در حدیثى از سعید بن جبیر از ابن عباس آمده است که منظور از «بَیْنَهُما بَرْزَخ لایَبْغیان» محبّت، دائمى (بین آن دو بزرگوار) است که قطع نمى شود و پایان نمى پذیرد. (3)
در آیه 19 تا 22 سوره الرّحمن مى خوانیم:
«مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقیانِ ـ بَیْنَهُما بَرزَخٌ لایَبْغیانِ ـ فَبِاَىّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ ـ یَخْرُجُ مِنْهُما اللّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ.»
«خداوند دو دریاى مختلف (شور و شیرین یا گرم و سرد یا غیره) را در کنار هم قرار داد، در حالى که با هم تماس دارند؛ در میان آن دو مانعى است که یکى بر دیگرى غلبه نمى کند (و به هم نمى آمیزند). پس کدامین نعمت هاى پروردگارتان را انکار مى کنید؟! ـ از آن دو، لؤلؤ و مرجان خارج مى شود.»
منظره دیدنی رودهای آب شیرین و شور
در تفسیر این آیه سخن بسیار گفته اند. گاه گفته شده است: منظور از دو دریا، دو دریاى آب شیرین و شور است که در بسیارى از مناطق در کنار هم هستند، بى آنکه با هم مخلوط گردند و این منظره در تمام مناطقى که رودخانه هاى آب شیرین به دریا مى ریزد، به خوبى دیده مى شود.
ماجرای شگفت انگیز گلف استریم و رودهای عظیم استوایی
تفسیر جالب دیگرى که براى این دو دریا شده است، جریان گلف استریم و رودهاى عظیم دریایى است که در بسیارى از اقیانوس هاى جهان در حرکت است و آب هاى گرم مناطق استوایى را به سوى مناطق قطبى مى برد؛ و گاه حتى رنگ آن با رنگ آب هاى اطراف مختلف است. عجب اینکه عرض آن گاه به یکصد و پنجاه کیلومتر و عمق آن به چند صد متر، و گاه سرعت آن در یک روز به 160 کیلومتر مى رسد! و تفاوت درجه حرارت آن با آب هاى مجاور، 10 تا 15 درجه است!
این جریان آب هاى گرم، بادهاى گرمى به وجود مى آورد و حرارات خود را به اطراف مى دهد، و هواى کشورهاى مناطق شمالى زمین که در مسیر آن هستند را مطبوع و قابل تحمّل مى کند و اگر این جریان هاى دریایى وجود نداشت، زندگى در آن کشورها بسیار سخت و شاید غیرقابل تحمل بود.
البته گلف استریم نام یکى از این جریان ها و رودهاى دریایى است، و در آب هاى پنج قارّه جهان نظیر آن دیده مى شود و عامل اصلى این حرکت، تفاوت درجه حرارت آب هاى مناطق استوایى زمین و مناطق قطبى است. (برای مطالعه بیشتر به تفسیر آیات فوق در جلد 23 تفسیر نمونه، صفحه 131 مراجعه نمایید.)
اذعان اهل سنت به تفسیر آیات قرآن در شأن اهل بیت
اما این تفاسیر مربوط به ظاهر قرآن بودند حال آنکه در بسیاری از موارد تفسیر معنوى و باطنی نیز برای آیه بیان شده است.. در روایات اسلامى تفسیر معنوى این آیه به اول {
ذی الحجه یعنی سالروز ازدواج مولای متقیان (ع) و حضرت صدیقه طاهره (س) مربوط می شود. دو دریا به امیرالمومنین (ع) و فاطمه زهرا (س) تفسیر شده اند و باطن معنای لؤلؤ و مرجان، وجود نازنین امام حسن و حسین علیهما السلام است.
در شواهد التنزیل از سلمان فارسى در تفسیر آیه: «مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ» چنین نقل شده که منظور آیه على(ع) و فاطمه زهرا (س) است سپس مى افزاید، پیامبر اکرم (ص) فرمود: «منظور از «یَخْرُجُ مِنْهُمَا مِنْهُمَا اللُؤْلُؤُ وَالمَرْجانُ» حسن و حسین علیهما السلام است.» (1) همین معنى از ابن عباس و از ضحّاک در طریق دیگرى نقل شده است. (2)
در حدیث دیگرى از سعید بن جبیر از ابن عباس آمده است که منظور از «بَیْنَهُما بَرْزَخ لایَبْغیان» محبّت، دائمى (بین آن دو بزرگوار) است که قطع نمى شود و پایان نمى پذیرد. (3)
در حدیث دیگرى از ابن عباس تعبیر روشن ترى درباره همین آیه آمده و آن اینکه منظور «وُدٌّ لایَتَباغَضانِ» است یعنى در میان آن دو بزرگوار، آن چنان محبّت و دوستى است که هرگونه بغض و کینه اى را دور مى کند! (4) در واقع برزخ به معنى مانع میان دو چیز است، در اینجا همان محبّت و دوستى است که مانع از هر گونه بغى و تعدّى و تجاوز مى شود و این درس بزرگی است برای همه زوج های جوان که اهمیت محبت متقابل زوجین تا چه اندازه با ارزش است.
سیوطى عالم اهل سنت نیز در تفسیر روایى الدّرالمنثور بعد از آنکه روایات مربوط به تفسیر ظاهرى آیه را بیان مى کند، محتواى احادیث پیشین را از ابن عباس و از پیامبر اسلام (ص)
می آورد. (5) همین معنى را دیگر عالم بزرگ اهل سنت انس بن مالک نیز نقل کرده است. (6)
جالب اینکه آلوسى مفسّر معروف، در تفسیر روح المعانى بعد از آنکه روایت فوق را از ابن عبّاس و ایاس بن مالک و همچنین از طریق طبرسى از سلمان فارسى و سعید بن جبیر و سفیان ثورى نقل مى کند چنین مى افزاید: آنچه من فکر مى کنم این است که اگر این روایات، صحیح باشد ارتباطى به تفسیر ندارد، بلکه تأویلى است همانند تأویلات صوفیان نسبت به بسیارى از آیات! البته هر کدام از على و فاطمه (رضى الله عنهما) در نزد من از اقیانوس کبیر از نظر علم و فضل بزرگتراند، و همچنین هر کدام از حسنین (رضى الله عنهما) بى نهایت زیباتر و جالب تر از لؤلؤ و مرجان اند. (7) اعتراف صادقانه او نسبت به مقام این بزرگواران در خور تحسین است، مشروط بر اینکه هدفش از میان بردن ارزش روایات فوق نباشد زیرا این حدیث، با طرق متعدّد از پیامبر (ص) نقل شده و مقایسه آن با تأویل هاى بى مدرک و ساخته افکار منحرف صوفیان مقایسه بسیار ظالمانه و دور از شأن یک عالم است!
به هر حال این آیه، از آیاتى است که دلالت بر فضیلت فوق العاده و جلالت شأن براى على (ع) و همسرش و فرزندانش حسن و حسین علیهما السلام مى کند. چرا که على (ع) و فاطمه (س) را تشبیه به دو اقیانوس عظیم نموده، اقیانوسى که نشانه عظمت خداوند و منبع برکات، و مبدأ علوم و دانش هاى بسیار و نشانه بارز اخلاق کریمه و جود و سخاوت پاکى و عصمت است. و فرزندانشان را به جواهرات گران بها و بى مانندى تشبیه مى کند که در دل اقیانوس پرورش یافته و به خارج مى رسند و زیبایى و جمال ظاهر و باطن، و علم و تقوا و فضیلت، و پاکى و عصمت در آن جمع است
پی نوشت ها:
1- شواهد التنزیل، جلد 2، صفحه 209 (حدیث 919)
2-همان، صفحه 208.
3-شواهد التنزیل، جلد 2، صفحه 210.
4- همان، صفحه 230.
5 و 6- الدّر المنثور، جلد 6، صفحه 143.
7- روح المعانى، جلد 37، صفحه 93 (ذیل آیات مورد بحث)
