هدف از بازطراحی رآكتور اراك چیست ؟

به گزرش نما ، به نقل از امید هسته ای: مذاکرات ایران و ۱+۵مسیر خود را ادامه داده و به مراحل تدوین توافق نهایی نزدیک می‌شود. این درحالی است که پس از تفاهم‌نامه ژنو و قرار همکاری به مدت ۶ ماه میان طرفین، بنابه رعایت مصالح و مصون ماندن مذاکرات فنی از فضا‌سازی‌های سیاسی خصوصا در جناح غربی، از جزییات مذاکره و چانه زنی‌ها اطلاع رسانی چندانی صورت نمی‌گیرد؛ رصد اخبار نشان از آن دارد که راکتور تحقیقاتی آب سنگین اراک (IR۴۰)، یکی از موضوعات مهم مذاکرات بوده است.
در هفته‌های اخیر مباحثی در زمینه بازطراحی این راکتور مطرح بوده است. در نوشتار زیر مفهوم بازطراحی، مزیت‌ها و الزامات آن مورد توجه و بررسی قرار گرفته است.
راکتور اراک برای تولید برق نیست
در پیگیری‌های خبرنگاران امید هسته‌ای درباره چند و چون این بازطراحی یک مقام آگاه در سازمان انرژی اتمی با یادآوری اینکه اساساً راکتور تحقیقاتی اراک برای تولید برق طراحی نشده اظهار داشت: هدف از ساخت این راکتور در ابتدا رسیدن به توانایی طراحی و ساخت کاملاً بومی یک راکتور اتمی بوده تا پس از اتمام برای تحقیقات، تست برخی مواد و تولید برخی رادیوایزوتوپ‌ها مورد استفاده قرار گیرد. برای چنین اهدافی هم خواص نوترونیک یک راکتور مهم است. به عبارت دیگر اینکه این راکتور تحقیقاتی ۵ مگاوات باشد یا ۴۰ مگاوات (که توان حرارتی راکتور اراک است) اساسا مهم نیست، به ویژه که این توان، توان حرارتی است نه الکتریکی و حتی راکتور اراک هم اگر برای تولید برق طراحی شده بود، بیش از ۱۰ الی ۱۲ مگاوات برق از آن تولید نمی‌شد. از طرفی در حال حاضر رآکتور تهران با توان نامی ۵ مگاوات بخش مهمی از نیاز بیماران به رادیو دارو و مراکز علمی و تحقیقاتی کشور را مرتفع می‌کند، ولی انتظار تولید انرژی الکتریکی از آن نداریم. اما در راکتورهای قدرت توان الکتریکی مهم است و معمولا توان الکتریکی این رآکتور‌ها در حدود ۱۰۰۰مگاوات است (به عبارتی توان حرارتی آن‌ها بالا‌تر از ۳۰۰۰ مگاوات است).
بنابراین هر تغییر یا باز طراحی که موجب ارتقاء و بهبود عملکرد نوترونیک چنین راکتورهایی شود، از این حیث مطلوب است. از طرفی بهبود یکی از مبانی توسعه و پیشرفت در مباحث تکنولوژیک است.
این منبع آگاه برای تبیین موضوع به ذکر مثالی پرداخت و گفت: برای توضیح بهتر فرض کنید زمینی در اختیار دارید و قرار است ساختمانی در آن ساخته شود، در زمانی که تصمیم به ساخت می‌گرید یک سبک خاص معماری، مصالح ساختمانی و تزئینی و بطور خلاصه تکنولوژی سازه‌ای و ساخت خاصی رایج است. توان مالی و اطلاعات عمومی و تخصصی شما هم حد خاصی دارد. اما پس از ده سال که در آن ساختمان مستقر شدید متوجه می‌شوید که سبک معماری جدیدی آمده، یک مواد و مصالح جدیدی در این سال‌ها وارد بازار شده که قبلا دسترسی به آن نداشته‌اید و مثلا باعث صرفه جویی قابل توجهی در انرژی و سوخت برای سرمایش و یا گرمایش می‌شوند. بطور کلی منابع مالی و اطلاعات تخصصی بیشتری در اختیار دارید و در مجموع به این نتیجه می‌رسید که باایجاد تغییراتی در ساختمان قبلی سکونت شما راحت‌تر و ایمن‌تر می‌شود و هدف اولیه شما نیز از ساخت چنین بنایی بهتر تامین می‌شود این به این معنا نیست که ۱۰ سال پیش شما اشتباه کرده‌اید و یا اینکه اگر تغییری بدهید، به خود آسیبی وارد کرده و یا خسارتی متحمل شده‌اید.
وی خاطر نشان ساخت: در واقع تمام محصولات تکنولوژیک از همین جنس است. از طرفی امروزه در دنیا راکتورهای موجود را با تغییراتی ایمن‌تر و بهینه کرده و مجوز بهره‌برداری از آن را برای مدت بیشتری تمدید می‌کنند. زیرا سرمایه گذاری اولیه برای احداث یک نیروگاه اتمی جدید ولو تحقیقاتی بسیار بالا و زمان بر است. پس با موضوعات باید با ادبیات تخصصی و فنی خود برخورد کرد و نباید ذهن جامعه را با اطلاعات غلط مسموم کرد.
این کار‌شناس تصریح کرد: شاهد این بحث، بهسازی راکتور تهران و طراحی و ساخت یک سیستم کنترل جدید برای راکتور تحقیقاتی تهران توسط متخصصین سازمان انرژی اتمی است که مقارن با روز ملی فناوری هسته‌ای افتتاح و توانست مجوز بهره‌برداری از این راکتور را حداقل برای ۱۰ سال تمدید کند.
وی افزود: بنابراین در زمانی که کشور تصمیم به طراحی و ساخت یک رآکتور ملی گرفته تا از طریق آن نیروی انسانی متخصص در زمینه‌های مختلف علوم و مهندسی تربیت کند، بهترین تصمیم بوده است. از طرفی در آن زمان هنوز امید برای دستیابی به تکنولوژی غنی سازی ضعیف بود و نتایج رضایت بخش نبود. هم چنین بضاعت نیروی انسانی سازمان و تحقیقات قبلی در حوزه فیزیک راکتور، علوم هسته‌ای و دسترسی به اطلاعات فنی مرتبط با راکتورهای هسته‌ای بیشتر از سایر حوزه‌های مهندسی در رشته‌هایی مانند مهندسی شیمی، مکانیک، برق بود.
این کار‌شناس اضافه کرد: با توجه به بضاعت کشور در آن زمان و بضاعت زیرساخت‌های صنایع کشور ازجمله صنایع الکترونیک، صنایع سنگین و... دست یابی به راکتوری با تکنولوژی آب سنگین را دست یافتنی‌تر می‌نمود. مثلا در آن زمان تصور اینکه بتوانیم یک کره فلزی یا بتونی در حد رآکتور بوشهر بسازیم، ضعیف بود ولی امروزه در کشور سازه‌های بسیار پیچیده و عظیم مهندسی با استفاده از آخرین تکنولوژی‌ها اجرا می‌شود.
این منبع آگاه تصریح کرد: به هرحال از زمانی که تصمیم به طراحی مفهومی رآکتور اراک گرفته شده قریب بیست سال گذشته است. در آن زمان تکنولوژی آب سنگین در کشورهایی مانند هند بسیار رایج بوده است. ولی ظرف این مدت اتفاقات زیادی رخ داده است، راکتور‌های جدیدی در دنیا ساخته شده، تکنولوژی‌های بیشتری در اختیار کشور قرار گرفته، صنایع ما پیشرفت‌های چشمگیری کرده و در غنی سازی بسیار موفق بوده‌ایم. به همین خاطر اگر امروز قرار باشد یک رآکتور بسازیم ممکن است تصمیم دیگری اتخاذ شود.
وی تاکید کرد: در آن مقطع اگر چه تولید آب سنگین خود به تنهایی تکنولوژی بالایی بود ولی احتمال دست یابی به آن قوی‌تر بود که چنین نیز شد و با زمان و کیفیت بسیار خوبی الان در حال تولید آب سنگین هستیم.
این مقام آگاه در ادامه توضیحات خود گفت: بازطراحی فی نفسه بد نیست چرا که اگر بازطراحی بد بود ما نباید روی باز طراحی ماشین‌های سانتریفیوژ نسل اول خود که راندمان محدود و مسایل بهره‌برداری خاص خود را دارند، کار می‌کردیم و امروز کشور صاحب ماشین‌های سانتریفیوژ پیشرفته که نمونه اخیر آن از طرف سازمان انرژی اتمی ایران ارائه شد، نبودیم. این بازطراحی روی ماشین سانتریفیوژ نسل اول و استفاده از تکنولوژیهای روز، مواد مهندسی ارتقا یافته و دانش انباشته ظرف سالهای گذشته، کشور را نقطه‌ای رسانده که برای تامین نیازهای خود در حوزه غنی سازی برای تامین سوخت، از ساخت سایتهای جدید و زیرساختهای گران قیمت بی‌نیاز شده و این یک دستاورد بزرگ در راستای مباحث اقتصادی کشور است.
وی تاکید کرد: بنابراین نه بازطراحی ماشین سانتریفیوژ نسل اول و بهبود راندمان آن تا حدود ۲۰ برابر ناپسند بوده و نه رسیدن به نسل پیشرفته‌تر دلیلی بر اشتباه کشور در انتخاب ماشین نسل اول بوده است. ما با ماشین نسل اول که دارای راندمان جداسازی پایینی است به این تکنولوژی دست یافتیم و یکی از مهمتریم حلقه‌های چرخه سوخت هسته‌ای خود را تکمیل کردیم و سپس به بهبود آن پرداختیم تا متحمل هزینه‌های سنگین احداث سایتهای جدید برای تحقق نیازهای خود نشویم. باز طراحی اراک هم اگر اتفاق بیفتد، از این قاعده کلی قابلیت تغییر مستثنی نیست.
وی با ذکر اینکه راکتور بوشهر هم در ابتدا براساس تکنولوژی غربی طراحی شده بود ولی تحت یک فرآیند بازطراحی به تکنولوژی شرقی تغییر ماهیت داد. در بازطراحی بوشهر از حجم قابل توجهی از زیرساختهای قبلی استفاده شد. البته برحسب میزان تغییرات زمان نیز کمی به تاخیر می‌افتد. از هر منظری به بازطراحی نیروگاه بوشهر بنگرید کشور کاملاً منتفع شده است اگر چه چندین سال برای راه اندازی آن صبر کرد.
این منبع آگاه اظهارداشت: متاسفانه برخی از رسانه‌ها غرضمند و شاید هدفمند مطالب خلاف واقعی را با نقاب فنی مطرح می‌کنند به این مضمون که اگر تغییراتی در راکتور اراک انجام شود این راکتور کارکرد اصلی خود را کلاً از دست خواهد داد. این مساله از منظر فنی کاملاً نادرست است و شایسته نیست در یک نظام اسلامی، همه چیز حتی مسایل فنی در افکار عمومی فدای اغراض دیگر و فضاسازی رسانه‌ای شود.
وی در پایان گفت: راکتور اراک در وضعیت فعلی راکتور قابل قبولی است و اغلب نیازهای کشور را مرتفع خواهد ساخت. اگر هم تصمیم دیگری اتخاذ شود، قطعا در راستای ارتقاء قابلیتهای این راکتور و به-روزآوری آن خواهد بود.