نهی امام رضا (ع) از دو روش ناپسند در تامین مخارج خانواده

به گزارش تراز از فضيلت هاي مهم اخلاقي، ميانه روي در همه كارها به ويژه ميانه روي در مصرف است. خداوند در قرآن كريم مي فرمايد: «در رفتارت ميانه رو باش!» (اسراء، ۲۹)
در اهميت ميانه روي و ناروا بودن افراط و تفريط همين بس كه افراط و تفريط، از نشانه هاي ناداني شمرده شده و حضرت علي(ع) فرموده است: «نادان را نبيني جز آنكه يا افراط مي كند يا تفريط.» شيخ محمود شبستري در اين باره زيبا سروده است:
همه اخلاق نيكو در ميانه است
كه از افراط و تفريطش كرانه است
ميانه چون صراط مستقيم است
ز هر دو جانبش جحيم است
يكي از ياران امام هشتم (ع) مي گويد: از امام رضا (ع) درباره چگونگي تأمين مخارج خانواده جويا شدم. حضرت: فرمود:
«مخارج خانواده، حد وسط است ميان دو روش ناپسند.»
گفتم: فدايت شوم، به خدا سوگند! نمي دانم اين دو روش چيست؟
حضرت فرمود: «دو روش ناپسند، اسراف و خست است. آيا نمي داني كه خداوند بزرگ، اسراف (زياده روي) و اقتار (خست گيري) را ناخوشايند مي دارد و در قرآن مي فرمايد: «آنان كه هرگاه چيزي ببخشند، نه زياده روي مي كنند و نه خست مي ورزند و ميانگين اين دو را در حد قوام برمي گزينند». (سفينة البحار، ج ۲، ص ۶۲۲)


سه نکته کوتاه:
* در آیه قرآن که امام به آن اشاره نمودند کلمه قوام به کار رفته است. مقصود از قوام يعني آن استواري و اقتصادي كه موجب سامان يافتن زندگي همه افراد مي شود كه در آن، نه كسي محروم ماند و نه كسي بي حساب برخوردار گردد. عامل قوام چیست؟ میانه روی و پرهیز از اسراف خسّت.

** همين مال كه عامل بقا و قوام است، در حال افراط و تفريط، عامل تباهی و هلاكت فرد و جامعه خواهد بود. بقاء و دوام و قواميت، در حد ميانه و اعتدال است. مال به خودی خود بد نیست ولی حبّ مال که از حد گذشت انسان را به فساد می کشاند.

*** انسان گاهی غافل می شود و گمان می کند مالک همه چیز است و با این تفکر طغیان می کند. این طغیان هم به شکل اسراف و زیاده روی و... می تواند باشد. گمان می کند طبیعت و حیوانات و گیاهان و درختان و آب و خاک و... همه برای او هستند لذا به فساد و اسراف و از بین بردن طبیعت و منابع می پردازد. حال آنکه ما مالک این امور نیستیم و اینها تنها امانت های الهی نزد ما هستند و فردای قیامت باید پاسخ بدهیم که با امانت ها و نعمت های الهی چگونه برخورد کرده ایم؟