زنگ خطر كاهش باروری در تهران به صدا درآمد

به گزارش نما، این موضوع تمام محدوده شهری حتی بخش مرفه‌نشین پایتخت را دربر می‌گیرد. به گفته امیر عرفانی، کارشناس جمعیت‌شناسی دانشگاه نیپسینگ کانادا، امروزه افرادی که درآمد بالاتری دارند و ساکن مناطق بالای تهران هستند تمایل بیشتری برای داشتن تک فرزند از خود نشان می‌دهند و حتی شمار قابل‌توجهی از آنها در مواجهه با اینکه فرزندی نداشته باشند، بیمی ندارند و حتی از آن استقبال می‌کنند.

روز گذشته به مناسبت 20 تیرماه روز جهانی جمعیت نشستی درباره آخرین آمار جمعيتي ايران تشکیل شد. در این نشست همچنین طرحی پژوهشي در حوزه جمعيت و نرخ باروري استان تهران توسط دكتر عرفاني استاد دانشگاه نیپسینگ كانادا ارائه شد. در این نشست امیر عرفانی درباره این موضوع که حتی زوجین در صورت داشتن شرایط ایده‌آل زندگی هم راضی به داشتن بیش از دو فرزند نیستند، گفت: در طرح کنونی باروری کاهش پیدا کرده و به یک بچه رسیده است، براساس سرشماری سال 90 برای تمام نقاط شهری ایران نرخ 12/1 بچه برآورد شده است.

این درحالی است که شهر تهران با اندکی کاهش از سطح باروری شهری ایران قرار گرفته است. بنابراین این یک هشدار است که باروری در تهران نسبت به برآورد کلی شهر‌های ایران در خطر کاهش است. این زنگ خطری است برای تمام مسئولانی که در این حوزه فعالیت می‌کنند. برآوردها نشان می‌دهد که در حوزه سنی باروری، عمدتا کاهش باروری در سنین پایین است که به‌دلیل افزایش سن ازدواج و ماندن در سنین تحصیل به وجود آمده است.

سیاست‌ها از تحدید موالید به تشویق موالید تبدیل شد

به گفته این کارشناس در سال 1388 طرح همایش باروری در شهر تهران اجرا شد. به‌دلیل محدودیت بودجه، این طرح فقط در تهران به عنوان نماینده از تمام اقوام و اقشار ایرانی که در آن ساکن هستند اجرا شد. درواقع تهران را به عنوان نماینده جمعیت شهری ایرانی برای آمارگیری انتخاب کردند که با احتیاط می‌توان به کل جامعه ایران تعمیم داد. به‌طور متوسط یک خانواده باید 1/2 بچه به ازای هر زن داشته باشد که بتواند جایگزین زن و شوهر بکند که نسل جمعیتی تداوم پیدا کند.

سطح باروری در ایران طی دهه گذشته زیر سطح جایگزین باقی مانده است. به موازات این روند کاهنده باروری، شاهد افزایش خانواده‌های تک‌فرزند و بدون فرزند و تاخیر در سن ازدواج و تشکیل خانواده و سالخورده شدن جمعیت هستیم. این اتفاقات منجر شد تا مسئولان امر تصمیم بگیرند سیاست‌های جمعیتی از مرحله تحدید موالید به تشویق موالید بینجامد. عرفانی ادامه داد: برای یافتن علت عدم تمایل زوجین تهرانی به باروری موسسه مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه، با کمک دانشگاه نیپسینگ کانادا، اقدام به جمع‌آوری اطلاعات و آمار از مناطق 22گانه تهران کرد.

جامعه آماری شامل زنان متاهل 15- 35 ساله و مردان متاهل دارای همسر زیر 36 ساله بودند. سن بیشتر پاسخگویان مرد 39-30 ساله و بیشتر پاسخگویان زن 34 تا 25 ساله بودند. زنان تهرانی به‌طور متوسط در 22سالگی و مردان در 27 سالگی ازدواج کرده‌اند و تحصیلات این گروه آماری شامل 38 درصد دیپلم و 48 درصد تحصیلات عالی هستند.

عوامل تاثیرگذار بر عدم باروری زوجین تهرانی

به گفته این استاد دانشگاه نیپسینگ كانادا نظرسنجی نشان داد علاقه زوج‌های تهرانی به فرزندآوری زیاد است و 40درصد پاسخگویان قصد دارند که در آینده هیچ فرزند (دیگری) نداشته باشند. از میان دلایل اظهار شده، مهم‌ترین آنها که بر فرزندآوری آنها تاثیر گذاشته است، به ترتیب عبارتند از: عدم توانایی برای تامین هزینه‌های فرزند دیگر (27 درصد)، تداخل فرزندآوری با علایق، تفریحات، برنامه‌های کاری و تحصیلی(16 درصد) و دغدغه نسبت به آینده فرزندانم (15 درصد) عنوان شده است.

اما در میان این افراد زوج‌هایی هم بودند که تحت هیچ شرایطی علاقه به داشتن فرزند یا فرزند دیگر نداشتند و 34 درصد تک‌فرزندها و 81 درصد دارندگان دو فرزند، دیگر هیچ فرزندی نمی‌خواهند. اما دسته‌ای دیگر نیز در این میان وجود دارد که شامل مرددها می‌شوند که بیشترین درصد آنها را کسانی تشکیل می‌دهند که تک‌فرزند هستند و برای داشتن فرزند دوم دچار تردید شده‌اند. درمجموع زنان بیشتر از مردان، دارندگان درآمد بالا بیشتر از افراد با درآمد پایین و افراد بدون فرزند و تک‌فرزند ساکن مناطق بالای تهران بیشتر از بدون فرزند‌ها و تک‌فرزند‌های ساکن مناطق پایین هیچ فرزند(دیگری) نمی‌خواهند و قصد توقف فرزندآوری را دارند.

داشتن دو فرزند در شرایط ایده‌آل

عرفانی تاکید کرد: این پژوهش نشان داد هنگامی که از زوجین پرسیده شد تعداد فرزند دلخواه شما در شرایط ایده‌آل زندگی چند تا می‌تواند باشد،اعلام کردند که تنها به داشتن دو فرزند راضی هستند. شرایط ایده‌آل آنها شامل خوب بودن شرایط اقتصادی و پیش‌بینی کردن آینده بود. این افراد حتی در جواب به این سوال که با توجه به وضع فعلی داشتن چند فرزند را ترجیح می‌دهید، به داشتن یک فرزند رضایت داده بودند. این موضوع پیامی برای سیاستگذاران جمعیتی است که شرایط زندگی را در برنامه‌ریزی‌هایشان لحاظ کنند.

زمان فاصله‌گذاری بین فرزند اول و دوم

فاصله‌گذاری یعنی از زمانی که زوج ازدواج می‌کنند تا زمانی که فرزند اول به‌دنیا می‌آید‌ چند ماه طول می‌کشد. به گفته این کارشناس در سال 88-79 تقریبا 29 ماه زنان جوان تهرانی فاصله‌گذاری می‌کردند و این فاصله‌گذاری در سال 91 با یک افزایش شش ماهه به 35 ماه رسیده است و فرزند اول با تاخیر به‌دنیا می‌آید. تحقیقات نشان داد که ادامه تحصیلات خانم، هنجاری که در جامعه وجود دارد یا شرایط سخت اقتصادی به موضوع دامن می‌زند.

اما فرزند دوم فاصله‌گذاری‌اش با فرزند اول با اندکی کاهش همراه شده که نسبت به فاصله‌گذاری فرزند دوم از فرزند اول در سال 1388 که بسیار زیاد بود با پیشرفت همراه شده است. در واقع رفتار فاصله‌گذاری در سال 91منطقی‌تر شده است اما تحول دیگری که در نسل کنونی رخ داده نسبت به سه سال قبل، مردان بیشتر از زنان مسئولیت کنترل باروری را برعهده گرفته‌اند.

همان‌طور که آمار نشان می‌دهد استفاده از وسایل جلوگیری مردانه رو به افزایش است و طی 3 سال اخیر استفاده از این روش‌ها از 20درصد به 27 درصد رسیده است و در مقابل روش‌های زنانه با کاهش روبه‌رو بوده‌اند و پیام این موضوع می‌تواند چنین باشد که مردان انگیزه بیشتری برای کنترل موالید و نداشتن فرزند دارند زیرا بار اقتصادی خانواده معمولا برعهده مردان است.

باروری‌های ناخواسته

در باروری‌های ناخواسته انگیزه قوی‌تری برای نخواستن بچه وجود دارد. به گفته عرفانی درصد باروری‌های ناخواسته از 7/3 درصد در سال 88 به 7 درصد رسیده است. به‌طوری که فردی که در زمان مصاحبه باردار بوده است در پاسخ به این سوال که آیا بچه را می‌خواستید یا خیر؟در سال 88، 7/3 درصد گفته‌اند که این بارداری را نمی‌خواسته‌اند و در سال 91، 7 درصد از بارداری‌شان ناراضی بوده‌اند.

مردان دوبرابر زنان فرزند نمی‌خواهند

مردان بی‌فرزند بیشتر از زنان گفته‌اند که هیچ فرزندی نمی‌خواهند. تحقیقات اخیر نشان داد وقتی که فرزند اول به‌دنیا می‌آید این زنان هستند که اعلام می‌کنند دیگر تمایل به بارداری مجدد ندارند. اما مردان به داشتن فرزند دوم تمایل بیشتری دارند.

به نظر می‌رسد در کنار تمام شرایط اقتصادی که زنگ خطری برای عدم باروری زوجین است باید به نکات فرهنگی این موضوع هم اشاره کرد تا نسل جدید از لحاظ فکری هم آماده فرزندآوری شوند زیرا آمار عدم باروری زوجینی که در بالای شهر تهران ساکن بودند حاکی از آن است که علاوه بر مسائل اقتصادی، امور فرهنگی هم در این موضوع دخیل هستند.