به گزارش نما به نقل از ایسنا، فرض کنید به تماشای یک اثر هنری رفته‌اید؛ حالا این اثر هنری قرار نیست خیلی هم جدی باشد بلکه بیشتر حالت سرگرم‌کننده دارد. استفاده از لهجه در این گونه آثار گاه می‌تواند خطراتی جدی در بر داشته باشد. اگر استفاده از لهجه حالت تمسخر یا اغراق به خود بگیرد، حتی احتمال درگیری لفظی هم به وجود می‌آید چون اگر تماشاگری حس کند لهجه و گویش او مورد استهزاء قرار گرفته، طبیعتا بی‌واکنش نخواهد ماند و اینجاست که گروه اجراگر باید منتظر برخوردی قهری باشد.
این مشکل بیشتر در تئاترهای آزاد پیش می‌آید. تئاترهایی که بیشتر حالت سرگرم‌کننده دارند و اغلب تماشاگران آنها برای تفریح و انبساط خاطر به تماشای این آثار می‌روند. از آنجا که این تئاترها کمتر به عناصر مهم کمدی توجه دارند و معمولا کمترین زمان را برای نوشتن متن و خلق اثر می‌گذارند، گروه اجرایی معمولا به ساده‌ترین راه خنداندن تماشاگر متوسل می‌شوند و یکی از این راه‌ها استفاده از لهجه است. در این گزارش کاری به شوخی‌های سطحی این نوع نمایش‌ها نداریم و نکته مهم برای ما عنصر لهجه است زیرا در کشور ما به دلیل تنوع قومیت‌ها این عنصر اگر در شکل درستی استفاده نشود، می‌تواند باعث رنجش قومیت‌های مختلف و تحریک احساسات آنها شود.
محمد حسین ناصربخت، کارشناس نمایش‌های آیینی سنتی معتقد است: کمدی لهجه در تمام دنیا هست و استفاده از لهجه‌های گوناگون به منظور ساختن تیپ‌های مختلفی که معرف قشرهای مختلف با لهجه است، در تمام دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
او در عین حال خاطرنشان کرد: در نمایش‌هایی که از کمدی لهجه استفاده می‌کنند، لهجه به عنوان یکی از ویژگی‌های آن شخصیت و نقش در نظر گرفته می‌شود نه اینکه وسیله‌ای برای خنداندن باشد.
این استاد دانشگاه یادآور شد: از سال‌ها قبل در تمام دنیا کمدی لهجه وجود داشته و از تفاوت‌ها و تضادهای میان لهجه‌ها استفاده می‌شده است که نشان‌گر ناآشنایی یک کاراکتر خاص در یک محیط غریبه بوده است نه اینکه آن لهجه را دست بیندازند.
ناصربخت با اشاره به کاربرد لهجه تصریح کرد: با استفاده از لهجه، تغییر موقعیت و جایگاه آن شخصیت مدنظر بوده است و همین ایجاد تضاد و کمدی می‌کرد. در این شیوه، آن لهجه با اغراق استفاده نمی‌شد و قرار نبود منجر به تمسخر یک قوم شود.
او با اشاره به تنوع اقوام و گویش‌های ایرانی ادامه داد: چون کشور ما اقوام مختلف دارد با استفاده از لهجه‌های گوناگون تعادلی ایجاد می‌شد تا همه لهجه‌ها استفاده شوند و به کسی برنخورد اما به این شکل که در سالهای اخیر در برخی لطیفه‌ها یا تئاترها مطرح و تبدیل به محور اصلی اجرا شده است، بدعتی است که به وحدت ملی ما آسیب می‌زند و به این شکل پرداختن به کمدی لهجه درست نیست چون نباید توهین‌آمیز باشد.
این هنرمند تئاتر در پاسخ به پرسشی درباره اعمال ممیزی در تئاترهای آزاد و سرگرم‌کننده توضیح داد: ممیزی وجود دارد اما مساله این است که این گروه‌ها باید روی متن متمرکز شوند به این معنا که افراد و نویسندگان خلاقی در عرصه کمدی‌های عامه‌پسند کار کنند.
ناصربخت مشکل متن را یکی از بزرگترین مشکلات کمدی‌های عامه‌پسند خواند و ادامه داد: این گروه‌ها به دلیل کمبود متن، سراغ متن‌های ضعیف می‌روند و آن ضعف را با شوخی‌های سطحی و دست و پا شکسته می‌پوشانند اما اگر سراغ نویسندگان خلاق بروند و به آنان سفارش متن بدهند، این مشکل تا حدود زیادی برطرف می‌شود.
این کارگردان تئاتر همچنین استفاده از کمدی‌های کلاسیک را یکی دیگر از راه‌های برون‌رفت از این مشکل دانست و توضیح داد: حتی اگر این گروه‌ها سراغ متون کلاسیک کمدی بروند و آنها را آداپته کنند، نتیجه خیلی بهتر می‌شود. استفاده و معاصرسازی متون نویسندگانی مانند ذبیح بهروز، حسن مقدم، کمال الوزاره محمودی، میرزا آقاخان تبریزی یا نویسندگان خارجی مانند مولیر، گولدونی و ... یا حتی استفاده ازکمدی‌های معاصر مانند نمایش‌نامه‌های نیل سایمون و ... باعث حل این مشکلات می‌شود؛ ضمن اینکه این گروه‌ها می‌توانند به نمایش‌های سنتی خودمان توجه کنند.
محمد حسین ناصربخت در پایان صحبتش به ایسنا گفت: با استفاده از این شیوه‌ها، دست‌کم معضل کمدی لوده‌بازی و بکوب و بکوب و فیزیکی که سطح توقع را پایین می‌آورند، تا حدودی برطرف می‌شود چون تئاتر در ساده‌ترین اشکالش هم باید به ارتقای سطح فرهنگی جامعه کمک کند.
داوود فتحعلی‌بیگی، دیگر هنرمند و کارشناس تئاتر نیز درباره ممیزی این آثار گفت: تا جایی که من می‌دانم موضوع لهجه در ممیزی لحاظ می‌شود و تذکر‌های لازم داده می‌شود. با این حال بعضی از این تازه از راه‌رسیده‌ها بعد از گرفتن مجوز، یک سری عناصر اضافه می‌کنند.
وی با ابراز تاسف از ناآگاهی گروه‌های تئاتر آزاد از قوانین و شیوه‌های کمدی ادامه داد: استفاده از شوخی‌های سطحی و تمسخر لهجه به خاطر عدم اطلاع و ناشی‌گری این گروه‌ها است و الا در نمایش‌های کمدی ایرانی دست کم بیش از پنجاه شصت عنصر داریم که یکی از آنها لهجه است و آن هم نه به صورت مسخره کردن.
فتحعلی‌بیگی خاطرنشان کرد: کمدی‌های عامه‌پسند نه تنها ادامه‌دهنده‌ی تئاتر آیینی‌سنتی و حتی تئاتر لاله‌زار بی‌رمق شده‌ی اواخر نیستند، بلکه اغلب شو هستند.
وی یادآور شد: حتی 25 سال پیش که لاله‌زار کمی رونق داشت و خیلی از کمدین‌هایش هنوز فعال بودند، اصلا با مسخره کردن لهجه، تماشاگر را نمی‌خنداندند بلکه بسیار به تماشاگر احترام می‌گذاشتند چون تماشاگر تئاتر لاله‌زار هوشمند بود و اتفاقا خیلی واکنش نشان می‌داد و خود بازیگران هم چنین اجازه‌ای نمی‌دادند.
این کارگردان تئاتر با اشاره به پیشینه کمدی لهجه در تئاتر ایرانی متذکر شد: قبلا بازیگرانی داشتیم که کمدی لهجه اجرا می‌کردند ولی هیچ یک به قصد مسخره کردن نبود بلکه آنها یا خودشان لهجه داشتند یا برای شیرین‌تر کردن کارشان از لهجه استفاده می‌کردند؛ مثلا بازیگرانی مانند اصغر زمانی، علی تقوایی، احمد بهروزی و ... لهجه می‌گرفتند ولی هرگز صاحب لهجه را مسخره نمی‌کردند و اتفاقا آدم دوست‌داشتنی نمایش بودند.
فتحعلی‌بیگی اضافه کرد: مثلا مرحوم سعدی افشار در مراسم‌هایی مانند پاتختی و ... لهجه ملایری می‌گرفت شیرینی آن لهجه خوب بود نه مسخره کردنش اما گروه‌های جدید به دلیل ناآگاهی به تمسخر لهجه‌ها می‌پردازند.
این پژوهشگر با تاکید بر سخت‌گیری بیشتر در صدور مجوز برای نمایش‌های آزاد، خاطرنشان کرد: کسانی که مجوز می‌دهند، باید سخت‌گیری بیشتری داشته باشند و کار را به کسانی بسپارند که کاربلدتر هستند. بارها شنیده‌ایم فلان کارگردان ممنوع‌الکار می‌شود اما مدتی بعد دوباره کار می‌کند. اگر ممنوع‌الکار می‌شود چرا بعد از یک سال دوباره به او مجوز می‌دهند؟!
داوود فتحعلی‌بیگی در پایان به ایسنا گفت: چون بخش مهمی از کارم کمدی است، سعی می‌کنم در هر کاری دنبال عناصر جدید کمدی باشم ولی خیلی‌ها به خودشان زحمت نمی‌دهند و آسان‌ترین راه را انتخاب می‌کنند که همان زدن حرف‌های رکیک است در حالی که اگر اجازه چنین کاری ناشته باشند، ناچار می‌شوند شیوه‌های دیگری یاد بگیرند.
وقتی لهجه بازیگر دردسرساز می‌شود
بارها شده به محض شنیدن لهجه شیرین اصفهانی یا آذری، شیرازی یا كرمانی و ... بی‌اختیار لبخند به لب آورده باشید. لهجه عنصر جذابی است، چه در لطیفه استفاده شود چه در تئاتر و سینما و تلویزیون؛ در لطیفه باعث تفریح بیشتر می‌شود و در اثر هنری نوعی هویت به آن كاراكتر می‌دهد و نوعی شیرینی بیشتر به آن می‌بخشد اما استفاده از این عنصر جذاب، همیشه هم نتایج مثبت ندارد و گاه حادثه‌آفرین می‌شود.
۱۳۹۲/۳/۷
