به گزارش نما - روزنامه شهروند با طراح ایرانی توپ‌های سیاه که راهکاری برای مقابله با تبخیر آبی‌های ذخیره شده در دریاچه سدها بود، گفتگویی انجام داده است؛
٩٦میلیون توپ سیاه، راهی مخزن سد کالیفرنیا شد. توپ‌ها نگهبانان آب شده بودند تا از قطره قطره آبی که پشت دیوار بلند سد جمع شده بود، محافظت کنند. عکس‌ها و فیلم‌های لحظه‌ای که توپ‌ها رها می‌شوند و سطح آب را سیاه سیاه می‌کنند، به سرعت شبکه‌های اجتماعی را پشت سر گذاشت و چشم میلیون‌ها کاربر را خیره کرد. بسیاری، تلاش‌های جهانی برای حفاظت از گوهری که می‌گویند جنگ جهانی سوم را رقم خواهد زد، تحسین کردند و خیلی‌ها، هم این طرح جالب و خارق‌العاده را با این عنوان که آمریکایی‌ها مجری آن هستند، برای دوستانشان باز نشر می‌کردند.
در روزهایی که تب توپ‌های سیاه، فضای مجازی را گرفته بود، کاربران ایرانی هم از کنار این طرح و نگهبان جدیدی که قطره‌های آب پیدا کرده بودند، به سادگی نگذشتند. عکس و فیلم‌ها طرحی را منتشر می‌کردند که نمی‌دانستند، طراح آن یک ایرانی است. جوانی ایرانی که تلاش کرده، دشمن محیط‌زیست را به دوست آب تبدیل کند و توپ‌های پلاستیکی را برای حفاظت از قطره‌های آبی که تبخیر می‌شوند، به کار بگیرد.
پدرام محمدی سال ١٣٥٣ در شهرکرد به دنیا آمد و در اصفهان بزرگ شد. در ایران مهندسی شیمی خواند و پس از آن از سوی یک شرکت مجارستانی دعوت به کار شد. در دانشگاه فنی بوداپست، مهندسی مکانیک خواند و سال ٢٠٠٩ تصمیم گرفت که در رشته مهندسی حفاظت محیط‌زیست ادامه تحصیل بدهد. تز پایان‌نامه فوق لیسانسش، استفاده از توپ‌های پلاستیکی برای کاهش سطح تبخیر آب بود. طرحی که بعدها تکمیل شد و توپ‌های سیاه پلاستیکی را به نگهبانان جدید آب تبدیل کرد. طراح ایرانی توپ‌های سیاه، در گفت‌و‌گو با «شهروند» از این طرح و پیشنهاد اجرای آن در ایران گفت.
در هفته‌های اخیر عکس‌ها و فیلم‌هایی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که از اقدامی عجیب در کالیفرنیا حکایت می‌کرد، آنها میلیون‌ها توپ سیاه را در دریاچه سدی در این ایالت رها کرده بودند تا تبخیر آب را کاهش دهند. این عکس‌ها و فیلم‌ها درحالی بین ایرانی‌ها دست به دست می‌شد که کسی نمی‌دانست، طراح این طرح جالب یک ایرانی است، ایده اولیه طرح چطور به ذهنتان رسید؟
به‌خاطر رشته مهندسی شیمی که خوانده بودم و سابقه کاری‌ام که تولیدات پلیمری و قطعات پلاستیکی بود، در خارج از کشور هم مدیر تولید یکی از همین کشورها بودم. موقعی که مشکلات زیست‌محیطی را دیدم علاقه‌مند شدم در این رشته ادامه تحصیل بدهم. در همین دوران، خیلی فکر می‌کردم به این‌که چطوری می‌شود یک ربطی بین حفاظت محیط‌زیست با صنایع پلیمری برقرار کرد. می‌دانید که پلاستیک دوستدار محیط‌زیست نیست، اما فکر می‌کردم که چگونه می‌توان از آن استفاده کرد تا در حفاظت محیط‌زیست بتوانیم از این صنعت کمک بگیریم. این فکر، همزمان شد با مشکلات زیست محیطی گرم شدن هوا به خاطر افزایش گازهای گلخانه‌ای. در این میان، مشکل اصلی کشورهایی که همچون ایران در منطقه گرم و خشک قرار دارند، مهار تبخیر آب است. در این‌که دریاچه‌ها، تالاب‌ها و مخازن بزرگ آب سدها به خاطر حرارت زیاد خورشید تبخیر می‌شود و ما باید کاری کنیم که سطح تبخیر کاهش یابد. به همین دلیل، چاره‌ای نداریم جز این‌که سطح آب را پوشش دهیم. برای این کار هم نمی‌توان از هر پوششی استفاده کرد. چراکه در این سطوح یعنی در دریاچه‌ها، تالاب‌ها یا دریاچه سدها، کار انجام می‌شود، ممکن است قایقی بخواهد تردد کند یا فعالیت‌های اکوسیستمی و محیط‌زیستی صورت بگیرد. نیاز به پوششی داریم که علاوه بر این‌که پوشش می‌دهد و سطح تبخیر آب را پایین می‌آورد مزاحمتی هم برای کارهای عادی ایجاد نکند. به فکرم رسید که این توپ‌ها را به رنگ مشکی تولید کنیم و از تثبیت‌کننده‌های اشعه ماورای بنفش (UV stabilizers)، برای دفع اشعه یو وی یا ماورای بنفش استفاده کنیم که هرچه بیشتر نور خورشید را بازگرداند و مانع جذب آن شود. این طرح به ذهنم رسید و خیلی زود هم مورد استقبال قرار گرفت.
در بسیاری از کشورهای اروپایی استفاده شد و نتایج خوبی هم داشت. تقریبا ٤٠ تا ٥٠درصد توانسته، میزان تبخیر آب را کاهش دهد. بعد از آن مشکلات دیگری پیش آمد، این راهکار صددرصد نبود. یکی از جاهایی که استفاده می‌شد، فرودگاه‌ها بود. فرودگاه‌ها ملزم به داشتن حوضچه‌های بزرگ آب هستند. قرار داشتن حوضچه آب، هم تبخیر به همراه دارد و هم حضور پرندگانی را رقم خواهد زد که برای هواپیما بسیار خطرناک هستند. بر همین اساس طرح را ابتدا به فرودگاه‌ها ارایه دادیم که با استقبال زیادی روبه‌رو شد. پس از آن در صنایع استخراج فلزات گرانبها، مورد استفاده قرار گرفت و پس از آن در صنعت تصفیه آب‌های صنعتی و صنایع مشابه. طرح با استقبال بسیار خوبی روبه‌رو و ثبت شد. مشکل بعدی، وزن توپ‌ها بود. وقتی طوفان می‌شد یا هواپیما تیک آف می‌کرد، فشار هوا باعث می‌شد توپ‌ها پراکنده شوند. طرح را تکمیل کردم که در ظاهر کاملا توپ است، اما توپ ساده‌ای نیست، سوراخ‌هایی دارد و محاسباتی روی آن انجام شده تا وقتی در محیط قرار می‌گیرد، وزنش شش برابر شود، توپ‌های جدید self filler است که معادل فارسی آن می‌شود «خود پرکننده یا خود پرشونده». این توپ‌ها در سطح مایع که قرار می‌گیرند، مایع را به داخل می‌کشند و تا نصف‌شان وارد مایعی می‌شود که قرار است سطح آن را بپوشانند. با این کار می‌توان حداکثر استفاده را از کاورینگ یا پوشش توپ کرد. به اضافه این‌که وزن زیادی دارد و در سرعت بالای ١٠٠ کیلومتر بر ساعت هم جواب می‌دهد. توپ‌های اولیه، تغییراتی کردند و شد طرح تکمیلی. این طرح همچنین در یک سری صنایع جانبی مثل تصفیه آب‌های دریا از نفت، روغن و حتی مواد شوینده، می‌توان به صورت مکانیکی از این طرح استفاده کرد. تا زمانی که ماده معلقی همچون مواد نفتی، روغن و... روی سطح آب قرار دارد، فقط این مواد می‌توانند وارد توپ شوند و اجازه نمی‌دهند که آب وارد توپ‌ها شود. بعد از چند روز این توپ‌ها جمع‌آوری شده، این مواد از داخل توپ‌ها خارج می‌شود و مواد جمع‌آوری شده تا ٩٩ درصد، قابل استفاده است.
طرح در چه کشورهایی اجرایی شده است؟
آلمان، انگلیس، بلژیک و رومانی در فرودگاه، ترکیه هم در دریاچه استفاده شده است.
کدام دریاچه ترکیه؟
اسم دریاچه را نمی‌دانم، فقط نام شرکتی که روی این طرح کار کرد را می‌توانم بگویم.
نخستین‌بار در چه کشوری طرح اجرا شد؟
در فرودگاه اتریش. در آلمان مصارف بالایی دارد به‌خصوص در تصفیه آب‌های صنعتی. پروژه پایان‌نامه فوق لیسانسم همین بود. بعد از آن طرح جدید ثبت شد.
در کجا به ثبت رسیده؟
در ایران از روز دوشنبه اقدام کرده‌ام. در قاره آمریکا، اروپا و چند کشوری که جزو اتحادیه اروپا نیستند، مثل انگلستان، سوییس و ترکیه هم ثبت شده است.
می‌خواهم ملی به قضیه نگاه کنم. طرح در سایر کشورها به چه صورتی به ثبت رسیده، به‌عنوان طرح یک طراح ایرانی؟
بله، به‌عنوان یک ایرانی. اتفاقا سر این موضوع با شرکتی که کار می‌کردم، مشکل پیدا کردم. چون گفتند که باید طرح را به شرکت آلمانی که با آنها کار می‌کردم، بفروشم. من قبول نکردم. به همراه یکی از همکاران، از شرکت جدا شدیم و تولید این قطعه را به‌طور مجزا به‌عنوان یک شرکت جدید آغاز کردیم. من طرح را نفروختم، با وجود این‌که پیشنهاد خوبی هم برای خرید آن داده شده بود.
پس ما باید بگوییم که این طرح از سوی یک ایرانی طراحی و ثبت شده؟
بله.
گفتید که ثبت در ایران را شروع کردید، الان در چه مرحله‌ای است؟
مدارک را تحویل دادم، منتظر تاییدیه علمی هستم فکر می‌کنم طی دو تا سه ماه آینده ثبت انجام شود.
دو تا سه ماه طول می‌کشد که ثبت انجام شود، پس اگر قرار باشد طرح در ایران به اجرا درآید، در ماه‌های آینده شاهد اجرای آن نخواهیم بود.
نیازی نیست که صبر کنیم، کار ثبت انجام می‌شود و به موازات آن می‌توانیم کار را هم پیش ببریم.
در باره جنس توپ‌ها، سوالات بسیاری مطرح است. همواره گفته می‌شود که پلاستیک دوستدار محیط‌زیست نیست و خود شما هم به این نکته اشاره دارید که نیست. همیشه گفته می‌شود که پلاستیک وقتی در معرض آفتاب قرار بگیرد، می‌تواند سرطان‌زا باشد و واکنش‌های شیمیایی نامناسبی ایجاد کند، حالا توپی طراحی شده از جنس پلاستیک با رنگ سیاه. تصور همگان هم این است که این رنگ بیشتر گرما را جذب می‌کند و پلاستیک هم در گرما مشکل ساز خواهد بود، چه اتفاقی افتاده که این توپ قرار است دوستدار محیط‌زیست باشد؟
هیچ ماده پلاستیکی دوستدار محیط‌زیست نیست. بستگی به نوع استفاده ما دارد. ماده‌ای که این توپ‌ها از آن ساخته شده، ماده‌ای است که در آب حل نمی‌شود و تا ١٠سال به همین شکل باقی می‌ماند. بعد از ١٠سال هم هیچ اتفاقی برای آن نمی‌افتد. توپ‌ها تا ١٠سال ضمانت می‌شوند و در این مدت هر مشکلی باشد، تعویض می‌شوند. تنها مشکلی که این نوع پلاستیک‌ها دارند، بازگشت‌شان به اکوسیستم است که ٤٠٠سال طول می‌کشد. این موضوع هم مشکلی نیست، زیرا بعد از ١٠سال می‌توان این توپ‌ها را جمع‌آوری کرد تا دوباره بازیافت شوند و در چرخه تولید قرار بگیرند. به‌خصوص این‌که مواد افزودنی که دارند، مقاومت این توپ‌ها را در برابر اشعه ماورای بنفش بالا می‌برد، مقاومت این توپ‌ها در برابر تجزیه شدن فوق‌العاده بالاست .
جنس توپ‌ها چیست؟
جنس توپ‌ها می‌تواند از پلی اتیلن با چگالی بالا (High density polyethylene) و پلی اتیلن با چگالی پایین (low density polyethylene) باشد. همچنین می‌تواند از ترکیبات خاصی با توجه به محیطی که قرار است مورد استفاده قرار بگیرد، تولید شود. به‌طور مثال باید برای تعیین جنس توپ‌ها در نظر داشت، جنس مایعی که قرار است توپ در آن قرار بگیرد، چیست. PH آب چقدر است. قرار است روی آب قرار بگیرد یا روی مخازن نفتی یا حتی مخازن اسید را بپوشاند. اینها همه مهم است. می‌توانیم از پلی پروپیلن استفاده کنیم که مقاومت آن در برابر اسید بیشتر است ولی برای آب‌های سطحی که الان مشکل عمده کشور ما است از پلی اتیلن با چگالی بالا استفاده می‌شود که هیچ خطری هم نخواهد داشت.
بعد از ١٠سال چه اتفاقی برای این توپ‌ها می‌افتد؟
بعد از ١٠سال باید ببینیم، سطح آب به چه صورت است. چقدر نیاز است که از توپ‌ها استفاده شود، اگر لازم باشد که تعویض شود، جمع‌آوری خواهند شد، دوباره باز تولید می‌شوند و مورد استفاده قرار می‌گیرند.
تاکید دارید که هیچ مشکل زیست‌محیطی به همراه ندارد. سطح آب قرار است با میلیون‌ها گوی مشکی پوشیده شود، بستر حوضچه، دریاچه یا تالاب وقتی نور نبیند، مشکلی پیدا نخواهد کرد؟
چرا توپ استفاده می‌شود؟ چون توپ به‌طور کامل یک سطح را نمی‌پوشاند. فضای خالی بین توپ‌ها باعث می‌شود اکسیژنی که برای آب لازم است به آب می‌رسد و نور مورد نیاز موجوداتی که در آب زندگی می‌کنند هم تأمین می‌شود. این طرح حتی در حوضچه‌های پرورش ماهی هم مورد استفاده قرار می‌گیرد، چون در زمستان از یخ‌زدگی سطح آب جلوگیری می‌کند و روند پرورش ماهی‌ها را بهتر خواهد کرد.
بیاییم سراغ ایران. آمدید ایران و طرحتان را در شرایطی به ایران آوردید که چند سالی است کشور با بحران آب مواجه شده. برخورد ایرانی‌ها با طرحتان چطور بود؟
هنوز ملاقاتی با ارگان یا دستگاهی نداشتم به جز چند شرکت خصوصی که با آنها مذاکره کرده‌ام. ولی برای اجرای این پروژه نیاز به یک نیروی بزرگ است. انرژی زیادی می‌خواهد که بتوان آن را به صورت گسترده تولید و اجرا کرد. البته تولید و اجرا، کار خاصی نیست، خودم انجام می‌دهم ولی نیاز به پشتیبانی دارد. بسیار دوست دارم به صورت مستقیم عمل کنیم و از واسطه‌ها فاصله بگیریم.
یعنی با وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط‌زیست، مذاکره‌ای نکرده اید؟
هنوز نه. چند روزی است که به ایران آمده‌ام، فرصت مذاکره با آنها را نداشته‌ام. زمانی که کار ثبت انجام شود بعد اقدام خواهم کرد. چون من سال‌ها ایران نبودم، نمی‌دانم که باید چگونه اقدام کنم و با دستگاه‌ها و متولیان، برای اجرای طرح از چه طریقی وارد مذاکره شوم.
گفتید که با چند شرکت خصوصی مذاکره کرده‌اید، این شرکت‌ها در چه عرصه‌ای فعالیت می‌کنند؟ پیمانکار پروژه‌های سد سازی هستند یا سرمایه‌گذارانی هستند که می‌خواهند روی این طرح سرمایه‌گذاری کنند؟
اطلاعات دقیقی از آنها ندارم. از طریق یکی از دوستان معرفی شده‌اند و صحبت‌های اولیه‌ای انجام داده‌ایم، اما فکر می‌کنم وابستگی‌هایی به دولت دارند. بیشتر دوست دارم که بدون واسطه کار کنیم تا به سرعت کار انجام شود و بحران کم آبی را که با آن روبه‌رو هستیم را مدیریت کنیم. حداقل بتوانیم ورودی سدها را کنترل کنیم، تا آبی که پشت سدها جمع شده به جای این‌که تبخیر شود در موارد بهتری به مصرف برسد.
اشاره می‌کنید که ایران در شرایط بحران است. درست است، وضع دریاچه‌ها و تالاب‌ها خوب نیست و بسیاری از آنها خشک شده‌اند. مخازن سدها هم وضع خوبی ندارند. طرح شما در این شرایط، چه کمکی می‌تواند بکند؟
در حال حاضر، به نظر من، به‌عنوان یک کارشناس محیط‌زیست، آب‌هایی که زنده هستند را باید حفظ کنیم. تالاب‌ها، مرداب‌ها و آب‌هایی که در سدها زنده هستند را باید نگه داریم و از تبخیر آنها جلوگیری کنیم. بعد مشغول کارهای مدیریتی آبرسانی شویم. این یک پروژه بزرگ است که انرژی و وقت زیادی می‌خواهد. این پروژه بیشتر روی آب‌های راکد عمل می‌کند. فرض کنیم دریاچه‌ای خشک شده و هیچ آبی در آن نیست، ولی به‌هرحال ما بارندگی داریم. اگر ما همان مقدار آبی که بر اثر بارش جمع می‌شود را بپوشانیم، بارش‌های بعدی به این بارش اضافه خواهد شد و سطح آب کم‌کم بالا خواهد آمد. زمان می‌برد ولی سطح آب بالا می‌آید. به شرطی که بارندگی داشته باشیم.
همین اتفاقی که گفتید در بهار امسال در ارومیه افتاد. بهار امسال بارندگی‌ها در حوضه دریاچه ارومیه باعث شد، خبرها از پرآب شدن دریاچه ارومیه حکایت کنند و افزایش میزان آب دریاچه سانت به سانت اعلام شود. این درحالی بود که با آغاز فصل گرما، آبی که وارد دریاچه شده بود، تبخیر و باز هم دریاچه خشک شد. می‌شود برای دریاچه ارومیه هم با این طرح کاری کرد؟
صددرصد می‌شود. ولی با توجه به این‌که مساحت آن خیلی زیاد است، می‌شود دریاچه را مرزبندی کرد و قسمت به قسمت طرح را به اجرا درآورد. بارش بارندگی کمک می‌کند تا آب در سطح‌هایی که پوشانده شده است، باقی بماند. بعد می‌توان طرح را ادامه داد تا تمام سطح دریاچه پوشانده شود.
هزینه‌های تولید توپ‌ها، چقدر است؟ وقتی خبر پوشیده شدن سطح دریاچه سد کالیفرنیا با توپ‌های سیاه آمد، گفته می‌شد که هزینه تولید هر توپ ٣٦ سنت بوده، در ایران هزینه تولید این توپ‌ها چقدر خواهد بود؟
در ایران این هزینه بسیار کمتر خواهد بود، تقریبا یک سوم. خودمان پتروشیمی داریم و برای تهیه مواد اولیه مشکلی نداریم. از نظر صنعتی، امکان تولید توپ‌ها در داخل کشور هم وجود دارد. هزینه تولید براساس وزنی که توپ‌ها دارند، تعیین می‌شود، این توپ‌ها بین ٣٧ تا ٤٠ گرم وزن دارند. ماده کمی برای تولید آنها استفاده می‌شود و در عین حال مواد پلاستیکی در ایران، قیمت پایینی دارند و مقرون به صرفه هستند.
در ایران صحبت‌های زیادی مطرح می‌شود که ما هر‌سال بیش از نیمی از بارندگی‌های سالانه را به خاطر تبخیر از دست می‌دهیم، فکر می‌کنید در ایران با شرایط جوی که داریم این طرح چقدر می‌تواند کمک کند؟
ما کشوری گرم و خشک داریم، زیاد نمی‌توانیم منتظر باران بمانیم. بارندگی فقط می‌تواند به ما کمک کند که سطح آب‌هایی که از آنها محافظت می‌کنیم را بالا ببریم. باید آب‌ها را نجات دهیم. زمستان باران می‌آید، آب پوشش دارد، سطح آب بالا می‌آید و تابستان سطح آب بیشتری خواهیم داشت و تقریبا ثابت می‌ماند. در شرایط ایران، می‌توان واقعا تا ٩٠درصد جلوی تبخیر را گرفت .
واقعا می‌توان تا ٩٠درصد جلوی تبخیر آب در ایران که گفته می‌شود بیش از ٧٠درصد بارش‌های آن تبخیر می‌شود را گرفت ؟
باید ٩٠درصد تبخیر ٧٠درصدی را حساب کنیم که می‌شود، ٦٣ درصد. یعنی ٦٣ از تبخیر ٧٠درصدی آب در کشور کاهش می‌یابد.
اگر قرار باشد طرح در ایران اجرایی شود، چقدر زمان می‌برد به اجرا درآید و قدمی برداریم در حفظ آب‌هایی که باقی مانده؟
اگر مسائل مالی حل شود، طی ٤ تا ٥ ماه می‌توانیم پروسه تولید را شروع کنیم.
یعنی در فصل بارش، کار آغاز می‌شود و می‌توان از بارش‌های زمستانی حفاظت کرد؟
بله، می‌توان اجرا کرد، اتفاقا زمان خیلی خوبی هم هست. اگر مسائل مالی حل شود می‌توان خیلی زود کار را شروع کرد، چون تکنولوژی را من با خودم به کشور می‌آورم. اجرا را هم انجام می‌دهم و حضور ثابت خواهم داشت. موضوع فقط طرح نیست، اجرا هم هست، باید اجرایی شود.
فرض کنیم، طرح قرار است در ایران اجرایی شود، اولویت را با کدام سد می‌دانید؟
متاسفانه سدها را نمی‌شناسم. اجرای آن بستگی به نظر کارشناس‌های ایرانی دارد که کدام سد مهم‌تر است و از کدام سد، انرژی بیشتری دریافت می‌شود. همچنین این‌که سدها در چه موقعیت جغرافیایی قرار دارند و درصد تبخیر کدام سد بیشتر است باید مورد توجه باشد.
فکر می‌کنید طرح شما، به سدهایی که در ایران ساخته شده و نقد‌های بسیاری به آنها وارد است و حتی می‌توان گفت که زیان‌ده هستند، کمک کند؟
می تواند این سدها را نجات دهد، می‌تواند، می‌تواند. در کل دوست دارم این کار انجام شود، حالا به هر شکلی. هدف‌مان را باید برای این بگذاریم که آب را نجات دهیم. پروژه باید هرچه سریعتر انجام شود. چرا با امکاناتی که ما در کشور داریم، قدرت تولید، فناوری، تکنولوژی، این طرح باید در کشورهای حوزه خلیج فارس اجرایی شود.
یعنی طرحتان در کشورهای حوزه خلیج‌فارس درحال اجراست؟
بله، اجرا شده.
در چه کشورهایی؟
در امارات و عربستان سعودی.
به گفته شما، این طرح در کشورهای بسیاری حتی در همسایگی ما به اجرا درآمده، ولی به نظر می‌رسد اگر در کالیفرنیا اجرا نمی‌شد، بازخوردی که الان دیده شده، دیده نمی‌شد.
وقتی طرح را آوردم ایران، یک روز بعد خبر اجرای آن در کالیفرنیا مطرح شد. این درحالی بود که کشورهای اروپایی هم این طرح را اجرا کرده بودند اما هیچ اتفاقی نیفتاد و خبری از آن شنیده نشد اما به محض این‌که آمریکا انجام داد، خبرهای زیادی در باره‌اش منتشر شد، برای من هم خیلی جای سوال است که چرا؟ چرا وقتی کاری در آمریکا انجام می‌شود، سر و صدا می‌کند اما در سایر کشورها که انجام شد، توجهی به آن نمی‌شود. دلیلش را نمی‌دانم، شاید توجه رسانه‌هاست. امیدوارم حالا که مورد توجه قرار گرفته این طرح در ایران هم اجرایی شود.
طراح ایرانی توپ‌های سیاه دریاچه لس‌آنجلس به كمك بی‌آبی ایران می آید
۱۳۹۴/۶/۷
