بسماللّهالرّحمنالرّحیم (۱)
راجع به مرحوم آقاى مشکینى (رضوان اللّه علیه) همینطور که جنابعالى اشاره کردید، شایسته است که از ایشان تجلیل بشود. آقاى مشکینى (رحمةاللّه علیه) - در زمان حیاتشان من این را اعتقاد داشتم، الان هم بر همان اعتقاد هستم - یک آدم بىبدیل بود؛ یعنى ما حقّاً [و] انصافاً، هیچکس دیگر را با این جامعیّت در خصوصیّات مختلف، در بین بزرگان روحانىمان نداریم. انصافاً یک مرد بىبدیل و بىنظیرى بود.
خب سالهاى متمادى هم ایشان حضور داشته در صحنه. از سال ۴۱ ایشان وارد صحنه مبارزات بودند. و من این جمله را مکرّر نقل کردهام از مرحوم آقاى حائرى(رضوان اللّه علیه)؛ خود آقاى حائرى براى من نقل کردند - همان سال ۴۱، ۴۲ - [که] یک صحبتى با مرحوم آقاى گلپایگانى می کردند، مرحوم آقاى گلپایگانى فرموده بودند که من چهل سال به گردن این حوزه حق دارم - که خب، حق هم همین است - ایشان می گفتند من گفتم خب حاج میرزا على مشکینى هم بیست سال به گردن این حوزه حق دارد. این مال سال ۴۲ است؛ یعنى اهمّیّت شخصیّت آقاى مشکینى را آدم اینجورى می تواند بفهمد [که] کسى مثل مرحوم حاج آقا مرتضاى حائرى - با آن رتبه و مقام علمى و [مخصوصاً] با آن آبرویى که ایشان در حوزه داشت؛ مرحوم آقاى حاج آقا مرتضى، در حوزه خیلى آبرومند و باحیثیّت بود؛ خیلى وزنه بود در حوزه، از همه جهت - درباره آقاى مشکینى یک چنین تعبیرى می کردند.
به هر حال، هم خوب است آثار ایشان منتشر بشود، هم این تفسیر - من اطّلاعى نداشتم از اینکه این تفسیر صادر شده از قلم آقاى مشکینى، حالا هم که جناب آقاى استادى(۲) قبول زحمت کردند که دنباله آن را تمام بکنند- قاعدتاً چیز خوبى خواهد بود؛ سلیقه آقاى مشکینى اینجورى بود: آدم بسیار خوشسلیقه [اى بود]؛ ایشان علاوه بر جهات علمى و اخلاقى و سیاسى و تقوایى و مانند اینها، بسیار اهل ذوق و اهل سلیقه و مانند اینها بودند. امّیدواریم انشاءاللّه خداوند کمک کند و تأیید کند شما را؛ این کار هم به بهترین وجهى - هر دو مورد- انشاءاللّه انجام بگیرد.(۳)
***
۱) این کنگره به همّت مؤسسهى علمى - فرهنگى دارالحدیث، در تاریخ ۱۳۹۳/۰۲/۲۵ برگزار شد.
۲) آیةاللّه رضا استادى (رئیس همایش بزرگداشت آیةاللّه مشکینى)
۳) فرزند مرحوم محدّث اُرموى - آقاى میرهاشم محدّث - از سوى حاضران معرّفى شد.