محسن فراهانی- «حمله ایرانی‌ها به اینستاگرام ملی‌پوش فرانسه جهانی شد» این تیتری بود که پس از بازی فینال جام ملت‌های اروپا در بسیاری از رسانه‌ها منتشر شد. پس از آن به فاصله کوتاهی و پس از ناکامی کودتا در ترکیه، صفحات چهره‌های ترکیه‌ای اعم از رئیس‌جمهور تا سلبریتی‌های این کشور آماج حمله کاربران ایرانی قرار گرفت.
گویا این امر سابقه دیرینی دارد که دیگر در فضای مجازی تبدیل به یک رویه شده است. هیچ کسی از ورزشکار، هنرمند، سیاستمدار یا چهره‌های دیگر در داخل و خارج از سیل حمله‌های مجازی این عده در امان نمانده‌اند. اگر دیرزمانی ایرانی‌ها در جهان با هنر و فرهنگ قدیمی و آثار باستانی جذابش شناخته می‌شدند رفته رفته سیطره بی‌ادبی جمعی از کاربران ایرانی در فضای مجازی کم‌کم باعث تغییر نگرش دنیا نسبت به ما می‌شود. علل و ریشه‌های بروز چنین پدیده مذمومی چیست؟ این پدیده از چه زمانی وارد کشورمان شده است؟ برای پاسخ به این سؤال باید به یکی دو دهه گذشته بازگشت. زمانی که فحاشی تماشاگران در استادیوم‌های کشور تبدیل به یک رویه شد به نحوی که سر و کله لیدرهای تیم‌ها در این رفتارهای هنجارشکنانه دیده می‌شد. کافی بود تا داور یا بازیکن حریف اقدامی خلاف خواست تماشگران تیم میزبان انجام دهد تا سیلی از فحاشی‌های رکیک نثار خود و خانواده قربانی شود. گاهی در این موارد ردپای برخی مدیران ورزشی دیده می‌شد که برای حفظ یا نگه‌داری جایگاه خود متوسل به چنین حربه‌هایی می‌شدند. نتیجه چنین رفتارهای قهر خانواده‌ها از استادیم‌ها و تسری این اعمال به جامعه شد.
فضای مجازی و کشیدن فرهنگ فحاشی از استادیوم به عرصه‌های دیگر
با ورود فضای مجازی به کشور و فراگیرشدن مواردی چون فیس‌بوک و اپلیکیشن‌های معروفی چون اینستاگرام این روند از محیط‌های ورزشی کم‌کم وارد فضای مجازی شده و به صورت افسار گسیخته‌ای خودنمایی کرد. عموما در وب ۲ یا همین اپلیکیشن‌های شبکه اجتماعی روی موبایل تولید محتوا به صورت متن، سه روند را طی می‌کند. شکل اول جنبه ایجابی و شکل دوم جنبه واکنشی و شکل سوم سنتزی از این دو است؛ به این ترتیب که افراد در این شبکه‌ها، ابتدا تولید محتوا می‌کنند، سپس واکنشی می‌بینند و دفعه سوم سنتز صورت می‌گیرد؛ یعنی افراد باز هم، واکنش نشان می‌دهند؛ ولی این واکنش در ادامه پیامی است که خود ارتباط‌گر در آغاز تولید کرده است.
کار‌شناسان معتقدند یکی از دلایلی که امکان بروز این رفتارهای ناهنجار را ممکن می‌سازد همین ویژگی گفته شده در تکنولوژی‌های ارتباطی اخیر است؛ اما همانگونه که اشاره شد این حجم از فحاشی و خشم ریشه در مسائل اجتماعی و نابسامانی‌های اقتصادی هم دارد. می‌توان گفت مردم ما بر اثر شرایط کنونی خشمگین‌تر شده‌اند یا ما امروز فقط نمودهای این خشم و عصبانیت را با فضای جدید بیشتر می‌بینیم و این‌طور برداشت می‌کنیم که مردم فحاش‌تر از قبل شده‌اند. به هر حال هر دوی این دلایل می‌تواند در جای خود به صورت جداگانه‌ای بررسی شود.
در عرصه بین‌المللی هم برخی کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی طی سال‌های اخیر به ورزشکاران، ستاره‌ها، سیاستمداران و چهره‌هایی از کشورهای مختلف حمله کرده‌اند. فهرستی از این حمله‌ها را در زیر می‌توان مشاهده کرد:
لوران فابیوس: در جریان مذاکرات هسته‌ای ایران و قدرت‌های جهانی گروهی از کاربران با شنیدن موضع مخالف فرانسه با امضای قرار داد به لوران فابیوس در فضای مجازی به او اعتراض کردند.
ملک سلمان: هجوم گسترده کاربران ایرانی به صفحه پادشاه عربستان و گذاشتن کامنت‌های توهین‌آمیز به وی و خاندان آل سعود.
دونالد ترامپ: نامزد ریاست جمهوری انتخابات آمریکا نیز مورد هجوم کاربران ایرانی قرار گرفت و در صفحه وی دشنام‌های بیشماری به زبان فارسی گذاشتند.
باراک اوباما: حمله به صفحه وی در سالگرد توافق‌نامه برجام بازتاب گسترده‌ای در محافل ایران و جهان در پی داشت.
کنفدراسیون فوتبال آسیا: در پی اعلام اسامی تیم منتخب جام ملت‌های آسیا کاربران ایرانی در صفحه اینستاگرام کنفدراسیون فوتبال آسیا اعتراض کردند.
فدراسیون فوتبال ژاپن: پس از شکست تیم امید ایران مقابل امید ژاپن در مسابقات انتخابی المپیک در بهمن ۱۳۹۴ حمله بزرگی به ژاپن، اعضای تیم ملی این کشور و همه زیرساخت‌های مجازی‌اش انجام شد.
می‌لوراد ماژیچ: همچنین تعداد زیادی از ایرانیان که از عدم اعلام پنالتی به سود ایران در بازی ایران و آرژانتین ناراضی بودند به فیس بوک ماژیچ اعتراض کردند.
بنجامین ویلیامز: در جام ملت‌های آسیا سال ۲۰۱۵، او با نشان‌دادن کارت زرد دوم در دقیقه ۴۳ بازی به بازیکن تیم ملی کشور ایران، سبب شد تیم ایران در حالی‌که در مقابل تیم عراق یک بر هیچ جلو می‌بود در نهایت این بازی را تا پایان ده نفره در مقابل عراق بازی کند، نتیجه نهایی این بازی حذف تیم ملی ایران از رقابت‌های جام ملت‌های آسیا در کشور استرالیا بود، برخی از کار‌شناس داوری در ایران، اشتباه داور دیدار ایران و عراق را در اخراج مهرداد پولادی، نابخشودنی دانستند و اظهار کرده‌اند که به نظر آنها، ویلیامز با این اشتباه کار را در ادامه برای خودش سخت کرد.
همچنین گروهی از کاربران به صورت اشتباهی به فیس‌بوک شخصی استرالیایی به نام بنجامین ویلیامز اعتراض کردند و باعث دردسر او شدند در‌‌نهایت او صفحه فیس‌بوک خود را بست!
لیونل مسی: بعد از مشخص‌شدن قرعه رقابت‌های جام جهانی فوتبال ۲۰۱۴ و هم گروه‌شدن ایران، نیجریه، بوسنی و آرژانتین در گروه اف رقابت‌ها، صفحه فیس بوک لیونل مسی مورد هجوم بیش از ۳۰ هزار کامنت‌های توهین‌آمیز به زبان فارسی قرار گرفت. پس از هجوم برخی هواداران افراطی به صفحه فیس‌بوک مسی، صد‌ها ایرانی هم در صفحه مسی از او به خاطر رفتارهای آنها عذرخواهی کردند و صفحات جدیدی برای عذرخواهی از او ایجاد شد!
ایوان زایتسف: پس از بازی والیبال ایران و ایتالیا در لیگ جهانی گروهی از کاربران ایرانی در فیس‌بوک زایتسف به او اعتراض کردند.
سعید عبدولی: کشتی‌گیری بود که امواج اینترنتی حمایت‌های بین‌المللی از او خبرساز شد.
ایمان صادقی: پس از اشتباهات او در بازی پرسپولیس و سپاهان تعدادی از هواداران به اشتباه به صفحه اینستاگرام کشتی‌گیری که همنام اوست حمله کردند!
فرشته کریمی: پس از اینکه در برنامه۹۰ اعلام کرد پرسپولیسی است طرفداران دو باشگاه استقلال و پرسپولیس به صفحه اینستاگرام او هجوم بردند و در موافقت و مخالفت با او با یکدیگر درگیر شدند و از کلمات رکیک استفاده کردند.
لیونل مسی: عکسی از خود و آنخل دی ماریا، دیگر ستاره تیم ملی آرژانتین و عضو باشگاه پاری سن ژرمن را منتشر کرد و ورود او را به اینستاگرام تبریک گفت. کاربران ایرانی اما تشخیص دادند که عکس مسی و دی ماریا مربوط به بازی ایران- آرژانتین در جام جهانی ۲۰۱۴ است. دیداری که با تک گل مسی به سود آرژانتین به اتمام رسید. به همین دلیل ایرانی‌ها بار دیگر صفحه مسی را با کامنت‌های خود تحت تأثیر قرار دادند و مطالبی نوشتند که در نوع خود هم رکیک است و هم عجیب.
کارلوس کی‌روش: پس از مشاجره کارلوس کی‌روش و برانکو بر سر اردوهای تیم ملی عده‌ای از هواداران فوتبال در حمایت از برانکو ایوانکوویچ به صفحه فیس‌بوک کی‌روش حمله کردند.
بهاره رهنما: گروهی از کاربران به بهاره رهنما به خاطر مقتل‌خوانی انتقادات تندی کردند.
هانیه توسلی: در پی درگذشت مرتضی پاشایی گروهی از هواداران او برای تسلیت نگفتن در اینستاگرام او اعتراض کردند.
رضا رشیدپور: او گفته بود که اگر تصویر حساب کاربری تلگرام خود را به پرچم ایران تغییر ندهید حسابتان مسدود خواهد شد. او دروغ سیزده گفت؛ اما مردم که گمان می‌کردند او راست می‌گوید و هدفی پنهانی دارد به صفحه او حمله کردند و او صفحه خود در اینستاگرام را بست.
لئوناردو دی‌کاپریو: او در صفحه اینستاگرامش عکسی از کشتی به گل نشسته در بخش خشک‌شده دریاچه منتشر کرد و زیر آن به نقل از پایگاه جهانی هوا‌شناسی نوشت: یک اسکله مخروبه در دریاچه خشک شده ارومیه در شمال غربی ایران. این بزرگ‌ترین دریاچه نمک در خاورمیانه است؛ اما در حال حاضر فقط پنج درصد از آب آن باقی مانده. از دو دهه پیش به دلیل تغییر آب و هوا، ساخت و ساز سد و کاهش بارندگی، دریاچه رو به خشکی رفته است. همین توجه کافی بود تا ایرانی‌ها برای اظهارنظر و تشکر به صفحه این بازیگر هجوم بیاورند و تا لحظه نگارش این گزارش بیش از ۵۰ هزار کامنت زیر این پست به ثبت رسیده که بسیاری از آنها توسط ایرانی‌ها و حتی به زبان فارسی ثبت شده است و ایرانی‌ها از او به خطر توجه به این موضوع تشکر کردند.
رعنا حربی: خواننده زن لبنانی در واکنش به پایین‌کشیده‌شدن پرچم کنسول‌گری عربستان در مشهد در پیامی در توئیتر به شوخی گفته بود که با مردی که این کار را کرده ازدواج می‌کند؛ اما این شوخی حسابی جدی گرفته شد. بدین تریب سیل عظیمی از کامنت‌ها در حساب کاربری حربی به راه افتاد که باعث شد این خواننده با جدیت تأکید کند که شوخی کرده است.
ابرو گوندش: در جریان کودتای نافرجام ترکیه در سال ۲۰۱۶، برخی به صفحات ابرو گونش خواننده کشور ترکیه رفتند و با ابراز نگرانی، توصیه‌های ایمنی و حمایتی را نسبت به وی یادداشت کردند و از او حمایت نمودند.
امیرمهدی ژوله: در مسابقه خنداننده بر‌تر سال ۱۳۹۴ او مطالب طنزی در مورد فوتبالیست‌ها و خواننده‌های زیر زمینی مطرح کرد. در پی این اتفاق عده‌ای از طرفداران امیر تتلو به صفحه اینستاگرام ژوله حمله کردند. او در پی این اتفاقات اعلام کرد: من یک هفته نیست که صفحه اینستاگرامم را باز کردم و خیلی خوشحال شدم که این چنین مورد استقبال قرار گرفت چون در عرض یک هفته ۵۵ هزار فالوئر پیدا کرد و این یک رکورد است؛ اما با اتفاقاتی که افتاده تصمیم گرفته‌ام صفحه‌ام را ببندم، چون اگر در این صفحه نتوانم حرمت خودم و همکارانم را نگه دارم، این صفحه به چه درد می‌خورد؟
لطمه فحاشی‌های مجازی به حیثیت ملی ایرانیان
با آنکه فحاشی، هجو و افترا، جُرم محسوب شده و برای آن مجازات تعزیری چون زندان و شلاق وضع شده است، اما بسیاری از افرادی که با استفاده از الفاظ ناپسند و تهمت‌های ناروا خود را تخلیه می‌کنند از این موضوع خبر ندارند، بنابراین فرهنگ‌سازی در کنار برخورد با برخی از این افراد می‌تواند نقش پیشگیرانه داشته باشد. مسئولان فرهنگی کشور امروز بیش از هر زمان دیگر باید نگران این موضوع باشند که چرا بددهانی‌ها و فحاشی‌ها از کوچه و خیابان به فضای مجازی سرازیر شده و مرزهای حیا را پشت سرهم نابود کرده است، اگر این پدیده کنترل نشود به دلیل اینکه ابعاد بین‌المللی به خود گرفته است می‌تواند به حیثیت ملی ایرانیان لطمه وارد کند. حال باید این سؤال را مطرح کرد که هولیگان‌های فضای مجازی کی متوقف می‌شوند؟
فضای مجازی در تسخیر حمله‌كنندگان واقعی!
عموما در وب ۲ یا همین اپلیكیشن‌های شبكه اجتماعی روی موبایل تولید محتوا به صورت متن، سه روند را طی می‌كند. شكل اول جنبه ایجابی و شكل دوم جنبه واكنشی و شكل سوم سنتزی از این دو است؛ به این ترتیب كه افراد در این شبكه‌ها، ابتدا تولید محتوا می‌كنند، سپس واكنشی می‌بینند و دفعه سوم سنتز صورت می‌گیرد
۱۳۹۵/۵/۴
