خط آهن هرات-خواف؛ دروازه تجارت ایران و افغانستان

به گزارش نما ،در جریان سفر «عبدالله عبدالله»، رئیس شورای عالی مصالحه افغانستان به تهران و دیدار وی با مقامات ایرانی موضوعات مختلفی مورد بحث و گفتگو قرار گرفت که از جمله مسئله مورد توجه افتتاح و راه اندازی نخستین خط آهن مشترک دو کشور از خواف در ایران تا هرات در افغانستان بود.

موضوع خط آهن خواف-هرات در دیدار عبدالله عبدالله و حسن روحانی نیز مورد اشاره قرار گرفت و در این ارتباط رئیس جمهور ایران با اشاره به افتتاح راه آهن خواف – هرات طی روزهای آینده، اتصال راه آهن ایران و افغانستان را موجب تقویت همکاری های اقتصادی و تجاری دو کشور عنوان کرد.

پیش از این نیز «خیراله خادمی»، مدیرعامل شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل ایران از تکمیل مسیر ریلی خواف – هرات تا پایان فصل پائیز امسال خبر داده و گفته بود: اکنون ایستگاه‌های مرزی راه‌آهن در نقاط صفر مرزی نیز در حال احداث هستند.

به گفته این مقام ایرانی، تعهدات ایران در پروژه راه آهن خواف-هرات مراحل پایانی خود را طی می‌کند اما بخشی از ساخت این مسیر ریلی در تعهد کشور افغانستان است که هنوز کار آن انجام نشده است، هر چند گفته می‌شود که قرار است مسوولان افغان کارشان را به زودی انجام دهند.

خواف، دروازه تجاری ایران به افغانستان

شهرستان ۱۱۰ هزار نفری خواف یکی از شهرستان ‌های استان خراسان رضوی و مرکز آن شهر خواف و در ۲۵۰ کیلومتری جنوب غربی مشهد واقع است. این شهرستان همچنین۱۲۳ کیلومتر مرز مشترک با کشور افغانستان دارد که وجود همین مرز مشترک پتانسیل بالای این منطقه برای گسترش روابط تجاری با کشور همسایه و همزبان، یعنی افغانستان به شمار می رود و به همین دلیل وجود ایستگاه خط آهن که خواف را به خاک افغانستان متصل کند از اهمیت به سزایی برخوردار است.

از سوی دیگر ایستگاه راه آهن خواف به عنوان یکی از سه ایستگاه تشکیلاتی راه آهن شرق با دارا بودن ۱۰ خط فعال و سه خط بارگیری یکی از پرکارترین ایستگاه های ایران است که در در زمینه حمل بار و مسافر فعالیت خود را از سال ۸۵ آغاز کرده است.

ایستگاه خواف همچنین دسترسی مناسب و قابل توجهی به دیگر مناطق کشور از تهران تا بندرعبارس در سواحل خلیح فارس دارد و از همین رو خط آهنی که از افغانستان به خواف در خاک ایران می رسد، می تواند دسترسی افغان‌ها را به دیگر مناطق مهم ایران از جمله خلیج فارس فراهم کند.


اهمیت راهبردی راه آهن خواف-هرات

راه آهن خواف تا مرز افغانستان حدود ۱۳۹ کیلومتر است و هم برای ایران و هم افغانستان اهمیت راهبردی و استراتژیک دارد.

این خط آهن علاوه بر آنکه از لحاظ حمل و نقل داخلی بار و مسافر اهمیت دارد، از منظر اتصال کشور افغانستان از طریق شبکه ریلی ایران به آب‌ های آزاد و حتی کشورهای اروپایی، اهمیت بسیار بالایی دارد.

این اهمیت بویژه از آن جا برای طرف افغانستانی بیشتر است که این کشور دسترسی مستقیم به آب‌ های آزاد ندارد و عمده تجارت خود را از مسیر زمینی و با عبور از جاده های پاکستان دنبال می کند وگاه در میان برخی تنش های سیاسی و منطقه‌ای، مسیر زمینی دسترسی افغانستان به آب های آزاد از سوی پاکستان دچار اختلال و توقف می شود. براین اساس دسترسی افغانستان به راه آهن خواف، دسترسی این کشور به آب‌های آزاد را تنوع خواهد بخشید و به کاهش ضریب آسیب پذیری تجارت خارجی این کشور در برابر تنش های سیاسی منجر خواهد شد.

اهمیت راه آهن خواف به هرات و دسترسی بیشتر افغانستان به آب‌های آزاد زمانی بیشتر درک می شود که بدانیم هندی‌ ها به عنوان یکی از شرکای مهم افغان ‌ها که رقیب دیرینه پاکستان نیز به شمار می روند، همواره برای صدور کالا و روابط تجاری با طرف افغانستانی به دنبال مسیر مستقل و خارج از خاک پاکستان برای دسترسی به افغانستان بوده اند و تا کنون نیز از طریق بندر چابهار ایران تلاش‌هایی را برای صدور گندم به افغانستان دنبال کرده‌اند و حال پس از افتتاح و تکمیل راه آهن خواف - هرات، تجار هندی علاوه بر مسیر زمینی دسترسی به افغانستان از خاک ایران به مسیر راه آهن نیز برای صدور کالای خود به افغانستان دسترسی خواهند داشت و این موضوع مزیتی راهبردی در تجارت خارجی برای رهبران کابل و دهلی نو به شمار می رود.

از سوی دیگر برای طرف ایرانی نیز حمل و ترانزیت بار و کالا به کشور افغانستان و در ادامه به کشورهای شرقی آسیا و آسیای مرکزی بسیار مهم ارزیابی می‌شود و راه آهن خواف هرات می تواند به تنوع بخشی مسیرهای تجارت خارجی برای تجار ایرانی فعال در آسیای مرکزی کمک قابل توجهی کند.

این اهمیت آن جا بیشتر خود را نشان می دهد که بدانیم براساس برنامه دولت افغانستان، راه آهن ترکمنستان نیز قرار است به شهرک صنعتی هرات متصل شود تا با اتصال به راه آهن هرات خواف، مسیر دسترسی خط آهن به ترکمنستان و آسیای مرکزی نیز فراهم شود.

همچنین در چشم انداز بلندمدت تر، ساخت راه آهن خواف-هرات به اتصال چین به ایران از طریق افغانستان منجر خواهد شد و همان گونه که دولت افغانستان وعده داده است، اتصال راه آهن هرات به کابل و پس از آن به مرز چین در برنامه توسعه‌ این کشور قرار دارد.

چالش‌های پیش روی خط آهن خواف-هرات

اگرچه خط آهن خواف هرات در بخش ایرانی آن پیشرفت قابل توجهی داشته و با تکمیل سه فاز آن در ایران در آستانه افتتاح است، اما فاز چهارم و نهایی آن به طول ۶۰ کیلومتر از مرز شمتیغ در خاک ایران تا هرات در خاک افغانستان را که قرار بود افغان‌ها بسازند، ساخته نشده است. اگرچه به تازگی مقامات افغانستان توانسته اند کمکی بلاعوض از دولت ایتالیا برای احداث این مسیر دریافت کنند، اما این خط آهن تا تکمیل نهایی در افغانستان زمان بیشتری نیاز دارد.

نگرانی دیگری که در ارتباط با این خط آهن برای طرف ایرانی وجود دارد، ناامنی و برخی بی ثباتی های مقطعی در خاک افغانستان است که چالشی عمده بر سر راه توسعه و رونق تجارت از خط آهن خواف – هرات به شمار می رود. از جمله در اردیبهشت ۱۳۹۸، مین گذاری در مسیر این راه آهن منجر به مجروح شدن و فوت چند تن از اتباع ایرانی و افغانستانی شاغل در این پروژه شد و نگرانی ها را از آینده بهره برداری از این خط آهن دوچندان کرد.

براین اساس به نظر می رسد یکی از ضروریات و پیش زمینه‌های بسیار مهم و حیاتی برای رونق مسیر تجاری ایران به افغانستان از خط آهن خواف، تامین امنیت این مسیر از سوی دولت و نیروهای امنیتی افغانستان است و در صورت ناتوانی و عدم تامین امنیت کافی این مسیر از سوی طرف افغان، بهره برداری و استفاده از این مسیر راهبردی نیز در آینده با چالش‌های قابل توجهی همراه خواهد بود.
بازار