با فرا رسيدن سال نو و آغاز تعطيلات نوروزي، بسياري از مردم سفر را براي گذران اين اوقات در نظر مي‌گيرند و از آنجا كه در اين ايام، حجم زيادي از مسافران به محوطه‌ها و اماكن تاريخي روانه مي‌شوند، الزاماتي براي حفاظت از ميراث فرهنگي بايد مورد توجه قرار گيرد. در اين راستا، مديرکل پيشين دفتر حفظ و احياي بناها و محوطه‌هاي تاريخي توصيه‌هايي را خطاب به كارشناسان و مسؤولان حوزه‌‌ي ميراث فرهنگي كشور بيان كرد.
سياوش صابري در گفت‌و‌گو با ايسنا، با تأكيد بر اين‌كه نبودن برنامه‌ريزي براي حفاظت از آثار تاريخي در چنين ايامي موجب به‌وجود آمدن خسارت‌هايي، بويژه در بناها و محوطه‌هاي تاريخي شده است، اظهار كرد: نخست ظرفيت هر اثر تاريخي به‌لحاظ ميزان بار زنده ناشي از تردد بازديدکنندگان علاوه بر تجهيزات نصب‌شده در آثار تاريخي بايد محاسبه و با احتساب ضريب اطمينان، ميزان مجاز بازديدکنندگان محاسبه شود.
او ادامه داد: تعداد بازديدکنندگان در هر لحظه نبايد از تعداد مجاز پيش‌بيني‌شده بيشتر شود، زيرا علاوه بر صدمه ديدن کالبد اثر تاريخي، هزينه‌هاي مرمت ساختاري را به شدت افزايش مي‌دهد و موجب عدم امکان بهره‌برداري نسل‌هاي آينده از اثر مي‌شود.
مدير پيشين منطقه‌ي تاریخی ـ فرهنگی توس بيان كرد: با نوجه به مراجعه‌ي بسیار زیاد و مقطعی گردشگران نوروزي به محوطه‌ها و اماکن فرهنگی خاصی مانند نخت جمشید، پاسارگاد، نوس وآرامگاه‌هاي فردوسی، حافظ و سعدی، ميزان بازديد از هر اثر تاريخي بايد با توجه به ظرفيت محاسبه‌شده، زمان‌بندي شود که اين امر در تعدادي از سايت‌هاي ميراث جهاني خارج از ايران مرسوم است.
رييس پيشين کميته‌ي تزيينات معماري معاونت ميراث فرهنگي تأکيد کرد: برخي آثار تاريخي داراي شاخصه‌هاي مهمي در جداره‌هاي خود هستند، مانند تزيينات نقاشي، گچ‌بري، آهک‌بري و کاشي‌کاري. در مواردي که بيم آسيب به اين‌گونه آثار براثر تماس مستقيم مي‌رود، بايد حفاظ‌هاي مناسبي براي ايجاد فاصله‌ي لازم بين بازديدکننده و اين جداره‌ها پيش‌بيني شود.
صابري گفت: ممکن است به دلايل فني بازديد از بخش‌هايي از اثر يا محوطه‌ي تاريخي مقدور نباشد كه در هر مورد حسب موضوع، مراتب به شکل مناسبي بايد به بازديدکنندگان اطلاع‌رساني شود. همچنین در محوطه‌هاي تاريخي، تعريف مسير حرکت گردشگران جزو ضرورت‌هاي مديريت محوطه است. اين مسير علاوه بر آن‌که بايد معرف يکپارچگي منظر فرهنگي باشد، بايد امکان توجه و دقت در جزييات را نيز فراهم آورد.
او بيان کرد: محوطه‌هاي خشتي و گلي که از آسيب‌پذيري بالايي برخوردارند، بايد مورد مراقبت بيشتري قرار گيرند، بويژه با احتمال بارش باران و گلي بودن مسيرهاي حرکت ممکن است بازديدکنندگان براي راه رفتن از روي سطوح برجسته‌‌ي اثر تمايل داشته باشند که اين امر فرسايش معماری آن را به‌دنبال دارد.
اين عضو پیوسته‌ي ایکوموس ايران افزود: کاوش‌هاي باستان‌شناسي در معرض بازديد قرار نمي‌گيرند، مگر اين‌که مديريت حفاظت از آنها تضمين شده باشد و مدارک کشف‌شده با تأييد مسؤولان ذي‌ربط کاملا مستند شده باشد.
او گفت: آثاري که از ارتفاع زيادي برخوردارند ممکن است داراي قطعاتي باشند که از جاي خود شل شده‌اند مانند آجر رخبام‌ها، قطعات تزييني زير گنبدها و ايوان‌ها و کاشي‌کاري‌ها. در اين‌باره در صورت صدور مجوز بازديد، اين بخش‌ها باید پايش و در صورت لزوم تثبيت شوند تا خطري براي بازديدکنندگان نداشته باشند.
صابري یادآوری کرد: با توجه به احتمال بارندگي شديد در اين فصل ضرورت دارد، مجاري انتقال آب، ناودان‌ها، شيب بام و همچنين ناکش‌ها کنترل شوند تا خرابي در آنها سبب صدمه‌هاي غيرقابل پيش‌بيني به اثر نشود.
او گفت: براي آمادگي در مواجهه با حوادث پيش‌بيني‌نشده بهتر است گروهي شامل يک کارشناس، يک استادکار و تعدادي کارگر حرفه‌يي در دسترس باشند تا اقدامات اضطراري مورد نياز را انجام دهند.
صابری تأکید کرد: با توجه به حضور بازديدکنندگان از سنين مختلف و نیز کم‌توانان و معلولان بايد امکانات بازديد، هم از حيث کالبدي و هم از حيث محتوايي براي تمام اين افراد طراحي شود و در صورت نبودن امکان، محدوديت‌ها به بازديد کنندگان اطلاع داده شود.
این استاد دانشگاه ادامه داد: در پس هر سفر، اهدافي است که وظيفه‌ي مديران مربوط، شناسايي و برنامه‌ريزي براي آن‌هاست؛ اما ساده‌ترين وجهي که در همه‌ي آثار تاريخي مي‌تواند مورد توجه و رعايت کارشناسان حفاظت در امر معرفی قرار گيرد، علاوه بر عبرت از حرکت فرهنگي انسان و نیز دقت در نسبت میراث طبیعی و معنوی با میراث معماری و فرهنگی، توجه به اتحاد ملي است. همچنين با توجه به تعطيلي اداره‌هاي دولتی و تشدید احتمال تخلف از ضوابط قانونی، بازديد يگان‌هاي حفاظت از آثار تاريخي و حرايم آنها براي جلوگيري از وقوع جرم ضروري است.
صابري در پايان تأکید کرد: این موارد باید سالانه براساس گزارش‌های منظم مدام تحلیل و نتایج آن ابلاغ شود. البته موارد يادشده در فقدان این روش‌ها، اشاره‌ي کوتاهی به برخی عناوین مهم بود که در گذشته مورد توجه بوده است.
بایدها و نبایدهای سفرهای نوروزی
تعداد بازدیدكنندگان در هر لحظه نباید از تعداد مجاز پیش‌بینی‌شده بیشتر شود، زیرا علاوه بر صدمه دیدن كالبد اثر تاریخی، هزینه‌های مرمت ساختاری را به شدت افزایش می‌دهد و موجب عدم امكان بهره‌برداری نسل‌های آینده از اثر می‌شود.
۱۳۹۰/۱۲/۲۸
