به گزارش نما به نقل از هفته نامه اکونومیست، پیری جمعیت در ژاپن تأثیر عمیقی بر شهرهای این کشور داشته است. جمیعت جوان به شدت کاهش یافته و شهرهای ژاپن به دنبال نیروی کار جوان هستند. در این مقاله به تأثیرات و چگونگی پیری جمعیت در شهرهای کوچکتر که در حومه شهرهای بزرگ واقع شده‌اند، پرداخته میشود.
«تاما» یکی از شهرهای کوچک حاشیه توکیو است. در سال 1976 این شهر رشد جمعیت سریعی داشته و مردم، خصوصا جوانان جویای کار از نقاط مختلف ژاپن به این شهر مهاجرت می‌کردند. در آن زمان فضای این شهر به دلیل وجود افراد جوان و کودکان زیاد، بسیار شلوغ بوده است. با اینحال در حال حاضر این شهر بسیار خلوت شده و آرامش ترسناکی بر آن حاکم است. مردم و ساختمان‌های شهر تاما پیر و فرسوده شده‌اند.
در اواسط دهه‌ی 1990 میلادی سهم افراد بالاتر از 65 سال در ژاپن از کشورهای بریتانیا و آلمان کمتر بود. اما در حال حاضر به دلیل کاهش شدید نرخ زاد و ولد، افزایش طول عمر و سیاست‌های عدم مهاجر پذیری، این کشور با اختلافی زیاد پیرترین کشور در بین کشورهای عضو «سازمان همکاری و توسعه اقتصادی» است. همچنین در حال حاضر پیری جمعیت در حال گسترش به تمامی نقاط این کشور است. برخی مناطق روستایی به دلیل مهاجرت جوانان به مناطق شهری، از گذشته دچار پیری جمعیت بوده‌اند، اما اکنون مناطق شهری و حومه آن نیز دچار پیری جمعیت شده‌اند.
انتظار می رود تعداد افراد بالای 65 سال سن در منطقه شهری توکیو، که شهر تاما نیز در آن واقع است، از 2٫7 میلیون نفر در سال 2010 به 4٫1 میلیون نفر در سال 2040 افزایش یابد؛ و در آن زمان یک سوم مردم این بخش از ژاپن پیر خواهند بود. به طور خاص در شهر تاما پیری جمعیت زودتر اتفاق خواهد افتاد. تعداد کودکان اکنون نیز به شدت کم شده است، به طوریکه تعداد مدارسی که از دور خارج می‌شوند در حال افزایش است. بر اساس آمار سهم افراد بالای 65 سال سن در شهر تاما از 21 درصد در سال 2010 تا 38 درصد در سال 2040 افزایش خواهد یافت. همچنین تعداد افراد بالای 75 سال نیز در این مدت دو برابر خواهد شد.
تعداد افراد مسن در این شهر به شدت درحال افزایش است. طبق پیش‌بینی‌های رسمی، در سال 2025 تقریبا یک نفر از هر چهار نفر در این شهر (از فرط پیری) بیمار و ناتوان خواهد بود و از هر هفت نفر نیز یک نفر دچار آلزایمر است. در این شرایط زندگی در این شهر برای سالمندان چندان مناسب نخواهد بود؛ چراکه این شهر در یک شیب تند بنا شده و بسیاری از خانه‌های قدیمی آن 5 طبقه و بدون آسانسور هستند.
با این حال نگران کننده ترین اثر پیری جمعیت برای شهر تاما، مسائل مالی است. دو سوم از بودجه این شهر برای خدمات اجتماعی هزینه میشود که بخش قابل توجهی از آن به افراد مسن می رسد. در مقابل این افراد هیچ سهمی در افزایش میزان درآمد شهر ندارند. گرچه دولت مرکزی ژاپن برای مناطق شهری مختلف منابع مالی محدودی در نظر می‌گیرد، ولی بخش قابل توجهی از هزینه‌های شهرها از مالیات‌های شهروندان تأمین میشود که بخش عمده آن صرف بازنشستگان میشود. به طور خلاصه پیری شدید جمعیت در شهر تاما درحال گسترش است و این مسئله عواقب اجتماعی و مالی بدی برای این شهر در پی داشته که به مرور درحال وخیم تر شدن است.
سیاست‌های تشویقی شهر تاما
شهر تاما به دلیل مشکلات موجود، در کنار تدارک بیشتر مراقبت‌های خانگی و گسترش کلاس‌های ایروبیک برای سالم نگهداشتن شرایط جسمانی شهروندان (تا توان بالا رفتن پله‌های زیاد را داشته باشند)، دوباره درحال تلاش برای جذب جمعیت جوان است. به طور مثال یک پیمانکار ساختمانی تا به حال 23 ساختمان 5 طبقه قدیمی را تخریب کرده و به جای آن‌ها برجهای 7 طبقه ساخته است. در مناطق دوباره ساخته شده، تعداد آپارتمان‌ها دو برابر شده و مساحت آن‌ها نیز بزرگتر شده است. این اقدام موجبات جذب ساکنان جدیدی را فراهم کرده است: گرچه آپارتمان‌های 40 متری قدیمی برای نسل بعد از جنگ مناسب بود ولی خانواده‌های مدرن امروزی فضای بیشتری می‌خواهند. از این رو مقامات شهر تاما برای مدرن سازی دیگر نقاط این شهر نیز برنامه ریزی کرده‌اند.
این سیاست یک سیاست هوشمندانه است ولی مشکلاتی نیز به همراه دارد. طبق آمار بانک جهانی از سال 2000 تاکنون تعداد افراد 20 تا 29 سال در ژاپن از 18٫3 میلیون نفر به 12٫8 میلیون نفر کاهش یافته است. همچنین تا سال 2040 تعداد این افراد به 10٫5 میلیون نفر کاهش خواهد یافت. بنابراین شهرهایی مانند تاما در جذب این جمعیت جوان روبه کاهش، در حال انجام یک بازی جمع منفی هستند؛ و سیاست‌های تشویقی در بسیاری از شهرها در حال اجراست.
در بالادست رودخانه تاما، در نزدیکی کوهستان، شهر کوچک «اُکوتاما» قرار دارد. آنچه شهر تاما در تلاش است تا با آن مواجه نشود (پیری شدیدتر جمعیت)، در این شهر کوچک اتفاق افتاده است. جمعیت این شهر کوچک در دهه 1950، که کارگران برای ساختن یک مخزن بزرگ آب برای مواقع بحرانی شهر توکیو، به این شهر سرازیر شده بودند، بیشترین مقدار خود را داشته است. اما از آن زمان به بعد جمعیت این شهر کوچک، به مرور کمتر و پیرتر شده است.
در حال حاضر 47 درصد از جمعیت منطقه اُکوتاما – منطقه شهری اصلی به همراه چندین روستای حومه آن – بالای 65 سال سن دارند و 26 درصد نیز دست کم 75 ساله هستند. کودکان در این شهر کمیاب هستند و مدارس ابتدایی با ظرفیت کمتر از یک چهارم دایر هستند. تعداد افراد بالای 70 سال سن در این شهر 5 برابر تعداد کودکان زیر 10 سال است. (نمودار شماره 1 را مشاهده کنید)
نمودار شماره 1: سهم افراد با سن‌های مختلف از جمعیت (سمت راست مربوط به کل جمعیت ژاپن و سمت چپ مربوط به شهر کوچک اُکوتاما)
در عین حال ساکنین شهر اُکوتاما تا پایان عمر نیز بر زندگی در روستاهای خود پافشاری می‌کنند. برخی از روستاهای دورتر از مرکز به قدری کوچک شده‌اند که خدمت رسانی به آن‌ها را دشوار کرده است. رفتن آن‌ها به شهرهای بزرگتر برای خود ساکنین و همچنین برای دولت‌های محلی بسیار بهتر است. اما افراد مسن حتی در زمان بارش برف شدید، حاضر به ترک دهکده‌های کوچک خود نیستند؛ و تمایل ندارند تنها برای راحتی زندگی دیگران (مسئولین دولتی)، به کلی از محل زندگی خود مهاجرت کنند. وجود اینترنت و امکان تحویل سفارشات درب منزل، ماندن در روستاهای کوچک را برای این افراد آسان تر کرده است.
مسئولین شهر اُکوتاما تلاش کرده‌اند کشاورزی را گسترش دهند: یک محصول خاص که در این شهر به خوبی رشد می‌کند، «وسبی» است که آن را با سوشی (غذایی که در ژاپن زیاد مورد استفاده قرار می‌گیرد) مصرف می‌کنند. واکسیناسیون، وعده‌های غذایی مدارس و حمل و نقل به صورت رایگان، برای جذب بیشتر خانواده‌ها به این شهر در نظر گرفته شده است. اما هیچکدام از این سیاست‌های حمایتی نتوانسته است جلوی پیری جمعیت را بگیرد. به همین دلیل در حال حاضر مسئولین شهر هزینه محل اقامت را نیز رایگان کرده‌اند. تقریبا 450 خانه خالی در شهر وجود دارد. مسئولین شهر به صاحبان این خانه‌ها در ازای اینکه خانه‌های خود را در اختیار دولت محلی قرار دهند، پیشنهاد مالیات کمتر داده است. دولت این خانه‌ها را به زوج‌های جوان (هرچه پرجمعیت تر بهتر) اجاره داده و اعلام کرده است اگر به مدت 15 سال در آنجا ساکن باشند، کل مبلغ اجاره پرداختی را به آن‌ها بازخواهد گرداند.
گرچه اُکوتاما در بین تپه‌های بلند واقع شده و مناظر دیدنی فراوانی دارد، ولی فضای شهری چندان زیبایی ندارد. خانه‌های این شهر نه چندان قدیمی هستند که به نظر زیبا باشند و نه چندان مدرن هستند که زندگی در آن‌ها راحت باشد. با اینحال اقامت رایگان و فاصله دو ساعته با شهر توکیو، میتواند برخی از خانواده‌های جوان را برای مهاجرت به این شهر کوچک ترغیب نماید.
علاوه بر این مسئولین شهر اُکوتاما برای میان مدت برنامه دیگری دارد. یک ساختمان قدیمی که در گذشته دبیرستان بوده و به دلیل کاهش دانش آموزان تعطیل شده است، قرار است به یک کلاس تدریس زبان ژاپنی به افراد متولد خارج ژاپن تبدیل شود و یک شرکت بین‌المللی اداره آن را به عهده خواهد گرفت. انتظار میرود 120 دانش آموز و تعدادی کارمند در این مکان جمع شوند. افزوده شدن 120 نفر به جمعیت مکانی که تنها 350 نفر از جمعیت آن بین 20 تا 30 سال سن دارند، میتواند تفاوت زیادی ایجاد نماید. همچنین برخی از دانش آموزان ممکن است تصمیم بگیرند این شهر را برای ادامه زندگی انتخاب نمایند. با اینحال به نظر میرسد این سیاست، در جهت آزادی جذب مهاجران است که با سیاست‌های کلی که کشور ژاپن تا به حال اعمال کرده در تضاد است.
كاهش شدید جمعیت جوان در شهرهای ژاپن
كاهش نرخ زاد و ولد و سیاست های عدم مهاجر پذیری، كشور ژاپن را به یكی از پیرترین كشورهای دنیا تبدیل كرده و پیری جمعیت تأثیر عمیقی بر شهرهای این كشور داشته است.
۱۳۹۵/۱۱/۳
