نبود تشكیلات قوی به نفع دلالان است

سید امین الله تقوی مطلق- بخش کشاورزی می تواند زمینه های اشتغال، معیشت و فعالیت های اقتصادی زیادی را در کشور فراهم کند و بستر ساز توسعه اقتصادی-اجتماعی در کشور باشد. آمارهای جهانی نشان می دهد که قیمت جهانی غذا افزایش یافته که این خود زمینه افزایش فرصت سرمایه گذاری، اشتغال و توسعه بسیاری از صنایع وابسته را در کشور فراهم می کند، همچنین با توجه به اینکه کشاورزی و صنعت به عنوان مکمل یکدیگر عمل می کنند، می توانند بخوبی همدیگر را پشتیبانی نمایند. از طرفی، یکی از مهمترین دغدغه ها و چالش های امروز جهان موضوع امنیت غذایی است و هرگونه توسعه در بخش کشاورزی و تولید اگر همراه با برنامه ریزی اصولی باشد بازار، قدرت جذب آن را خواهد داشت.

امروز یکی از مهمترین چالش های ما در توسعه کشاورزی، وضعیت بانک ها در ارتباط با حمایت از سرمایه گذاری در بخش کشاورزی است. خزانه بانک ها به روی فعالیت های تولیدی و مولد همچنان بسته مانده است و متاسفانه ما کمتر از این فرصت جهانی به دست آمده، یعنی بالا رفتن قیمت جهانی غذا و تلاش در جهت بالا بردن امنیت غذایی استفاده می کنیم.

بررسی برنامه های توسعه کشور نشان می دهد که از برنامه چهارم توسعه، تزریق منابع مالی به بخش کشاورزی برای افزایش تولید و بهبود در راندمان آبیاری و گسترش کمیت و کیفیت تولیدات کشاورزی و دامی درنظر گرفته شده است و به روشنی به این موضوع توصیه شده است. اما با شرایطی که بانک ها در جهت محدود کردن و عدم تخصیص تسهیلات بانکی برای بخش کشاورزی دارند، انجام سرمایه گذاری و توسعه در بخش کشاورزی به کندی انجام می گیرد.

از دیگر چالش های توسعه بخش کشاورزی، کاهش اراضی تحت کشت به دلایل خشکسالی، فرسایش شدید خاک، رشد بیابان زایی، تغییر کاربری زمین های کشاورزی، مهاجرت روستاییان و تغییرات اقلیمی می باشد که همه ی این ها بخش کشاورزی را با شرایط ناپایدار مواجه کرده است. برای کاهش اثرات این چالش ها، می توان به توسعه مکانیزاسیون و بکارگیری روش های نوین علمی و تکنیکی، اجرای برنامه های بهره وری از آب مصرفی در کشاورزی برای کاهش هدر رفت آب، بکارگیری روش های آبیاری نوین با اعمال حمایت های لازم و توسعه روش های استفاده دو منظوره از آب مصرفی در کشاورزی روی آورد که می توانند بستر توسعه بخش کشاورزی را در جهات مختلف فراهم آورند.

چالش دیگر توسعه بخش کشاورزی، عدم توانمندی کشاورزان در سرمایه گذاری و جذب سرمایه است. استفاده از تکنولوژی های نوین، دانش فنی و به روز و انجام مکانیزاسیون، نیازمند سرمایه گذاری است. در کنار این مشکل اصلاح مصرف نامناسب نهاده های کشاورزی، مصرف بی رویه آب و بکارگیری روش های سنتی و ناکارآمد و ضعف در کاشت، داشت و برداشت نیز نیازمند حمایت و سرمایه گذاری است که عمدتا به دلیل نرخ پایین بازده سرمایه گذاری در این بخش با عدم اقبال برای جذب سرمایه مواجه شده است. از طرف دیگر، سود بالای حاصل از سفته بازی و دلالی در بازارهای سرمایه مثل سکه، ارز، خودرو و ملک شرایط سرمایه گذاری در بخش کشاورزی توسط بخش خصوصی و حتی نیمه دولتی را غیر جذاب کرده است.

از دیگر چالش ها و مشکلات توسعه بخش کشاورزی می توان به تخصیص منابع ارزی به محصولات کشاورزی وارداتی قابل تولید در داخل و یا اعمال تعرفه ی گمرکی پایین برای آن ها اشاره کرد. نتیجه ی چنین تصمیم گیری هایی رقابت تولید داخل با محصولات وارداتی را غیر ممکن ساخته و کشاورزان و تولید کنندگان بخش کشاورزی را با مشکل جدی روبرو کرده است؛ این اقدامات که عمدتا با هدف پایین آوردن قیمت محصولات کشاورزی و توجه به سبد خرید مصرف کنندگان نهایی انجام می گیرد، اگرچه اثرات کوتاه مدت خود در عرضه محصولات با قیمت پایین به مصرف کننده را نشان خواهد داد و ممکن است خرسندی موقتی از این بابت حاصل شود، ولی اثرات زیان بار دراز مدت آن، از بین رفتن انگیزه تولید کنندگان و سرمایه گذاران بخش کشاورزی خواهد بود و زمینه های تولید و اشتغال در بخش کشاورزی را روز به روز کاهش و نهایتا حذف می نماید.

عدم مشارکت موثر ذینفعان بخش های مختلف کشاورزی در تصمیم گیری ها و تصمیم سازی های مربوط به آن ها یکی دیگر از معضلات بخش کشاورزی است. تشکل های فعلی بخش کشاورزی از کارایی لازم برای اینکه موتور محرک بخش کشاورزی باشند برخوردار نیستند که دلیل اصلی آن بزرگی و گستردگی غیر متناسب وزارت جهاد کشاورزی و بعبارت دیگر بخش دولتی است. ضروری است برای اینکه یک کشاورزی پویا و پایدار داشته باشیم تشکل های مربوط به این بخش را از طریق آموزش (هم آموزش های حرفه ای و هم آموزش های مربوط به مدیریت منابع) توانمند کنیم و نقش آنها را مدیرت بخش کشاورزی پر رنگ تر و نقش دولت را کم کنیم. برای تحقق این امر آموزش و توانمند سازی تمام زنجیره تولید و افزایش نقش آنها در مدیریت منابع امری ضروری است.
یکی از ضعف های بزرگ بخش کشاورزی تکمیل نبودن زنجیره تولید (قبل و بعد از تولید) است که مخصوصا در دهه اخیر علیرغم بالا رفتن تولیدات بخش کشاورزی، تولید کنندگان سود و بهره کافی از تولیدات خود نمی برند و بدلیل همین ضعف عدم تکمیل زنجیره های تولید مثل صنایع مورد نیاز بعد از تولید، سود اصلی حاصل از تولید به جیب دلالان و واسطه ها می رود و کشاورزان بهره و سود کمی از تولید خود می برند. البته از دیگر علت های این موضوع می توان به عدم وجود تشکیلات قوی و توانمند در این بخش اشاره کرد.
عدم توجه بایسته و شایسته به بخش کشاورزی در دولت های مختلف بعد از پیروزی انقلاب اسلامی امروز خود را بروز داده است. بخش کشاورزی بخش مولد و اشتغال زا است که امنیت غذایی را برای کشور به ارمغان می آورد. در صورتیکه بخش کشاورزی بخواهد رسالت خود را بخوبی انجام دهد باید سرمایه گذاری ها متناسب با شرایط طبیعی این بخش و میزان بازدهی سرمایه در این بخش انجام بگیرید. مسلما وام های با بهره بالا نمی تواند کشاورزی را در کشور متناسب با ظرفیت های آن توسعه دهد که علاوه به توجه به این مهم، باید نیم نگاهی به دیگر روش های تامین مالی برای توسعه و بهبود شرایط کشاورزی کشور داشت.