فلسفه صله ارحام

درس اخلاق آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی: حضرت رسول اکرم صلی‌الله علیه و آلِ فرمودند: «صله ارحام خود کنید حتى اینکه سلام کردن باشد.» درآیات و روایات، تأکید فراوانى درباره صله‌رحم شده است. خداوند مى‌‏فرماید: «وَیَقْطَعُونَ مَآ أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَیُفْسِدُونَ فِى الْأَرْضِ أُوْلئِکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ» و کسانى که پیوندهایى را که خدا دستور داده برقرار سازند، قطع نموده و درروی زمین فساد مى‌‏کنند، این‌ها زیانکاران‌اند.
رحم چه کسانی هستند؟ صله یعنی چه؟
مصداق صله‌رحم چیست؟ رحم کیانند؟ صله چیست؟ و فلسفه‌‌‏اش کدام است؟ بیشتر مردم صله‌رحم را مستحب مى‌‌‏دانند و حال‌آنکه صله‌رحم یکى از واجبات و قطع رحم یکى از گناهان کبیره است.
ظاهر رحم که در روایات آمده، تمام ارحام را شامل مى‌‏‌شود و دلیلى نداریم که فقط طبقه اوّل ارث، داخل ارحام باشد و طبقات دیگر داخل نباشد، منتها چگونگى‏ صله مختلف است یعنى صله‏‌اى که درباره درجه اوّل مثل پدر، مادر و فرزند است، غیرازآن صله‏‌‌اى است که درباره وابستگان درجه دوم است.
صله چیست؟ صله یک معناى عرفى دارد که داشتن نوعى رابطه است که این رابطه مختلف است، گاهى رابطه به این است که زندگى پدر و مادرى را که در مضیقه هستند تأمین کند، (وجوب نفقه مصداق صله‌رحم است) و گاهى وجوب نفقه نیست، بلکه خبر داشتن از بیماران آن‌ها و کمک کردن به گرفتاری‌‌ها و مشکلات آن‌ها در حد توان، مصداق صله است و گاهى با یک سلام، صله‌رحم صورت مى‌‌‌‏گیرد، به‌عبارت‌دیگر طورى باشد که او را بیگانه ندانند.


 فلسفه صله‌رحم چیست؟

اسلام روى مسئله وحدت و انسجام خیلى ‏سرمایه‌‏‌گذارى مى‌‌‏کند به همین جهت وحدت را چندمرحله‌ای کرده است، مرحله اوّل وحدت در خانواده و مرحله دوم وحدت در بین فامیل‌ها و مرحله بعد وحدت در کل مؤمنان و جامعه اسلامى است. چراکه همیشه براى اصلاح، تقویت و پیشرفت جامعه، وحدت، از ضروریات است؛ و با پیشرفت و تقویت تمام واحدهاى کوچک، اجتماع عظیم، خودبه‌خود اصلاح خواهد شد. وحدت هزینه زیادى لازم دارد، درصورتی‌که تفرقه با یک سوءظن حاصل مى‌‏شود.
اهمیت صله‌رحم تا حدّى است که پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آلِ مى‌‏فرماید: «صلب الرَّحِمِ تَعْمُرُ الدِّیارَ وَ تَزِیدُ فى الأعمارِ و إن کانَ أهْلُها غَیْرَ أخیارٍ»
پیوند با خویشاوندان شهرها را آباد مى‌‏سازد و بر عمرها مى‏‌افزاید، هرچند انجام دهندگان آن از نیکان نباشند؛ و نیز امام صادق علیه‌السلام مى‏‌فرماید: «صِلْ رَحِمَکَ وَلو بِشَرْبَةٍ مِن ماءٍ و أفْضَلُ ما یُوصَلُ بِهِ الرَّحِمُ کَفُّ الأذى‏ عنها.» پیوند خویشاوندى خویش را حتّى با جرعه‏‌اى از آب محکم کن و بهترین راه براى خدمت به آنان این است که (لااقل) از تو آزار و مزاحمتى نبینند.
رسول اکرم صلی‌الله علیه و آلِ مى‌‏فرماید: «ثَلاثَةٌ لا یَدْخُلونَ الجَنّةَ: مُدْمِنُ خَمْرٍ وَ مُدْمِنُ سِحْرٍ وَقاطِعُ رَحِمٍ» سه گروه هستند که هرگز داخل بهشت نمى‌‏شوند، شراب‌خواران، ساحران و قطع کنندگان رحم. از پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آلِ پرسیدند: «إنّ رَجُلًا من خثعم سأل رسول اللَّه صلی‌الله علیه و آلِ: أیّ الأعمالِ أبْغَضُ إلَى اللَّهِ؟ فقال: الشِّرْکُ بِاللَّه. قال: ثمّ ماذا؟ قال: قَطِیعَةُ الرَّحِمِ» زشت ترین عمل در پیشگاه خداوند کدام است؟ فرمود: شرک به خدا. پرسیدند: بعدازآن؟ فرمود: قطع رحم.
امام صادق علیه‌السلام مى‏‌فرماید: «صلب الرَّحِمِ تُهَوِّنُ الحِسابَ یومَ القِیامَةِ وَ هىَ مَنْسَأَةٌ فى العُمُرِ و تَقِىِ مَصارِعَ السّوءِ» صله‌رحم حساب روز قیامت را آسان و عمر را طولانى‏ مى‌‏کند و از مرگ ناگوار جلوگیرى مى‌‏کند.
امام باقر علیه‌السلام از على علیه‌السلام نقل مى‌‏کند که فرمود: «ثَلاثُ خِصالٍ لایَموتُ صاحِبُهُنَّ أَبَداً حتّى یَرى وَ بالَهُنَّ: الْبَغْىُ وقطیعَةُ الرَّحِمِ وَالَیمینُ الکاذِبَةِ یُبارِزُ اللَّهَ بِها» سه خصلت است که دارندگان آن از دنیا نروند تا مجازات و نتیجه آن را در دنیا ببینند: ستم‏‌کردن، قطع رحم کردن و قسم خوردن به‌دروغ که به‌وسیله آن باخدا مبارزه شود.