عدالت باید بستر پیشرفت باشد

در ابتدای سی امین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی مقام معظم رهبری، در پیام نوروزی خود با تاکید بر اینکه سی سال گذشته صرف جبران عقب ماندگی های دوران پهلوی شده با طرح گفتمان دهه‌ی عدالت و پیشرفت در دهه‌ی چهارم انقلاب اسلامی دو شاخص عمده‌ و حرکت ملت ایران را مشخص کردند. از آن زمان به بعد معظم له در مقاطع مختلف به تبیین ویژگی های این گفتمان پرداختند و حتی انتخاب نام برای سال ها نیز در راستای تحقق همین عناوین، صورت گرفت. برای درک بهتر این مسئله با سرکار خانم دکتر لاله افتخاری به گفت و گو نشستیم که در ادامه به آن اشاره می شود.




* همان طور که می دانید تعاریف زیادی از عدالت شده، به همین جهت بهتر است در ابتدا تعریف عدالت را از زبان شما بشنویم؟

- به طور کلی عدالت به معنای هر چیزی را سرجایش قرار دادن است، اما در اصطلاح حقوقی ایجاد شرایط یکسان برای همه اقشار جامعه جهت استفاده از امکانات موجود می باشد. در قانون اساسی کشور بر این مسئله تاکید شده که مردم همه برای استفاده از مسکن، حق تحصیل، بهداشت و سلامت، امنیت و حقوق شهروندی دارای حق هستند و عدالت در جامعه یعنی اینکه مسئولان شرایطی را مهیا کنند که همه بتوانند از فرصتهای مساوی بهره ببرند نه اینکه ثروت و یا فقر را به یک اندازه بین همه تقسیم کرد. به عبارتی در جامعه باید از تبعیض دوری کرد، یعنی اینگونه نباشد که جلوی دسترسی افراد برای دستیابی امکانات مشروع و قانونی آنها که بر اساس توانمندی خود به آن رسیده اند، سدی ایجاد شود.




* با تعریفی که شما ارائه دادید، رعایت عدالت در حکومت اسلامی بیش از هر حاکمیت دیگری معنا و مفهوم می یابد در این خصوص و همچنین درباره الزامات تحققق عدالت در جامعه اسلامی بفرمائید؟
 - فلسفه رسالت انبیاء، اجرای عدالت در جوامع بشری است و دین اسلام نیز به طور اولی به ضرورت تحقق عدالت در جامعه پرداخته، از آنجائی که انقلاب ما شالوده و بنیان آن بر آموزه های دین مبین اسلام شکل گرفته، لذا اجرای عدالت در جامعه ما بیش از هر جامعه و حکومت دیگر معنا پیدا می کند و ضرورت دارد.

قانون اساسی ما هم بر این امر اصرار دارد و در موارد مختلف از مسئولان خواسته تا تحقق عدالت را در برنامه ریزی هایشان مد نظر قرار دهند. لذا باید حرکت نظام به همین سمت تعریف شود. اما برای اینکه چگونه می توان عدالت را در جامعه پیاده کرد بحث بسیار مبسوطی می طلبد اما اجمالاً باید بگویم که سیاست ها باید به سمتی سوق پیدا کنند که افراد بر اساس شایستگی ها و توانمندی شان به امکانات دسترسی داشته باشند نه بر اثر رابطه ، متاسفانه معمولا ً یک عده خاص که تعدادشان هم اندک است با استفاده از عنصر رابطه و آشنائی با مدیران مربوطه می توانند خیلی بیشتر از امکانات جامعه بهره ببرند و بقیه مردم که اکثریت قریب به اتفاق را تشکیل می دهند، از این خدمات محروم می باشند، نمونه عینی آن تسهیلات اعطائی بانک هاست. می بینیم گروهی محدود که ارتباط دارند خیلی راحت، بدون وثیقه مناسب و ضامن کافی و در زمان بسیار کوتاه وام های بسیار کلان و با درصد سود پائین می گیرند لکن عامه مردم برای دریافت یک مبلغ اندک باید مدتها وقت صرف کنند و آنگاه با ارائه چندین ضامن، وام با درصد سود بالا دریافت کنند. این عین بی عدالتی است. نمونه این مسائل در ارائه موقعیت های شغلی و فرصت های اقتصادی نیز دیده می شود، حال آنکه باید به گونه ایی برنامه ها چیده شود تا همه امکان دسترسی به این مواهب را داشته باشند.





*واژه پیشرفت در جوامع مختلف، با تعاریف گوناگونی از آن یاد می شود، برخی پیشرفت را در رشد اقتصادی جامعه و افزایش کیفیت زندگی افراد می بینند، برخی آن را در توان نظامی خلاصه می کنند و برخی هم پیشرفت را به معنای تسلط بر سایرین می دانند، پیشرفت از منظر انقلاب اسلامی چیست؟

- پیشرفت در اکثر کشورها بر معیارهای مادی استوار است، حتی در مسائل فرهنگی نیز پیشرفت را بر همین مبنا تعریف می کنند، به عنوان مثال میانگین صندلی های سینمای یک کشور و یا تعداد کتاب منتشره را عاملی برای پیشرفت و یا عقب ماندگی فرهنگی یک کشور می دانند. اما معنای پیشرفت در جامعه اسلامی تفاوت مفهومی با این نگاه دارد. در نگاه اسلامی کشوری پیشرفته است که ضمن حفظ کرامت، عزت و استقلال جامعه، آسایش و رفاه نسبی برای همه آحاد جامعه بر اساس عدالت تامین شده باشد.


 * این پیشرفتی که شما آن را مطرح کردید بر اساس چه الگوئی قابلیت تحقق دارد، در این خصوص بفرمائید؟

 - چون ما یک کشور اسلامی هستیم خوب به طبع آن باید الگوی پیشرفت خود را نیز بر همین اساس بنا بگذاریم که در قرآن کریم و سیره اهل بیت (ع) به آن اشاره شده است. شما اگر به حکومت پیامبر(ص) اکرم در مدینه و همچنین زمان کوتاه خلافت حضرت علی (ع) بنگرید، مبانی پیشرفت را می توان از این زمان کوتاه استخراج کرد و باید به معنای و اقعی به این الگو ایمان و باور داشت نه اینکه در کلام از اسلام بگوئیم اما در عمل به دنبال پیاده سازی الگوی غربی توسعه و پیشرفت باشیم کما اینکه دراین باره مقام معظم رهبری بارها به همه مسئولان نیز هشدار داده اند. معظم له در دیدار با اساتید و دانشجویان در سال 92 تاکید کردندکه " دستور کار قطعی نظام جمهوری اسلامی، دنبال کردن الگوی پیشرفت ایرانی - اسلامی است. ما پیشرفت را به شکلی که غرب دنبال کرد و پیش رفت، نمیخواهیم؛ پیشرفت غربی هیچ جاذبه‌ای برای انسان آگاهِ امروز ندارد." از همین عبارت الگوی پیشرفت در جمهوری اسلامی را می توان به خوبی دریافت.




 * در خصوص همسوئی عدالت و پیشرفت برای ما بفرمایید؟

- به نظر من عدالت باید بستر پیشرفت باشد، اگر این دو از هم سوا باشند، پیشرفت ما یک پیشرفت بادکنکی و غیر واقعی است کما اینکه مقام معظم رهبری در این باره در جمع زائران حرم رضوی در سال 88 اشاره داشته اند که " پیشرفت اگر با عدالت همراه نباشد، پیشرفتِ مورد نظر اسلام نیست. اینی که ما تولید ناخالص ملی را، درآمد عمومی کشور را به یک رقم بالائی برسانیم، اما در داخل کشور تبعیض باشد، نابرابری باشد، عده‌ای آلاف و الوف برای خودشان داشته باشند، عده‌ای در فقر و محرومیت زندگی کنند، این آن چیزی نیست که اسلام میخواهد؛ این آن پیشرفتی نیست که مورد نظر اسلام باشد. باید عدالت تأمین بشود." البته من معتقدم پیشرفت باید در نهایت فرصت بندگی در برابر خدای متعال را برای جامعه مهیا بسازد نه بردگی در برابر مستکبرین و زورگویان جهانی را.