ماسوله
اگرچه مناطق جنوبی دریای خزر معمولأ با کوهها و روستاهای دست نخورده ومناطق مسکونی پوشیده شده است، اما در این میان نمی توان از ماسوله نام نبرد. ماسوله که در ۵۶ کیلومتری جنوب غربی رشت و ۱۰۵۰ متربالاتر از سطح دریا قراردارد، به عنوان زیباترین روستای ناحیه به شمار می رود. این روستا درنزدیکی رشت قرار دارد و میتوان از طریق فومن و از جاده زیبایی که پوشیده از جنگل است، به آن رسید. این روستا از بالکنهایی ساخته شده است که به طور بی قاعده قرارگرفته اند وخانه های آن کرم رنگ بوده وبا درختان همیشه سبزی احاطه شده اند.
این روستا به صورت شیب دار بوده، به طوریکه ارتباط با کوچه های اطراف غیرممکن است. این روستا امکانات زیادی برای بازدید کنندگانش ندارد اما مدل مارپیچ آن که بی نظیر است، و باعث شده همه را با وجود گرد و خاک و خشکی محل به سمت خود جذب کند وارزش یک روز سفراز رشت را داشته باشد.
روستا متشکل از چهار قسمت به نامهای «محلهٔ خانه‌بر» «محله مسجدبر» «اسدمحله» و « کش سر» است که در وسعتی به مساحت تقریبی صد و پنجاه هزار متر مربع رخ می‌نماید.
ماسوله دارای معماری منحصر به فردی است. محوطه جلوی خانه‌ها و پشت بام‌ها هر دو به عنوان پیاده رو استفاده می‌شوند. خیابان‌های کوچک و پله‌های بسیار به هیچ وسیله نقلیه موتوری اجازه ورود نمی‌دهد. معماری ماسوله در یک جمله توصیف می‌شود: حیاط ساختمان بالایی پشت بام ساختمان پایینی است. ساختمان‌ها معمولاً از دو طبقه تجاوز نمی‌کنند.
ماسوله به دلیل داشتن معماری منحصر به فرد در جهان،وجود کوهستان های مرتفع،جنگل و ییلاقات سرسبز و وسیع از توریستی ترین مناطق شمالی ایران میباشد.
کندوان
کندوان در 50 كيلومتري جنوب غربي تبريز؛ يكي از روستاهاي دهستان سهند مي باشد كه در 18 كيلومتري جنوب اسكو، در دامنه سرسبز سلطان داغي واقع شده است. آنچه به كندوان هويت باستاني داده وجود 117 خانوار و منزل مسكوني در درون توده هاي مخروطي و هرمي شكل صخره اي است. روستاييان كندوان داخل اين توده ها براي خود خانه مسكوني، آغل، انبار و كارگاه ايجاد كرده اند.
معماري صخره اي، حاكي از صحنه هاي مبارزه و جدال انسان با طبيعت و در خدمت گرفتن صخره هاي طبيعی است. در معماري معمولي، به وسيله مصالح ساختماني گچ، آهك و خشت، هيئت اصلي بنا را به وجود می آورند، در صورتي كه در معماري صخرهاي فضاي مورد نظر در درون توده سنگ هويدا مي گردد و سنگ، مانند كالبدي، قشري مستحكم در اطراف اين فضا ايجاد مي كند.
در اثر فعل و انفعالات آتشفشاني كوه هاي سهند؛ منظرهاي در يكي از خوش آب و هواترين نقاط ايران ايجاد شده كه بيشتر به نظر خواب و خيال مي آيد. ده ها كران چندتايي، جفتي، تكي، مخروطي شكل و دوك مانند؛ يكي از بهترين مناظر طبيعي ايران را مجسم ساخته است. از دهانههاي آتشفشان سهند و ديگر كوه هاي آتشفشاني اطراف، طي هزاران سال، مواد مذاب بيرون ميجهيده است. اين گدازه ها در طي قرون متمادي روي هم انباشته و به تدريج بر روي آنها پوستهاي از سنگ ایجاد گرديده است. توده ها و گدازه هاي مذاب آتشفشاني به وسيله باد و بوران طي هزاران سال متمادي تغییر شكل داده و به فرم كران در آمده است. به تدريج قسمت هاي كمتر سخت كران ها ريخته و قسمت هاي سختتر باقي مانده و وضعيت كنوني را كه بيشتر به معجزه طبيعي شباهت دارد ايجاد نموده است. باد و باران مفرط به خصوص در كران هاي ناحيه ورودي روستا بيشتر موثر بوده و صدمه زيادي به آنها وارد آورده، در صورتي كه در شرق و انتهاي روستا به خاطر وجود تپه هاي مرتفع كران ها بلندتر و سالمتر باقي مانده است.
در كندوان؛ شكل خارق العاده و چشمگير و خاص طبيعت است كه انسان را به سوي خود كشيد. به خصوص انساني را كه سرگردان گشته و براي دفاع از زندگي خود در جستجوي پناهگاه امني است. در اين مورد احتمالا حمله مغولان سبب شد كه مردم روستاهاي اطراف و بخصوص "حيله ور" از موقعيت طبيعي كران ها استفاده نموده به تدريج درون كران ها را خالي كرده و در آنها مستقر شوند. بدين ترتيب هم خود را از نظر مقابله با بيگانگان در امان ديدند هم سكونت در كران ها را در تابستان و زمستان برای مقابله با سرما و گرما كاملاً مطبوع يافتند.
روستاي كندوان داراي مسجد، حمام، مدرسه و آسيا مي باشد که كران مسجد يكي از بزرگترين كران هاي روستا را تشكيل داده است. به دلیل شكل مخروطي خاص، اغلب كران هاي داراي طبقات مختلف، از داخل با يكديگر ارتباط ندارند. كران ها عموما داراي دو طبقه بوده و در بعضي موارد سه و حتي چهار طبقه نيز در آنها ايجاد كرده اند.
ارتباط طبقات بالايي كرانها با خارج، از طريق پلكان های بسيار زيبايي از بدنه خود كران تامين گشته است. طبقه هم كف، اكثرا اصطبل بوده و طبقات دوم و سوم و چهارم به عنوان سکونت گاه استفاده می شود. در بعضي موارد از طبقه چهارم به عنوان انبار نيز استفاده كرده اند. آبريزها اكثرا در كنار معابر و در خارج از كران ها و محيط مسكوني قرار داشته و هر چند خانواده به طور مشترك داراي يك آبريز هستند. آبريزها اكثرا داراي چند محل نشيمن و انباره ميباشد كه بستگي به شيب زمين دارد. به خاطر قطر و ضخامت زياد كران ها، ايجاد نورگير در طبقات پايين كار بسيار مشكلي است، بدين مناسبت نورگيرها اغلب در طبقات بالا واقع شده اند. جنس پنجره ها از چوب بوده اغلب به شكل شطرنجي و در آنها قطعات كوچك شيشه تعبيه شده است.
آثار معماري صخره اي در اغلب نقاط جهان به چشم مي خورد که در اکثر آنها اکنون دیگر سکنه ای زندگی نمی کند؛ ولي معماري صخره اي از نوع كندوان فقط در يك منطقه ديگر در روي زمين ايجاد شده و آن در دره زيباي گورمه تركيه است. البته وسعت منطقه معماي صخره اي در دره گورمه در حدود 15 الي 20 برابر كندوان آذربايجان شرقی است.
ابیانه
در ۴۰ كیلومتری شمال غربی شهرستان نطنز، در دامنه كوه كركس، روستایی واقع شده است به نام ابیانه. ابیانه نقطه ای خوش منظره و خوش آب و هوا و دارای موقعیت طبیعی مساعدی است.
اتاقهای ابیانه دارای پنجرههای چوبی ارس مانندند و اغلب دارای ایوان ها چوبی پیش آمده، مشرف بر كوچه هایی باریک هستند كه به صورت مناظر جالبی درآمدهاند. نمای خارجی دیوارها در خانه های ابیانه با خاك سرخ رنگی كه معدن آن در مجاورت روستا قرار دارد، پوشیده شده است.
از آنجا كه در دامنه های شیبدار ابیانه فضای كافی برای ساختن خانه های موردنیاز وجود ندارد در این روستا چنین رسم شده كه هر خانواده، انبار غار مانندی در تپههای یك كیلومتری روستا، در كنار جاده و نرسیده به ابیانه ایجاد نماید. این غارها كه در دل تپه ها حفر شدهاند و از بیرون تنها درهای كوتاه و محقر آن نمودار است برای نگهداری دامها و نیز آذوقهٔ زمستانی و اشیای غیرضروری مورد استفاده قرار میگیرد.
مردم ابیانه به كشاورزی و باغداری و دامداری مشغول هستند كه با روشهای سنتی اداره می‌شود. بیشتر زنان در امور اقتصادی با مردان همكاری دارند. ابیانه دارای هفت رشته قنات است كه برای آبیاری مزارع و باغات مورد استفاده قرار میگیرد. گندم، جو، سیب زمینی و انواع میوه به خصوص سیب، آلو، گلابی، زردآلو، بادام و گردو در ابیانه به دست میآید.
زبان مردم ابیانه؛ فارسی با لهجه خاص ابیانه ای است كه با لهجه های متداول در مناطق دیگر تفاوت اساسی دارد. لباس سنتی آنها، هنوز هم میان آنها رواج دارد و در حفظ آن تاكید و تعصب از خود نشان میدهند. مردان شلوار گشاد و درازی از پارچه سیاه و زنها از پیراهن بلندی از پارچه های گلدار و رنگارنگ استفاده می نمایند. علاوه بر این، زنهای ابیانه معمولا چارقدهای سفیدرنگی بر سر دارند.
قدیمی ترین اثر تاریخی ابیانه؛ آتشكدهای است كه مانند دیگر بناهای ده در سراشیبی قرار گرفته است. آتشكده ابیانه را نمونه ای از معابد زردشتی دانستهاند كه در جوامع كوهستانی ساخته میشد. مهمترین بنا و اثر تاریخی این روستا یك باب مسجد جامع و قدیمی ترین اثر تاریخی این مسجد نیز منبر چوبی منبتكاری آن است كه در سال ۴۶۶ ه.ق. ساخته شده است. مسجد قدیمی دیگر ابیانه مسجد برزله است كه دارای فضای دلبازی است و روی لنگه در شرقی آن؛ سال ۷۰۱ ه.ق. نوشته شده كه مربوط به دوره ایلخانان می باشد. مسجد تاریخی دیگر ابیانه مسجد حاجتگاه است كه كنار صخرهای در كوهستان بنا شده و بر در ورودی شبستان آن تاریخ ۹۵۲ ه.ق. مشاهده می‌شود.
روستای ابیانه دارای دو زیارتگاه است؛ یكی مرقد شاهزاده عیسی و شاهزاده یحیی در جنوب روستا كه به گفته اهالی، فرزندان امام موسی كاظم بودهاند و زیارتگاه دیگر ابیانه قدمگاه نامیده می‌شود. از جمله جاها و اماكن دیدنی دیگر ابیانه آنوبانینی میتواند از خانه غلام نادرشاه و خانه نایب حسین كاشی نام ببرد.
این روستا هم از طریق جاده کاشان-نطنز و هم از اتوبان کاشان-اصفهان قابل دسترسی است. از دو راهی مسر کاشان به نطنز تا ابیانه حدود 22 کیلومتر فاصله است که مسیری زیبا و سر سبز می باشد. مسیر کاملا کوهستانی و دره مانند است که جای جای آن را باغ های پر درخت پوشانده است.
