دوای درد را باید در قوطی عطارها جست یا در نسخه پزشكان؟

به گزارش نما - «خبرجنوب» نوشت: «مشک آن است که خود ببوید، نه آنکه عطار بگوید». عطاری ها پیشینه درازی در تاریخ ایران دارند؛ طوری که وصفشان حتی به ادبیات پر بار پارسی راه پیدا کرده است.

بر خلاف داروخانه های امروزی که عمرشان در مقایسه با عطاری ها محدود است و در فرهنگ ایرانی هنوز نقش پررنگی ندارند؛ با این حال شاید برای نخستین بار میان عطاری ها و داروخانه ها یک «دعوا» رخ بدهد. در یک صد سال اخیر، حوزه درمان، حوزه تاخت و تاز داروخانه های ارایه کننده داروهای شیمیایی بوده است. با این حال عطاری ها همپای آنها جایگاه خود را حفظ کردند و مردم اغلب خریدار وفادار داروهای گیاهی بودند. تا اینکه در چند مدت اخیر، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تصمیم گرفت «داروخانه های گیاهی» راه اندازی کند. از زمان مطرح شدن این بحث اعتراض داروسازان بالا گرفته که قرار است داروخانه هایی به صورت موازی و رقیب داروخانه های شیمیایی فعالیت کنند. این طرح در شیراز اعتراضات دو گروه را در پی داشته؛ یکی خود عطاری ها که می گویند دولت می خواهد با سپردن عطاری ها به دست پزشکان کارشان را از دستشان بیرون بیاورد و دیگر داروخانه دارانی که نه تنها پرداخت مطالباتشان گاهی ماه ها طول می کشد بلکه به خاطر اجرای طرح پزشک خانواده در فارس، کارشان بیش از داروخانه های استان های دیگر به عملکرد بیمه ها گره خورده است و به این ترتیب برخی از آنها به دلایل مختلف یا تعطیل شده یا در آستانه تعطیلی قرار گرفته اند. مخالفت ها با این طرح تا جایی است یکی از پزشکان این هدف از این طرح را «زمین زدن دانش پزشکی به عنوان دانش روز جهان» توصیف می کند.
دارو، بیمه و بروکراسی
طرحی که به گفته برخی مسئولان دانشگاه علوم پزشکی «ممکن است هرگز اجرا نشود»، صدای بسیاری از داروخانه داران را در شیراز در آورده است. هدف وزارت بهداشت از اجرای این طرح تخصصی کردن عطاری هاست. این وزارتخانه می خواهد ارایه گیاهان دارویی متناسب با دانش پزشکی باشد و متخصصان به آن بپردازند. این طرح از همین حالا صدای خیلی ها را در فارس در آورده؛ در استانی که طرح پزشک خانواده در آن اجرا می شود، بیماران تعرفه پایینی برای دریافت دارو می پردازند و مابه التفاوت آن بر عهده بیمه هاست. حال اگر قرار باشد یک پزشک دو نوع داروی شیمیایی و گیاهی را در یک نسخه بنویسد، معلوم نیست کدام داروخانه باید آن نسخه را از دفترچه بیمه جدا کرده و به بیمه های درمانگر بفرستد. این یعنی مشکلی تازه بر بار مشکلات داروخانه ها که همین الان هم برای دریافت مطالباتشان باید با وضع بروکراسی حاکم بر بیمه گران بسازند. آن طور که دکتر سعید نوریان- نایب رئیس انجمن داروسازان فارس و دبیر سازمان نظام پزشکی شیراز به گزارشگر «خبرجنوب» می گوید، پرداخت نشدن مطالبات داروخانه ها روند تهیه و ارایه دارو را با مشکل روبرو کرده و این می تواند در آینده بیماران را در معرض خطر قرار دهد؛ با این حال آنچه نگرانی آنهاست شکل گیری رقیبی است به نام داروخانه های گیاهی. نوریان می گوید: «تصمیمات نسنجیده که در حوزه سیاست گذاری کلان گرفته می شود مشکل ایجاد کرده است. برای نمونه بحث راه اندازی داروخانه های گیاهی که با اصول حرفه ای داروسازی در کشور ما و کشورهای خارجی هماهنگی ندارد. به عبارت دیگر، هیچ کجا نمی بینیم که داروی گیاهی در جایی ارایه شود و دیگر داروها در جای دیگر. »او ادامه می دهد: «این وضع سردرگمی بیمار را هم به دنبال دارد. کسی که همزمان باید هر دو دارو بگیرد سرگردان می شود؛ همچنین در بحث بیمه ای هم مردم دچار مشکل می شوند. ضمن اینکه داروهای گیاهی خارج از داروهای شیمیایی و مدرن نیست، چون بسیاری از داروهای شیمیایی و ضد سرطان و گوارشی و... همگی ریشه های گیاهی دارند که به صورت داروهای مدرن تهیه می شود و تفکیک اینها از هم کار بیهوده ای است که در هیچ کجا جهان انجام نمی شود و باید بعد از مدتی مسیر رفته را باز گردیم.»
پیشنهاد این داروساز، این است که به جای راه انداختن داروخانه های گیاهی، بحث ساماندهی عطاری ها و تخصصی کردن آنها جدی گرفته شود؛ او البته می گوید که بر خلاف تصور بسیاری از مردم، این طور نیست که داروهای گیاهی هرگز عوارضی نداشته باشند. او می گوید: «ضمنا دید انجمن داروسازان این است که باید در تصمیم گیری ها منافع پایدار و بلند مدت در نظر گرفته شود و صرفا برای حل یک مسئله با یک اقدام بر اساس عجله و بدون فکر و بررسی تنها مردم دچار مشکل می شوند.»اما آیا پیش کشیدن بحث داروخانه های گیاهی ریشه در بی اعتمادی مردم و اقبال آنان به داروهای گیاهی ندارد؟ چه اینکه در سال های اخیر نه تنها مردم نسبت به اثرگذاری داروهای شیمیایی کمتر روی خوش نشان می دهند بلکه بمباران تبلیغاتی آنها در شبکه ها برای تبلیغ داروهایی که دارای منشا گیاهی معرفی می شوند باعث شده آنان چنین تصور کنند که داروهای گیاهی هیچ عوارضی ندارد.
بی اعتمادی به داروهای شیمیایی؟
کمتر کسی را می توان یافت که بی اعتمادی روز افزون ایرانیان به جامعه پزشکی و به ویژه جراحان را انکار کند؛ شاهدش مواردی چون مرگ عباس کیارستمی که واکنش های منفی بسیاری از ایرانیان را به دنبال داشت؛ مصداق هایی از این دست کم نیستند ولی پزشکان می گویند نباید گناه کسانی که اشتباه می کنند را به پای همه آنان نوشت. به هر روی فعلا که این جَوِ بی اعتمادی وجود دارد و داروهای شیمیایی هم نمودی هستند از پزشکان. چه اینکه در بسیاری از موارد می بینیم که مردم نسبت به داروی خارجی بیشتر از داروی ایرانی اعتماد دارند. با این حال دکتر حسین نیک نهاد، معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی شیراز به گزارشگر «خبرجنوب» می گوید که مردم به داروهای گیاهی از گذشته دور اعتماد داشته اند و این طور نیست که از داروهای روز رویگردان شده باشند: «برای نمونه شاهد ترجیح داروهای خارجی به داروهای ایرانی هستیم که این نتیجه فرهنگ نادرست خارجی گرایی است حال آنکه چه کارخانه های تولید دارو در ایران و خارج از کشور با همدیگر تفاوت هایی دارند. ضمن اینکه وزارت بهداشت تا از کیفیت دارو مطمئن نباشد اجازه ورود آن به بازار را نمی دهد. افزون بر این بسیاری از انواع داروهای ایرانی به خارج از کشور صادر می شود.» او البته می گوید که به عنوان یک اصل کلی داروهای هیچ دوکارخانه ای کاملا مانند همدیگر نیستند و در داروهای خارجی هم چنین تفاوتی دیده می شود. دکتر نیک نهاد، باور به تاثیرگذاری بیشتر داروهای خارجی را غیرعلمی می داند و می افزاید: «گاهی ممکن است بیمار به داروی ایرانی یا خارجی حساسیت داشته باشد؛ ما با بررسی هایی که می کنیم به مردم اطمینان می دهیم داروهای ایرانی اثرگذار هستند».در این میان، نایب رئیس انجمن داروسازان فارس و دبیر سازمان نظام پزشکی شیراز می گوید که چه بسا تشخیص پزشک نادرست باشد و بیمار تصور کند دارو اثرگذار نیست و سراغ داروهای گیاهی را بگیرد. نوریان می افزاید: «گاهی تصور می کنیم سرما خورده ایم و یا بدنمان عفونت کرده و از داروخانه آنتی بیوتیک می خواهیم. این یعنی مصرف ناکافی دارو که باعث می شود پاسخ نگیرند. دوم مصرف داروی نابجاست. ممکن است دارویی که مصرف می کنید بیمار تصور کند خوب نمی شود ولی انتخاب داروی اولیه مشکل دارد. گاهی وقت ها و به ندرت تشخیص دچار مشکل است که هرچه دارو مصرف شود فرد خوب نمی شود. گاهی نحوه درمان مشکل دارد و فرد به شیوه دریافت دارو توجه نمی کند. گاهی هم درمان شونده وقتی دارویی را مصرف می کند سریع از ان جواب می گیرد؛ مانند عفونت های قارچی که در چند روز اول ظاهر بیماری از میان می رود و مصرف را قطع می کند ولی نتیجه این می شود که بعد از دوره زمانی متناسب با نوع بیماری عفونت دوباره باز می گردد و فرد تصور می کند دارو تاثیر نداشته است. البته نمی توان انکار کرد که شاید دارو مشکل ساخت و ماده اولیه دارد ولی چنین مشکلی به ندرت پیش می آید؛ بسیار کمتر از آنچه مردم فکر می کنند.»
مشکل هرچه که باشد این روزها اعتماد مردم به داروهای گیاهی رو به افزایش است؛ به ویژه برای بیمارهایی چون سرما خوردگی که درمان آنها ساده تر است و اگر داروی گیاهی اثرگذار نباشد، فاجعه به بار نمی آید.
ضمن اینکه کمتر کسی اثرگذاری داروهای گیاهی را انکار می کند. چه اینکه بسیاری از مسئولان هم از افزایش ارایه داروهای گیاهی سخن به میان می آورند. به همین خاطر شاید حتی بتواند داروخانه های گیاهی را در داروخانه های معمول ارایه داد؛ به هر روی باید دید در تقابل داروهای سنتی و نوین کدام یک
پیروز می شوند.