکبار تجربه این بی الگویی را داشته اکنون در سرگیجه ای مبرم به سرمی برد، بازگشت به سبک زندگی اسلامی به ویژه برای بانوان ما که رکن مهمی در زندگی خانوادگی و اجتماعی به حساب می آید منوط به تأسی بر الگوهای اصیل است و حضرت زهرا یکی از این الگوهاست که می بایست ابعاد زندگی ایشان تحت بررسی قرار بگیرد، در همین زمینه زهرا بابایی مدرس حوزه و محقق و پژوهشگر دینی با ما در خصوص سیره زندگی آن بانوی بزرگوار به گفتگو نشست:


 سیره زندگی اجتماعی زهرا چگونه است؟

واژه «سیره» از ریشه «سیر» به معنای «نوع رفتن» و «حرکت کردن» و جمع آن «سیر» است. در مفردات آمده است : سیره، روش در چیزی و به معنای سنت است؛ زیرا حرکت می کند وادامه می یابد. به اعتقاد اهل لغت نیز سیره بر نوع، هیئت و چگونگی دلالت می کند. بنابراین، سیره را می توان نوع و سبک رفتار و کردار ترجمه کرد که در این صورت، بر سبک رفتار شخص دلالت می کند.
در این نوشتار منظور از سیره فاطمی، سبک ها و روش های رفتاری حضرت فاطمه (علیها السلام) است. آنچه در حیات اجتماعی مسلمانان بیشتر شایسته و راه گشاست، توجه به سیره اجتماعی حضرت فاطمه (علیها السلام) است که در هر زمان مورد نیاز نسل حاضر و نسل های آینده است.

آیا این سیره برای همگان قابل دسترسی است؟
 سیره فاطمی، قابل دسترسی و پیروی برای همه انسان ها به ویژه زنان و دختران است. هیچ گونه تضاد و تناقضی با سیره نبوی و سیره دیگر ائمه اطهار ندارد. رسول اکرم(ص) در روایتی فرموده است:«ابنتی فاطمه، سیده نساء العالمین؛ دخترم فاطمه، سر آمد زنان دو عالم است.» این حدیث نبوی (ص) با آیه شریفه ای که خداوند در باره حضرت مریم فرموده:«واصطفاک علی نساء العالمین»، هیچگونه منافقاتی ندارد؛ زیرا برتری حضرت مریم از یک جنبه خاص و نسبی است و به دلیل خرق عادت و چگونگی تولد فرزندش بوده، ولی برتری حضرت فاطمه(س)نسبی نیست و در پرهیزکاری و فضایل انسانی است.


حضرت زهرا(س) در ارتقای جایگاه زنان چه نقشی ایفا نموده اند؟
 پیش از بعثت و در آستانه صدر اسلام، اعراب، به خانواده و زنان، نگاه ابزاری و تحقیرآمیز داشتند. در جامعه آن روز، زن از حقوق فردی و اجتماعی برابر و عادلانه برخوردار نبود. او جزو دارایی پدر، شوهر یا پسر خود به شمار می¬رفت. وظیفه زن به دنیا آوردن فرزندان بسیار، به ویژه پسران جنگجو بود. همچنین، رفتارهای جاهلانه و تبعیض¬آمیز با دختران و زنان در مواردی به قتل آنان می انجامید.
حضور فعال زنان خانواده پیامبر به ویژه دختر گرامی¬شان، حضرت فاطمه (ع) در فعالیت¬های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در اوج تضاد با نگرش جاهلی به زنان وبا هدف ایجاد تحول و کرامت برای زنان و ارتقای جایگاه فردی واجتماعی آنان بود. در ادامه به برخی موارد که به موجب سیره حضرت فاطمه (ع) در جایگاه زنان تحول ایجاد کرد، اشاره می شود.


گاهی برخی ها بر اساس روایات مجعول سعی می کنند زندگی حضرت زهرا(س) را به دور از اعتدال و متکی بر سختی و خشونت بازنمایی می کنند، به نظر شما چگونه می توان با این نوع تفکر برخورد نمود؟
 اعتدال یا میانه روی، از اصول اسلام و تعیین کننده سبک زندگی است و از اصول فردی و اجتماعی در همه امور به شمار می آید. از جمله اموری که درآن باید اعتدال رعایت شود، امور خانواده است.
حضرت فاطمه (س) در امور معیشتی، اعتدال به شرایط مکان و زمان توجه داشت و اعتدال را رعایت می کرد. آنگاه که مسلمانان درفقر وتنگ دستی به سر می بردند، او نیز با اختیار خود با فقر و سادگی می زیست و هر چه داشت، حتی افطاری خود را به نیازمندان ایثار می کرد. در سال¬های پس از فتوحات که غنائمی و اموال بسیاری نصیب مسلمانان شد، با توجه به حجم زیاد کارها درخانه، پیامبر خدمتکاری به نام فضه برای حضرت فاطمه (س) گرفت. آن حضرت کارهای منزل را به طور مساوی میان خود و فضه تقسیم کرد. سلمان می¬گوید: «روزی دیدم که فاطمه (س) خود مشغول آسیاب کردن است. گفتم: چرا این کار را به فضه که در کنار شماست، نمی¬دهید. فرمود: «پیامبر به من سفارش کرده که کارهای خانه را با او تقسیم کنم. دیروز روز خدمت او بود وامروز روز خدمت من است.»


 لطفا سیره سیاسی زندگی حضرت زهرا را برای ما بازگو کنید؟
 اخلاق و رفتار اجتماعی حضرت فاطمه (سدرمکتب پیامبرشکل گرفت و پس از وفات رسول خدا(ص) مسئولیت های اجتماعی جدیدی به فاطمه زهرا (س) محول شد. وی جریان سیاسی عظیمی ایجاد کرد و برای حفظ و تکریم جامعه نوپایی که رسول خدا (ص) بنیانگذارده بود، با شیوه های مسالمت آمیز دست به مبارزه زد.
پس از رحلت پیامبر، دشمنان دیرینه اسلام برای بازگشت به جاهلیت که منافعشان درآن نهفته بود، شرایط را مناسب دیدند، ولی اهل بیت پیامبر و در رأس آنان علی (ع) و فاطمه (س) بزرگترین مانع برای قدرت یافتن آنها بودند.
فاطمه (ع) که می دید شمشیرهای انتقام جاهلی از هر سو امام علی (ع) و حریم ارزش های انسانی را نشان رفته است، با صراحت در برابر جبهه باطل و دشمنان اسلام و انحراف یافتگان قد برافراشت و به دفاع از کیان دین و پیامبر برخاست. آن حضرت دریافته بود که با از دست رفتن حقوق اهل بیت پیامبر درآینده به سبب انحراف در رهبری، خسارت سنگینی به اسلام وارد خواهد شد. و دیری نخواهد پایید که سنت¬های جاهلی که پیامبر در محو آنها و جایگزین کردن سنت های اسلامی به جای آنها کوشیده بود، زنده خواهد شد. از این رو، فاطمه (ع) با تمام توان خود برای بازگرداندن خلافت به مدار اصلی و حق خود می¬کوشید. اما باید یادآور شد که نخستین گام حضرت زهرا (علیها السلام) بیدار کردن وجدان های خفته و آگاهی دادن به جامعه بود. به همین منظور، سیاسی- تربیتی آن حضرت در مسجد پیامبر و در جمع یاران پیامبر اعم از مهاجرین و انصار و خلیفه وقت حاضر شد و با گفتار رسا و بیان فاطمی خود، از حقیقت اسلام و حقانیت پیامبر و اهل بیت (ع) دفاع کرد.
خطبه آتشین حضرت فاطمه (ع) سندی محکم و استوار در باطل بودن انحراف ها و بدعت های پس از رسول خدا (ص) به شمار می آید. فرازی از سخنان آن بانوی شجاع در دفاع از کیان اسلام که به نظر باید مورد بازخوانی قرار بگیرد به این شرح است:«هنوز دو روزی از مرگ پیامبرتان نگذشته و سوز سینه ما خاموش نگشته، آنچه نباید کردید و آنچه از آنتان نبود، بردید، ولی در آتش فتنه افتادید و آنچه کشتید، به باد دادید که دوزخ، جای کافران است و منزلگاه بدکاران. شما کجا و فتنه خواباندن کجا؟ دروغ می گویید و راهی جز راه حق می پویید و گرنه این کتاب خدا در میان شماست ون شانه هایش بی کم و کاست هویداست. چه زود رنگ پذیرفتید وب ی درنگ در غفلت خفتید... . من آنچه شرط بلاغ است، با شما گفتم، ولی می دانم خوارید و در چنگال زبونی گرفتار... آنچه می کنید، خدا می بیند و ستمکار به زودی می داند که در کجا نشیند. من از پایان کار نگرانم و چون پدرم شما را از عذاب خدا می ترسانم. به انتظار بنشینید تا میوه درختی را که کشتید، بچینید و کیفر کاری را که کردید، ببینید». این بخش از خطبه تمام عظمت سوگ از دست دادن رسول خدا و درعین حال بیداری امت اسلامی در این مقطع را به تمام دنیا و تمام اعصار گوشزد می¬کند دختر گرانقدر رسول خدا در سراسر زندگی کوتاه، ولی درس آموز و پر بارخود، دفاع از حق و کوشش برای تحقق عدالت را سر لوحه فعالیت های اجتماعی و سیاسی خود قرار داد. مبارزه او با ستم و استبداد و انحراف ها، الگویی فرا راه زنان و مردان مسلمان و آزاده است