« جنابعالى كه بحمداللَّه به حُسن سابقه موصوف و در علم و عمل شايسته هستيد به امامت جمعه تهران منصوب مىباشيد. از خداوند متعال، توفيق جنابعالى را در ارشاد و هدايت مردم خواستارم.» اين حكمي بود كه بنيانگذار كبير انقلاب در 24 دیماه 1358خطاب به آیت الله العظمی خامنهای صادر نمودند و پس از آن تا همينك امام جمعه دائم ام القراي جهان اسلام، يكي از شاخص ترين ائمه جمعه جهان اسلام گشت. اين انتصاب اما پس دو دوره كوتاه مدت امامت جمعه دو چهره ديگر بود. مرحوم آیت الله طالقانی آغازگر همایش هفتگی مسلمین پس از سالها تعطیلی آن بود؛ آغازی که با ابتکاری زیبا در مهد علمی ایران دانشگاه تهران و توسط یکی از روحانیون پر سابقه نهضت رقم خورد، اگرچه امامت جمعه وی 6 هفته بیش به طول نیانجامید و در ۱۹ شهريور ۱۳۵۸، او كه به تعبير امام زبان گويايي چون ابوذر داشت، دار فانی را وداع گفت.
حضرت امام خمینی پس از ارتحال وی در حکم انتصاب امام جمعه جدید برای تهران چنین مرقوم فرمودند: " مرحوم مجاهد بزرگوار آقاي طالقاني ، پس از عمري مجاهدت و پاسداري از اسلام ، به رحمت خداوند پيوست و ما را سوگوار كرد. تكليف پاسداري از اسلام به عهده همه ماست ؛ و من شما را ... براي دژ محكمي كه آن فقيد سعيد پاسدار آن بود انتخاب و منصوب نمودم. نماز جمعه - كه نمايشي از قدرت سياسي و اجتماعي اسلام است - بايد هر چه شكوهمندتر و پر محتواتر اقامه شود. ملت ما گمان نكنند كه نماز جمعه يك نماز عادي است ، امروز نماز جمعه با شكوهمندي كه دارد ، براي نهضت كوتاه عمر ما يك پشتوانه محكم و در پيشبرد انقلاب اسلامي ما عامل موثر و بزرگي است. ملت عظيم و عزيز با شركت خود بايد اين سنگر اسلامي را هر چه عظيمتر و بلند پايهتر حفظ نمايند تا به بركت آن ، توطئههاي خائنان و دسيسههاي مفسدان خنثي شود."و از آن تاریخ تا به امروز نماز جمعه تهران هیچگاه تعطیل نشد و حتی در دوران تهدید مکرر رژیم بعثی عراق به موشکباران نمازجمعه تهران در برگزاری آن خللی وارد نگردید و همينك از مرز برگزاری 1600 نمازجمعه عبور نموده است.
نمازجمعه تهران برای اولین بار در دانشگاه تهران اقامه شد که این دانشگاه در طول این سالها بیشترین تعداد نمازجمعه ها را به خود اختصاص داد، اگرچه 6 نمازجمعه در بهشت زهرا، 19 نمازجمعه در حرم مطهر حضرت امام خمینی(ره)، و یک نمازجمعه نیز در مصلی تهران برگزار گردید. مصلایی که در 23 آبان سال 67 حضرت امام خمینی در پاسخ به درخواست ائمه جمعه تهران برای ساخت آن در مکان فعلی چنین دستور فرمودند:" با حفظ جهات شرعي در مورد زمين مذكور با پيشنهاد حجتي الاسلام ، آقايان: خامنهاي و هاشمي ، موافقت ميشود. انشاء الله در كنار ساختن مصلاي تهران ، در ساختن بينش كفر ستيزي مسلمانان موفق باشيد. ضمنا سادگي مصلا بايد يادآور سادگي محل عبادت مسلمانان صدر اسلام باشد. و شديدا از زرق و برق ساختمانهاي مساجد اسلام آمريكايي جلوگيري شود. خداوند تمامي دست اندر كاران برپاكننده مساجد الله را تاييد فرمايد." به دنبال این مجوز ساخت مصلی آغاز شد و از تاریخ 23 آبان 82 قرار بر انتقال نمازجمعه به مصلی تهران بود که با امامت مقام معظم رهبری اولین نمازجمعه در مصلی برگزار گردید؛ اما به دنبال بروز برخی مشکلات تا رفع آنها همچنان دانشگاه تهران میعادگاه جمعه های نمازگزاران قرار گرفت.
خالي از لطف نيست نگاهي اجمالي به اسامي ائمه جمعه تهران داشته باشيم:
آيت الله سيد محمود طالقاني(متولد 1289،متوفي 1358) يكي از روحانيون پيش كسوت در مبارزه بود كه سابقه مبارزات او از فدائيان اسلام تا نهضت آزادي را شامل ميگشت. او در طي مبارزات بارها به زندان افتاد و آخرين بار 8 آبان 1357 از زندان آزاد گشت و منزل او يكي از اصليترين محلهاي برگزاري جلسات مخفي مبارزين بود. وي در آستانه پيروزي انقلاب به عضويت شوراي انقلاب درآمد و پس از شهادت آيتالله مطهری، ریاست شوراي انقلاب اسلامي را برعهده گرفت. وي همچنين يكي از اعضاي شاخص مجلس خبرگان قانون اساسي محسوب ميشد.
وي اولين امام جمعهاي بود كه به حكم امام خميني در تهران اقامه نمازجمعه نمود، هرچند بر حسب ظاهر اين حكم شفاهي بوده است. آيت الله طالقاني 5 مرداد براي اولين نمازجمعه راهي دانشگاه تهران شد و تا زمان ارتحال خويش تنها 6 نماز جمعه و يك نماز عيد فطر را اقامه نمود. همين تعداد اندك نمازجمعه اما بسيار حاشيهساز بود. از حضور اعضاي سازمان منافقين به عنوان برگزاركنندگان نمازجمعه گرفته تا خطبههاي آيتالله، تيترهاي فراواني در مطبوعات ساخت. مهدي بازرگان و محمد مجتهد شبستري دو سخنران پيش از خطبههاي نمازجمعههاي وي بودند.
يكي از جنجاليترين نمازجمعههاي اين امام جمعه شصت و نه ساله، آخرين نماز بود كه در خطبههاي خويش به صراحت به تبري از منافقين و دنباله روي از رهبر كبير انقلاب تاكيد كرد.
دومين امام جمعه تهران آيتالله حسينعلي منتظري (متولد 1301، متوفي 1388) بود. دو روز پس از ارتحال آيتالله طالقاني امام حكم رسمي امامت جمعه تهران را براي وي صادر نمود. پس از اين حكم، با تدبير شهيد بهشتي به سرعت ستاد نمازجمعه تهران از حضور منافقين پاكسازي شد، هرچند اعضاي نهضت آزادي تا قبل از اعلام جنگ مسلحانه منافقين در 30 خرداد 1360، همچنان اجازه حضور در صفوف اول نمازجمعه را داشتند.
منتظري با اقامه 18 نمازجمعه از تاريخ 23 شهريور 1358 تا 21 ديماه 1358، دوران كوتاهي را به عنوان امام جمعه تهران بود و پس از آن به قم برگشت و امام جمعه قم شد. نمازجمعههاي وي حاشيهسازتر از آيت الله طالقاني بود، اما به دليل ملاحظات سياسي كمتر به مطبوعات كشيده ميشد. يكي از نكاتي كه توسط وي در خطبههاي نمازجمعه مطرح شد لوكس بودن مترو و عدم ضرورت دنبال نمودن آن پس از انقلاب بود كه سالها اصلاح نظام سفرهاي درون شهري تهران را با تاخير مواجه ساخت. در اين دوره مسئوليت ستاد نمازجمعه تهران عملا به دست نيروهاي حامي شهيد بهشتي افتاد و در كنار سخنراني بازرگان و مجتهد شبستري، سخنرانهاي ديگري نيز براي پيش از خطبهها دعوت شدند؛ شهيد دكتر بهشتي، شهيد باهنر، شهيد رجايي، عسگراولادي، جلال الدين فارسي، بنيصدر، معينفر، محمد علي هادي، ناطق نوري، هاشمي رفسنجاني و موسوي خوئينيها از اين جمله بودند.
سومين امام جمعه تهران آيت الله سيد علي خامنهاي (متولد 1318) بود. فردي كه خطبههاي او به شهرت رسيد و منتظري در آخرين نمازجمعه خود در تهران به افضليت وي براي اقامه نمازجمعه تهران شهادت داد. اگرچه دومين امام جمعه 12 سال جوانتر از امام جمعه نخست بود، اما سومين امام جمعه از او نيز 17 سال جوان تر بود. با اين وصف قوت كلام و تقواي سياسي امام جمعه چهل ساله تهران بسياري از علما و بزرگان را به نمازجمعه كشاند. آيت الله خامنهاي در آن زمان عضو شوراي انقلاب اسلامي بود هيچ مسئوليت اجرايي بر عهده نداشت.
از 24 ديماه سال 1358 به مدت 75 هفته متوالي تهران صداي دلنشين قرائت سوره جمعه را با تلاوت ايشان شاهد بود تا در تاريخ 6 تيرماه 1360، يك روز پس از افشا نمودن چهره منافقين توسط ايشان و دعوت به اصلاح، هدف سوء قصد منافقين قرار گرفت و در دوران نقاهت، نیاز به امام جمعه موقت در تهران بیشتر احساس گردید؛ هرچند با افزوده شدن مسئوليتهاي ايشان نيز تهران بيش از امام جمعه دائم، شاهد حضور ائمه جمعه موقت بود. جالب آنكه در نمازجمعه 5 تيرماه سخنران پيش از خطبههاي آخرين نمازجمعه قبل از ترور ايشان، شهيد محمد منتظري بود كه دو روز بعد به شهادت رسيد.
بررسي خطبههاي نمازجمعه ايشان مقالهاي جداگانه ميطلبد، اما نگاهي به فرازهاي تاريخي اثبات ميكند كه رهبر معظم انقلاب در طول اين قريب به 250 نمازجمعه خويش، جايگاهي بسيار راهبردي براي آن قائل بودهاند و آنچنان كه امام خميني نمازجمعه را سنگر معرفي نمودند، در جهت بصيرت افزايي و خنثي نمودن توطئههاي دشمن بهره بردند.
حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی (متولد 1313) اولين امام جمعه موقت تهران و چهارمين خطيب جمعه پايتخت بود. او اگرچه در اولين نمازجمعه در 12 تيرماه 1360 ابراز اميدواري كرد كه "امامت موقت من طولاني نشود" اما برغم عدم حضور يكساله اخيرش، با اقامه بیش از 400 نمازجمعه بیشترین تعداد برپایی نمازجمعه را به خود اختصاص داده است؛ در پي مصدوميت امام جمعه موقت تهران با حكم شفاهي امام خميني به امامت جمعه تهران منصوب شد. نمازجمعههاي هاشمي چند خصيصه ويژه داشت. نخست آنكه بسيار آغشته به مسائل سياسي روز و با گرايشي خاص بود. يكي از مشهورترين اين موضعگيريها در آخرين نمازجمعه وي اتفاق افتاد كه پس از آن مهدي هاشمي در جمع دوستان خويش گفته استك "ما باختيم، بعد از اين نمازجمعه ديگر حزب الهيها پشت سر آقا [منظور پدرش است] نماز نخواهند خواند و اينها هم كه امروز آمدند، اهل نمازجمعه نيستند و ديگر نخواهند آمد."
تذكر به مجريان انتخابات دوم خرداد در خصوص پرهيز از تقلب در حالي كه خود رييس جمهور بود، دفاع از كرباسچي در هنگام محاكمه وي به اتهامات اقتصادي، سياه نمايي عملكرد دولت نهم و ... از ديگر موارد پررنگ در كارنامه خطبههاي جمعه وي است. هاشمي مدتي در خطبه اول خويش به تفسير قرآن ميپرداخت كه گاه موجب انتقاداتي از قم ميگشت و از سوي ديگر گاه هر دو خطبه او سياسي بود. وي بارها به بهانه ضرورت زندگي مرفهانه مردم، به ارزشهاي سادهزيستي پس از انقلاب انتقاد مينمود كه اين مواضع وي و مواضع سياسيش سبب گرديد در برخي از نمازجمعههاي وي اعتراضات مردمي در هنگام خطبههاي وي به گوش رسد. جالب آنكه درست بعد از دفاع او از كرباسچي در خطبههاي نمازجمعه، همه هفته در انتهاي زمين چمن دانشگاه تهران، جمعي يكصدا فرياد برميآورند "مرگ بر غارتگر بيت المال" كه اين رويه خود را پس از سالها همچنان حفظ نمودهاند.
براي بررسي تغييرات مواضع وي كافي است ، خطبههاي آخرين نمازجمعه وي را با نمازجمعه نخست مقايسه نمود. او در خطبههاي اولين نمازجمعهاش به تشريح اتحاد نفاق چپ و نفاق راست بر عليه ولايت فقيه براي فتنهگري بر عليه انقلاب پرداخت و از حاميان اين منافقين و اين اتحاد انتقاد نمود. آخرين نمازجمعه كه صفوف مختلط دختران و پسران سبز آنرا تشكيل دادند آنقدر دور نيست كه نياز به يادآوري مجدد داشته باشد. بررسي مواضع حمايتي يا انتقادي وي در برابر چهرههايي همچون اعضاي سازمان مجاهدين انقلاب نيز فراز و فرودهاي باورنكردني به خود ديد.
در دوره نقاهت امام جمعه تهران پس از ترور، تنها 11 هفته پياپي كه هاشمي رفسنجاني اقامه نماز كرد، امام آيت الله موسوي اردبيلي (متولد 1304) را هم به عنوان امام جمعه موقت تهران منصوب نمودند. وي به تازگي پس از شهيد بهشتي به عنوان رييس شوراي عالي قضايي معرفي شده بود و حضورش در روزهاي حساس پس از آغاز ترورها، براي مردم ميتوانست اخباري از برخورد با فتنهگران داشته باشد.
آيت الله موسوي اردبيلي محبوبترين امام جمعه تهران در ميان طرفداران ميرحسين موسوي و مجمع روحانيون به حساب ميآمد. وي شهريور 1368 پس از ارتحال امام خميني و موافقت مقام معظم رهبري با تقاضاي مكرر وي براي كنارهگيري از مناصب اجرايي و بازگشت به قم كه از زمان امام مطرح ميشد، به قم بازگشت. در اين مدت اما اقامه نمازجمعه را تقريبا ماهي يكبار ادامه داد تا سرانجام با موافقت رهبر انقلاب با استعفاي وي از امامت جمعه تهران، سوم ديماه 1372 آخرين خطبه نمازجمعه توسط وي اقامه گرديد. وي كه متولد 1304 ميباشد، كهن سالترين امام جمعه موقت تهران بوده است.
سومين امام جمعه موقت تهران كه توسط امام خميني منصوب گرديد آيت الله امامي كاشاني (متولد 1313) بود. وي كه از 8 ابانماه 1360 آغاز به اقامه جمعه نمود، قديميترين امام جمعه موقت راتب تهران محسوب ميشود. آمارها نشان ميدهد نمازجمعههاي وي از خلوتترين نمازجمعههاي تهران است. برخي اتكاي بيشتر بر مضامين اخلاقي و فقدان جاذبه سياسي در كنار لحن آرام را علت آن ميدانند و برخي طولاني بودن خطبههاي وي را. وي كه از اعضاي فعال جامعه روحانيت مبارز بود، از امام حكم عضويت در شوراي نگهبان قانون اساسي را نيز دريافت كرده بود.
چهارمين امام جمعه موقت تهران شهيد آيت الله رباني املشي (متولد 1313، شهادت 1364) بود. وي تنها سه نماز جمعه اقامه نمود. اولين نمازجمعه وي در تاريخ 20 اذر 1360 بود و آخرين آن 8 مهر 1362. در خصوص اينكه چرا وي تنها سالي يكبار اقامه نمازجمعه كرد اطلاعات دقيقي در دست نيست، اما با شهادت وي توسط باند مهدي هاشمي دوران كوتاه امامت جمعه تهران توسط وي به پايان رسيد. در برابر هاشمي رفسنجاني كه بيشترين نمازجمعه تهران را اقامه كرده است، مي توان نام وي را نوشت كه كمترين نمازجمعه را اقامه نموده است.
پنجمين خطيب جمعه موقت تهران آيت الله يزدي (متولد 1310) بود. وي كه در آن زمان از فقهاي شوراي نگهبان و از نزديكترين اعضاي دفتر امام بود، ماجراي انتصاب خود را اينگونه نقل ميكند كه به علت جلسه مهم ميان سران قوا و عدم حضور ديگر ائمه جمعه موقت، وي از سوي امام خميني به امامت جمعه منصوب ميشود. اما بنابر نقل وي به دليل حضور شناخته شده وي به عنوان سخنران پيش از خطبهها، برخي از حاضرين تا پايان خطبهها گمان برده بودند كه وي سخنران قبل از خطيب است. اما حضور آيتالله يزدي با درخشش در جايگاه خطيب جمعه سالهاي متمادي ادامه يافت و با انتصاب به مسند رياست قوه قضائيه جايگاه رسميتري يافت. با توجه به شجاعت وي در نقد مواضع دشمنان و منافقين نفوذ كرده به صفوف انقلاب، چندين بار استعفاي وي مورد قبول قرار نميگيرد تا با وخامت حال جسمي ايشان، در نهايت خطبههاي جمعه 30 خردادماه 1382 آخرين نمازجمعه وي قرار ميگيرد.
ششمين امام جمعه موقت تهران كه با احتساب ائمه جمعه دائم، نهمين خطيب خواهد بود، فردي نيست جز آيت الله محمد رضا مهدوي كني (متولد 1310). وي نخستين بار در واپسين روزهاي سال 1361 امامت جمعه تهران را عهده دار گشت، اما تا مردادماه 1364 جمعا 9 بار بيشتر به اقامه نمازجمعه نپرداخت. پس از يك وقفه طولاني مهرماه 1377 كه ائمه جمعه موقت تهران جملگي به علت نامزدي در انتخابات خبرگان رهبري ممنوعيت اقامه جمعه داشتند، سه هفته متوالي امامت جمعه تهران را عهده دار شد. خطبههاي جمعه اين چهره شاخص اصولگرا به مذاق روزنامههاي اصلاحطلب خوش نيامد و به حمله به ايشان به بهانه يك بحث اخلاقي در شيوه نامگذاري فرزندان پرداختند. اين رويكرد گويا سبب شد كه شيخ اصولگرايان كه سالها از مناصب اجرايي دوري گزيده است، بهانه يابد تا هرگز اقامه مجدد نمازجمعه را نپذيرد. آنچنان كه اين امر را در آخرين خطبه خود نيز مورد اشاره قرار داد.
با حضور كمرنگتر برخي ائمه جمعه، آيت الله جنتي (متولد 1305) كه پيشتر با حكم امام در اهواز، شيراز و قم اقامه نمازجمعه كرده بود؛ در فروردينماه 1371 به امامت جمعه موقت تهران منصوب گرديد. اگرچه ايشان نزديك به ده سال ديرتر از ساير ائمه جمعه قبل از خود به امامت جمعه تهران منصوب شد، اما تا كنون قريب به 240 نمازجمعه در تهران اقامه نموده و از متقدمين در تعدد خطبه است. آيت الله جنتي به واسطه مسئوليت در شوراي نگهبان قانون اساسي و صراحت بيان در نقد انحرافات سياسي و اجتماعي، يكي از جنجاليترين خطباي جمعه تهران محسوب ميگردد. يكي از شهرتهاي وي كوتاهي خطبههايش و بيان به زبان مردمي ميباشد. آيت الله جنتي به عنوان اصليترين خطيب جمعه تهران كه حامي دولت اصولگرا است مورد حمله جدي اصلاحطلبان بوده است و در دوران فتنه اخير نيز سبزها يكي از بيشترين حملهها را به ايشان داشتهاند.
پس از انتصاب آيت الله سيد احمد خاتمي به امامت جمعه تهران، وي در خطبهها از سمت خود استعفا نمود كه مورد موافقت رهبري قرار نگرفت.
آيت الله سيد حسن طاهري خرمآبادي (متولد 1317) نيز يكي از ائمه جمعه تهران بود كه مدت كوتاهي به اقامه نماز پرداخت. سوم ارديبهشت 1378، در روزهاي در آستانه بحران تهران كه فشارهاي مطبوعاتي گستردهاي براي انتصاب سيد محمد خاتمي به عنوان امام جمعه مطرح ميگشت، وي به اقامه نمازجمعه پرداخت. خطبههاي وي واكنشهاي متفاوتي در برابر داشت، اما از شدت كمتري در مواجهه با عناصر اصلاحطلب برخوردار بود. 22 بهمن ماه همان سال آخرين خطبههاي وي بود كه پس از آن به علت ناراحتي قلبي از عضويت در شوراي نگهبان و امامت جمعه تهران استعفا نمود.
با استعفاي ائمه جمعه موقت تهران به دلايل گوناگون، تعداد ائمه جمعه موقت به سه نفر رسيده بود. در اين مقطع پيشنهادهايي براي افزايش ائمه جمعه واصل ميگرديد. در نهايت دوم ديماه 1384، اندكي پس از بازگشت اصولگرايان به صحنه سياسي، آيت الله سيد احمد خاتمي (متولد 1339) به امامت جمعه موقت تهران منصوب شد. خطبههاي قراي وي اگرچه مورد علاقه امت حزبالله بود، اما خشم انقلابي متبلور در كلامش موجب نقد برخي از دلسوزان بود كه چهره دلنشينتري را براي امام جمعه تهران مطالبه مينمودند. چه آنكه او اگرچه در زمان انتصاب 5 سال مسنتر از روزگار انتصاب آيت الله العظمي خامنهاي به امامت جمعه تهران بود، اما فاصله قابل توجهي در جذابيتهاي وي براي جوانان انقلابي داشت. با اين حال مطالعه گاه سي ساعت براي دو خطبه مقيد به زمان بيست دقيقهاي، سبب گرديده است كه وي محبوبترين امام جمعه "موقت" در ميان جوانان حاضر در نمازجمعه باشد.
شهريورماه 1388، در شرايطي كه كمبود اخلاق در جامعه به وضوح مشهود بود، دهمين امام جمعه موقت تهران از ميان اساتيد اخلاق منصوب شد. وي كه رییس دادگاه انتظامی قضات است، بيشتر به وجهه اخلاقيش شناخته ميشود و مجالس وعظ جوان پسندي كه داشته است.
اينك يازدهمين امام جمعه موقت تهران نيز از ميان اساتيد اخلاق انتخاب شده است. آيت الله محمد علی موحدی (مشهور به موحدی کرمانی متولد 1310) سابقه شاگردي علماي بزرگي همچون آیت الله العظمی بروجردی، امام خميني، آیت الله العظمی داماد ، آیت الله العظمی خوئی و آیت الله میلانی را در كارنامه دارد؛ پس از مراجعت از نجف و قم در مسجد مسلم بن عقيل تهران در خيابان نبرد در دوران انقلاب و مبارزه به تربیت جوانان در مسجد پرداخته و مسجد وي يكي از پايگاه هاي انقلاب به حساب مي آمد. وي از جمله علماي شاخص حزب جمهوري اسلامي و نيز عضو شوراي مركزي جامعه روحانیت مبارز تهران بود و در حلقه ياران نزديك شهيدان باهنر، مطهری، بهشتی، رباني و ... محسوب مي گرديد.
پنج دوره نمایندگی در مجلس شورای اسلامی و چهار دوره نمایندگی مجلس خبرگان بحشي از كارنامه سياسي وي است.
آيت الله موحدي پس از شهادت شهید اشرفی اصفهانی در باختران «کرمانشاه» بامر امام رضوان الله تعالی علیه مسئولیت امامت جمعه را داشت.
وي همچنین مدت چهارده سال نماینده مقام معظم رهبری در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود و از اعضاي پرسابقه مجمع تشخیص مصلحت نظام است.
اما پس از استعفاي وي از نمايندگي ولي فقيه در سپاه پاسداران انقلاب اسلامي؛ در سالهاي اخير بيشترين سخنان منتشره از سوي وي متوجه مسائل اخلاقي بوده است و در نهادهاي مختلف همچون ستاد مشترك نيروهاي مسلح، مجلس شوراي اسلامي و ... جلسات اخلاق برگزار مي نمود.
با برسي اين كارنامه بايد پرسيد علت انتخاب اخير مقام معظم رهبري كه به خاطر كبر سن آيت الله موحدي كرماني خارج از انتظار بسياري بود؛ چيست؟ شايد بتوان پاسخ را دوري وي در ورود به منازعات فاقد اولويت و رويكرد سياسي برخاسته از فقه جواهري و نيز اولويت دادن به اخلاق دانست. امري كه اين روزها در عرصه سياسي كمبود آن مورد اذعان همه نخبگان است.