هراس هند و خشنودی افغانستان از عمران خان

به گزارش نما، در میان برخی ناظران سیاسی در غرب آسیا این تصور تقریبا ثابت شده وجود دارد که مردم پاکستان بدبین ترین مردم به دموکراسی هستند.

این ادعا البته چندان هم با واقعیت‌های موجود در پاکستان ناسازگار نیست و وقتی به تاریخ ۷۱ ساله این کشور نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم که در این چند دهه فقط دو دولت غیرنظامی توانسته‌اند به طور کامل دوره پنج ساله خود را به پایان برسانند که آخرین آن نیز دولت قبلی پاکستان با حاکمیت حزب «مسلم لیگ شاخه نواز» بود که به تازگی پس از برگزاری انتخابات پارلمانی ۲۰۱۸، قدرت را به حزب «تحریک انصاف» واگذار کرده است.

در حال حاضر و براساس آخرین نتایج اعلام شده پیرامون انتخابات پارلمانی پاکستان که هفته گذشته برگزار شد، حزب تحریک انصاف به رهبری عمران خان موفق به کسب بیشترین آرای انتخاباتی به میزان ۱۱۵ کرسی پارلمانی شده است و حزب مسلم لیگ با ۴۶ کرسی در مقام دوم و حزب مردم با کسب ۴۳ کرسی در جایگاه سوم آرایش پارلمان جدید پاکستان قرار گرفته‌اند.

براین اساس در دوره جدید پارلمان پاکستان، حزب تحریک انصاف با شکست دو حزب غیرنظامی سنتی این کشور توانسته به عنوان حزب سوم خود را به میدان قدرت پاکستان برساند و در عمل دو حزب معمول صحنه سیاسی را مجبور به پذیرش شکست کند. اما عمران خان، به عنوان رهبر حزب تحریک انصاف کیست و به قدرت رسیدن این حزب در پاکستان چه تاثیری بر سیاست‌های داخلی و خارجی اسلام‌آباد در سال‌های پیش رو خواهد داشت؟

از قهرمانی کریکت تا نخست وزیری پاکستان

برای بسیاری نام حزب تحریک انصاف که حال قدرت را در پاکستان بدست گرفته مترادف با نام یک کریکت باز معروف این کشور یعنی عمران خان است.

«عمران خان نیازی» بزرگترین کریکت باز در تاریخ پاکستان است که پس از سه دوره کارزار خستگی ناپذیر در صحنۀ سیاسی و شرکت در رقابت‌های انتخاباتی، سرانجام در انتخابات ۲۰۱۸ توانست به پیروزی برسد.

او پس از بازنشستگی از دنیای ورزش، با تاسیس حزب تحریک انصاف در اواخر دهه ۱۹۹۰ به دنیای سیاست وارد شد و در کارنامه خود از سال ۲۰۰۲ سابقه نمایندگی در پارلمان پاکستان و شرکت در انتخابات را دارد.

از سوی دیگر تاکید عمران خان در سخنرانی‌های عمومی خود بر پیروی از مشی چهره‌های ادبی معروفی همچون اقبال لاهوری و علی شریعتی و همچنین طرح شعارهای کلی برقراری عدالت و صلح، فقرزدایی و مبارزه با فساد باعث شده تا بسیاری وی را فردی با روحیات عوام‌گرا معرفی کنند که بیش از هرچیز بدنبال نشان دادن خود به مخاطب است تا آن که برنامه‌های مدون و کارشناسی شده‌ای در حوزه اقتصاد و سیاست برای اداره آینده پاکستان به همراه داشته باشد. هرچند همین شعارها نیز باعث شد تا عمران خان بخش قابل توجهی از آرای پاکستانی‌ها را بدست آورد.

سیاستمدار محافظه‌کار

از سوی دیگر گرایش‌های جاری رهبر حزب «تحریک انصاف» طی چند ماه گذشته بویژه همزمان با نزدیک شدن به دوران برگزاری انتخابات اخیر نشان می‌دهد که این حزب قرار است گرایشاتی نزدیک به گروه‌های مذهبی محافظه‌کار را دنبال کند.

عمران خان در شعارهای انتخاباتی خود در کنار توجه به مبارزه با فساد، بازگرداندن ارزش‌های دینی را به جامعه همواره مورد تاکید قرار داده است.

وی همچنین در جریان رقابت‌های انتخاباتی اخبر از «لیبرال‌ها» در پاکستان انتقاد کرده و به گروه‌ها و چهره‌های محافظه‌کار و مذهبی نزدیک شده و وعده داده است که پاکستان تازه‌ای را بر پایه «رفاه و عدالت اسلامی» بنا کند.

از سوی دیگر واکنش برخی چهره‌های لیبرال به پیروزی عمران خان با نوعی نگرانی و نارضایتی‌ نسبی همراه بوده و از جمله فاطمه بوتو( برادرزاده بی نظیر بوتو نخست‌وزیر فقید پاکستان و نوه ذوالفقار علی بوتو) کارنامه عمران خان را نه چندان درخشان توصیف کرده و مدعی شده است که عمران خان طرفدار قوانین علیه کفرگویی است.

عمران خان همچنین از جمله نمایندگان پارلمان پاکستان است که در سال ۲۰۰۶ علیه یکی از لوایح مربوط به زنان رای داد و جزئیات آن را بر خلاف موازین شرعی عنوان کرد.

از طرف دیگر مقایسه برخی تصاویر از خانواده عمران خان و برخی اظهارات او نشان می‌دهد که دیدگاه وی نسبت به مسائل دینی همیشه به مانند امروز نبوده است.

تصویر عمران خان در کنار همسران اول و دوم او بدون الزامات اسلامی مرسوم و با پوششی بطور کامل غربی است و حتی همسر دوم او از مجریان هواشناسی بی بی سی به شمار می‌رفت که هر دوی این ازدواج‌ها به شکست انجامیده است. اما حضور عمران خان در کنار همسر سومش بسیار متفاوت از دو همسر پیشین اوست. در عکس‌های مربوط به مراسم ازدواج عمران خان در کنار همسر سوم خود که در سال گذشته منتشر شد، همسر عمران خان با حجاب کامل و همراه با روبنده در مراسم حاضر شد و نشان داد که پوشش مورد علاقه عمران خان را به همراه دارد. ناظران معتقدند که عمران خان و همسر سومش این روزها در انظار عمومی بخوبی چهره‌ای از گرایشات مذهبی را نشان می‌دهند.

از سوی دیگر دیدگاه‌های عمران خان به عنوان یک سیاستمداراغلب تغییر کرده و یا مبهم بوده است. او در دهه ۱۹۹۰ از لیبرالیسم حمایت می‌کرد، اما حال برخلاف مواضع گذشته خود از ارزش‌های اسلامی و احساسات ضد غرب می‌گوید و سال گذشته حزب او در ایالت خیبر پختونخواه سه میلیون دلار به دارالعلوم حقانی کمک کرد. این دارالعلوم به عنوان مرکزی نزدیک به طالبان پاکستان به شمار می‌رود.

براین اساس این انتظار وجود دارد که سیاست‌های داخلی پاکستان در دوره پیش رو و همزمان با روی کار آمدن عمران خان، همسویی بیشتری با گروه‌های محافظه‌کار مذهبی دنبال کند.

منتقد سرسخت واشنگتن

از عمران خان به عنوان چهره‌ای ضد آمریکایی در پاکستان یاد می‌شود. وی همواره حملات هواپیماهای بدون سرنشین آمریکایی در پاکستان و حتی در افغانستان را مورد انتقاد قرار داده و در اواخر سال ۲۰۱۲ پس از سخنان اعتراضی علیه حملات هوایی امریکا در پاکستان، حامیان وی برای مدتی راه‌های انتقال تجهیزات ناتو به افغانستان را با برگزاری تحصن در خیابان مسدود کردند.

همچنین عمران خان در آخرین سخنرانی انتخاباتی‌ خود در شهر کراچی اعلام کرد که اگر قدرت را به دست بگیرد، نخواهد گذاشت که از خاک پاکستان علیه دیگر کشورها استفاده شود. این سخنان اشاره‌ای مستقیم به استفاده نیروهای ناتو و آمریکا از خاک پاکستان برای انتقال تجهیزات و نیرو به افغانستان داشت و می‌تواند مانعی جدید را پیش روی واشنگتن در جریان جنگ و حضور نظامی در افغانستان قرار دهد.

رهبر حزب پیروز انتخابات پاکستان همچنین در مواضع خود تعامل کشورش با آمریکا در ارتباط با افغانستان را زیر سوال برده و گفته است که رابطه اسلام‌آباد با واشنگتن در مورد افغانستان در حال حاضر تنها به نفع آمریکاست و این موضوع لازم است تغییر کند.

در گزارشی که در پایگاه اینترنتی نیوز اینترنشنال از قول عمران خان اعلام شده، گفته شده است که او همواره بدنبال خارج کردن پاکستان از ائتلاف ضد تروریسم با آمریکاست تا به گفته او از این طریق صلح و آرامش به مناطق قبایلی پشتون نشین پاکستان بازگردد.

همچنین در گزارش دیگری که دیلی میل به قلم دیوید رز در سال ۲۰۱۲ منتشر ساخت، عمران خان به عنوان رهبر یکی از احزاب سیاسی پاکستان به عنوان تهدیدی علیه آمریکا در خارج و فئودال‌ها در داخل پاکستان معرفی شده است که برعلیه منافع واشنگتن در اسلام‌آباد فعالیت می‌کند.

در این شرایط روشن است که واشنگتن در دوران جدید پاکستان و با روی کارآمدن عمران خان، شرایط سختی را برای همراه کردن اسلام‌آباد با برنامه‌ها و اهداف خود در منطقه بویژه در ارتباط با مسئله افغانستان در پیش خواهد داشت. این وضعیت از آن جا تشدید می‌شود که روابط دوجانبه آمریکا و پاکستان از زمان اعلام استراتژی ترامپ در مورد افغانستان در تابستان سال گذشته به شدت دچار فراز و نشیب شده و ترامپ با اتهام زنی به پاکستان به بهانه حمایت از تروریسم، سردترین روابط میان دو کشور را طی دو دهه گذشته رقم زده است.

چشم‌های نگران هند

اما پیروزی عمران خان، یک نگرانی بزرگ را برای رقیب سنتی و منطقه‌ای پاکستان، یعنی هند به همراه داشته است.

بطور کلی هندی‌ها در مقابل گروه‌های مذهبی و احزاب سیاسی با گرایشات دینی در پاکستان مواضع سرسختانه‌تر و غیردوستانه‌تری را دنبال می‌کنند و روی کار آمدن حزب تحریک انصاف در پاکستان که حزبی نزدیک به گروه‌های محافظه‌کار دینی به شمار می‌رود، چندان خوشایند دهلی نو نیست.

همین موضع‌گیری منفی هند در مقابل نتایج انتخاباتی اخیر پاکستان را در رسانه‌های هندی نیز می‌توان دنبال کرد و روز پنجشنبه، روزنامه «تایمز او ایندیا» در مطلبی که بازتاب زیادی در رسانه های دیگر هند داشت، پیروزی محتمل عمران خان را خبر ناخوشایندی برای هند ارزیابی کرد.

در عین حال این موضع‌گیری رسانه‌های هندی چندان هم بی ارتباط با مواضع قبلی عمران خان نیست چون او قبل از این سیاست‌های نواز شریف، نخست وزیر پیشین پاکستان را در مورد هند محکوم کرده بود و شریف را به محافظت از منافع هند، سخن گفتن به زبان نارندرا مودی نخست وزیر هند و همصدایی با وی به دلیل مسوول دانستن عوامل پاکستانی در حمله تروریستی به مومبای در سال ۲۰۰۸، متهم کرده بود.

در واقع قدرت‌گیری عمران خان می‌تواند زمینه ساز شکل‌گیری جریانی به شدت ملی‌گرا و در عین حال مذهبی در پاکستان باشد که این شرایط سرسختی و عدم انعطاف بیشتر اسلام‌آباد در مقابل هند را در ارتباط با موضوع تاریخی کشمیر به عنوان محل اختلاف دو طرف به همراه خواهد داشت.

روزنه امید افغانستان

اما برخلاف هند؛ برای افغانستان روی کار آمدن عمران خان می‌تواند حداقل بخشی از تنش‌ها و نگرانی‌های کابل در خصوص اختلافات بر سر مرزها مشترک را کاهش دهد.

افغانستان هیچگاه مرز مشترک خود با پاکستان موسوم به مرز دیورند را به رسمیت نشناخته است و همواره با انتقاد از مرز دیورند بدلیل جدایی اقوام پشتون در دو طرف مرز خواستار تسهیل عبور و مرور شهروندان از این مرز بوده است. با این حال دیوار کشی و نصب موانع مرزی در فروردین ۱۳۹۶ از سوی پاکستان به ایجاد تنش و جنگ لفظی میان کابل و اسلام‌آباد منجر شد و به تنش‌های سیاسی در دو طرف مرز دامن زده است.

حال اما عمران خان برخلاف اسلاف خود مواضع چندان سرسختانه‌ای در قبال مرز مشترک با افغانستان نشان نداده و در نخستین سخنان خود پس از پیروزی در انتخابات اعلام کرد که می‌خواهد همانند کشورهای اروپایی بین افغانستان و پاکستان مرزهای باز برقرار باشد. این موضع‌گیری می‌تواند خبر خوبی برای رهبران افغانستان به شمار رود که مدت‌ها بدنبال تسهیل عبور و مرور در مرزهای جنوبی با پاکستان بودند.

از سوی دیگر برخی ناظران با توجه به نزدیکی عمران خان به گروه‌های نظامی و ارتشی پاکستان، این نزدیکی را دارای تاثیرات منفی در روابط اسلام‌آباد و کابل ارزیابی کرده و پیش بینی کرده‌اند که روابط دو سوی مرز به مانند دوران گذشته چندان گرم نخواهد بود، هرچند نرمش و انعطاف عمران خان در برابر مرز مشترک با افغانستان می‌توان روزنه امیدی برای کابل به شمار رود.