تاریخچه و جایگاه دوچرخه در ایران

محمد خادم منصوری – اولین بار دوچرخه در زمان قاجار و توسط دو نوجوان انگلیسی که فرزندان کارکنان سفارت انگلیس بودند، در تهران به نمایش در آمد که اصلا شبیه دوچرخه‌های امروزی نبوده و آمیخته‌ای از چوب و آهن بود.
استفاده از این مرکب موجب تعجب مردم گردید تا جایی که آن را اسب شیطان لقب دادند و اعتقاد داشتند به وسیله شیطان هدایت می‌شود! چون غیرممکن می‌دانستند مرکبی با دوچرخ و شخصی هم سوار بر آن بتواند راه برود!!
به مرور زمان این دوچرخه به تکامل رسید و شبیه به دوچرخه‌های امروزی شد. ابتدا، فرانسه و انگلستان سازندگان دوچرخه بودند و بازار ایران را دوچرخه‌های انگلیسی به دلیل تنوع بیشتر به انحصار در آوردند و از سال 1328 به مرور با نامهای هرکولس – اچ HERCULES&kAMRAK با نمایندگی آقای تبرک
فیلیپس کامراد PHILPS &KAMRAD با نمایندگی آقای لاجوردی
رالی – غزال – هامبر – بی اس (سه تفنگ) RALIGH-GHAZEL-HUMBER-BSA با نمایندگی آقای محمد توکلی پور
و رابین ROBIN HooD با نمایندگی آقای پاکیزگی وارد ایران گردید.
تمامی این دوچرخه‌ها انگلیسی و بسیار مقاوم بودند و اکثر قدیمی‌ها آنها را به یاد داشته و از آنها استفاده کرده‌اند و حتی انواع مستعمل آنها هنوز باقیمتی بالا دست به دست می‌گردد.
دلیل اینکه هر نمایندگی بیش از یک نام تجاری را در اختیار داشت، تعدد فروشندگان در مراکز استانها و تقاضای روزافزون این کالای نوظهور، مفید و پرمصرف بود.
بیشترین مصرف دوچرخه در شهرهای اصفهان،مشهد، یزد، کاشان و تبریز بود که مراکز پخش دوچرخه نیز محسوب می‌شدند.
بعدها دوچرخه‌های ایتالیایی با نام تجاری «وی وی» و مخصوص کودکان وارد بازار ایران گردید و با اختراع دوچرخه های دنده‌ای که مخصوص مسابقات بود، نامهای تجاری پژو (ساخت فرانسه) – لگنانو(ساخت ایتالیا) با نمایندگی آقای حاج جواد خرم منش وارد ایران گردید که برند لنگانو بیشتر مورد توجه فدراسیون دوچرخه سواری قرار گرفت و در دو کلاس به بازار عرضه گردید.
کلاس A مخصوص مسابقه بود و از وزن کمتر، قطعات مرغوبتر و لاستیک تیوبلس برخوردار بود. کلاس B مخصوص تمرین و کمی سنگین‌تر و دارای تیوب داخلی بود.
بعدها دوچرخه‌هایی با نام‌های تجاری فاوریت دنده‌ای (ساخت لهستان) – 16 لهستان و 20 چک با نمایندگی آقای حاج اکبر حمیدین و 20 مجارستان با نمایندگی شرکت بابو وارد ایران شد که به دلیل برخورداری از کیفیت و قیمت قابل قبول بسرعت در سراسر ایران با استقبال روبرو شدند.
محصولات ژاپنی و از جمله دوچرخه‌های ژاپنی در ابتدای ورود در مقایسه با کالاهای اروپایی مورد استقبال مردم ایران قرار نگرفت تا آنجا که این محصولات را کالای تقلبی (قلابی) می نامیدند! اما طولی نکشید که کیفیت بسیار بالای کالای ژاپنی موجب تغییر نظر مصرف کنندگان شد و بازارهای جهانی توسط برندهای معروف و با کیفیت ژاپنی تسخیر گردید.
دوچرخه‌های با کیفیت 28 یاماها و 12 و 16 قناری ژاپن با نمایندگی آقای کاظم نیکبخت، وقتی پا به بازار ایران گذاشتند به حدی با کیفیت بودند که برخی از آنها پس از گذشت حدود 40 سال هنوز هم استفاده می‌شود.
پس از آن نوبت به دوچرخه‌های هرو اطلس HERO&ATLAS از کشور هند و نیز دوچرخه فونیکس از کشور چین رسید که به علت قیمت ارزان به سرعت جای خود را در اکثر شهرستانها باز نمودند.
این روند ادامه داشت تا اینکه از سال 1380 به بعد، انقلابی در تنوع دوچرخه از لحاظ مدل، رنگ و سایر به وقوع پیوست و دوچرخه‌های متبوع از کشورهای ژاپن، کره،تایوان و اخیراً چین به ایران سرازیر شد که در حال حاضر، دوچرخه‌های چینی گوی رقابت را از دیگر رقبا ربوده و بازار این وسیله را همچون سایر کالاها از آن خود نموده است.
نکته حائز اهمیت این که با وجود تنوع بسیار دوچرخه در بازار ایران که توانسته هر نوع سلیقه‌ای را پاسخگو باشد اما متاسفانه عدم فرهنگسازی و نیز رعایت نشدن اصول شهرسازی، نبود فضای لازم و کافی و خطرات فراوان،مانع از فراگیر شدن استفاده از این وسیله مفید و نشاط‌آور در میان اقشار مختلف جامعه گردیده است که قطعاً در این راستا ساخت محل های مناسب در شهرها می‌تواند موجب استقبال عمومی ازدوچرخه گردد.
اما متاسفانه فشارهای ناعادلانه مالیاتی و تعرفه‌های نامناسب گمرکی، افزایش قیمت دوچرخه را در پی داشته و از طرفی نبود فضاهای کافی و مناسب در شهرها نشان از عدم توجه مسئولان ذیربط به این کالای با اهمیت دارد.
با توجه به تاثیر مستقیم این وسیله نقلیه مفید در کاهش آلودگی هوا، کاهش آلودگی صوتی، کاهش خطر تصادفات درون شهری، کاهش ترافیک شهری، کاهش دما و افزایش نزولات آسمانی، افزایش سلامت و بهداشت جامعه، افزایش جنبه‌های سلامت و بهداشت جامعه، افزایش جنبه‌های تفریحی و ورزشی و.. انتظار بیشتری از وزارتخانه‌ها و سازمانهای مختلف از جمله وزارت صنایع، بازرگانی، گمرکات، شهرداری‌ها و غیره وجود دارد تا با اولویت‌بندی صحیح نسبت به دوچرخه و اتخاذ تمهیدات و تصمیمات لازم در جهت رفع مشکلات و رونق مجدد تولید و بازنگری در تعرفه‌های نامناسب مالیاتی و گمرکی و در نتیجه کاهش قیمت دوچرخه و همچنین اختصاص جایگاه‌های بیشتر و مناسب برای سفرهای درون شهری موجب استفاده عمومی از این وسیله مفید و جایگزینی دوچرخه با اتومبیل و حتی موتورسیکلت را فراهم آورند و هوای پاک، نشاط و سرزندگی را به مردم هدیه دهند.
منبع: ماهنامه اصناف تهران