به گزارش نما به نقل از فارس، یکی از مشکلاتی که مانع پیشرفت و رشد بشریت در این دنیای پر از مشغله و سرگرمی شده است، بحث عدم برنامه‌ریزی و نظم در زندگی است که مانع درست شدن ساختاری مناسب در زندگی انسان‌ها شده است. دین اسلام با توجه به جامعیت و گستردگی خود به همه ابعاد زندگی انسان حتی در آینده توجه داشته و با در نظر گرفتن همه پیشرفت‌ها، برای فردای انسان متمدن و پیشرفته هم برنامه ریزی مناسب را کرده و به انسان راه کار داده است تا چگونه خود را در بین این همه سرگرمی ها و وقت گذرانی‌ها، به فکر رسیدن به کمال و جایگاه حقیقی خود باشد. امام کاظم(ع) در کلامی نورانی یک برنامه‌ریزی عالی روزانه برای ما معرفی کرده است تا بهتر از اوقات روزانه خود بهره ببریم. ایشان چنین فرمودند:
«بکوشید که اوقات شبانه روز شما چهار قسمت باشد:
1ـ قسمتی برای مناجات با خدا.
2ـ قسمتی برای تهیه معاش.
3ـ قسمتی برای معاشرت با برادران و افراد مورد اعتماد که عیب‌های شما را به شما می‌فهمانند و در دل به شما اخلاص می‌ورزند.
4ـ و قسمتی را هم در آن خلوت می‌کنید برای درک لذّت‌های حلال [و تفریحات سالم] و به وسیله انجام این قسمت است که بر انجامِ وظایف آن سه قسمت دیگر توانا می‌شوید.»
1ـ قسمتی برای مناجات با خدا
مناجات و عبادت یکی از مهمترین برنامه‌های روزانه یک بنده باید باشد تا در این مناجات، ارتباطش با خداوند را تقویت کند و اتصالش را با خالق بهبود ببخشد. لذا حضرت رسول(ص) درباره عظمت توجه به عبادت فرمودند: «بهترین مردم کسی است که به عبادت عشق ورزد. و با آن مأنوس شوند و با جان و دل او را دوست داشته باشد و با بدن خود آن را به جای آورد و براى آن از انجام هرکاری فارغ گردد. چنین شخصى باک ندارد که زندگى دنیایش به سختى بگذرد یا به آسانى.»
حال باید ببنیم چنین نگاهی به عبادت در ما وجود دارد یا اینکه با اوقات نماز رابطه‌ای سرد و خسته داریم و از اینکه زمان مکالمه با معبود فرا رسیده است انگیزه‌ای برای این اوقات نداریم؟
چرا رفع خستگی ما با پیامبران متفاوت است؟ چرا راحتی و آسایش ما با رسول مهربانی فرق دارد؟ ما آرامش و آسایش را در چه می‌بینیم حضرت با چه چیزی به آرامش می‌رسیدند؟
حضرت برای رسیدن به آرامش از کارهای روزانه چنین می فرمودند: «أَرِحْنَا یَا بِلَال؛ ای بلال (با اذان گفتن) ما را راحت کن.» پس این مناجات و عبادت است که انسان را به آرامش و راحتی می‌رساند و باید در طول روز وقتی را به این کار اختصاص دهیم و برای رسیدن به این اوقات تلاش کنیم.
لذا در سیره علما می‌بینیم که چطور برای عبادت زمان ویژه‌ای صرف می‌کردند و اصلاً خستگی به آنها نفوذ نمی‌کند. در احوالات آیت‌الله نخودکی اصفهانی چنین نقل می‌کنند:
«آقای نظام التولیه سرکشیک آستان رضوی نقل می‌کرد: شبی از شب‌های زمستان که هوا خیلی سرد بود و به علت نبودن زائر خواستیم حرم را ببندیم. مسئولان درب‌ها را بستند و کلیدها را آوردند و رفتند اما مسئول بام حرم مطهر رضوی آمد و گفت: حاج شیخ حسنعلی اصفهانی(شیخ نخودکی) از اول شب تاکنون بالای بام و در پای گنبد مشغول نماز هستند و مدتی است که در حال رکوع هستند.
گفتم: ایشان را به حال خود بگذارید و مقداری هیزم در اطاق پشت بام که مخصوص مستخدمین است بگذارید که هرگاه از نماز فارغ شدند استفاده کنند و در بام را نیز ببندید، مسئول مربوطه مطابق دستور عمل کرد و همه به منزل رفتیم.
آن شب برف بسیاری بارید و من نگران حاج شیخ شدم تا اینکه هنگام سحر که برای باز کردن درهای حرم مطهر آمدیم، به خادم بام گفتم زودتر برو ببین ایشان در چه حالند، پس از چند دقیقه خادم بازگشت و با بهت و حیرت گفت: ایشان همانطور در حال رکوع هستند و پشت ایشان با سطح برف مساوی شده است. معلوم شد که ایشان از اول شب تا سحر در حال رکوع بوده اند و سرمای شدید آن شب سخت زمستانی را هیچ احساس نکرده‌اند و نماز ایشان هنگام اذان صبح به پایان رسید.»
2- قسمتی برای تهیه معاش
بحث تأمین معاش و کسب روزی هم از مسائل مهمی است که انسان باید برنامه‌ای ویژه برای این بخش در اوقات روزانه خود داشته باشد. روایات فراوانی برای ثواب تلاش انسان در این مسیر داریم. امام صادق(ع) فرمودند: «الْکَادُّ عَلَى عِیَالِهِ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّه؛ کسی که برای تأمین زندگی خود و خانواده‌اش تلاش کند، مثل کسی است که در میدان جهاد برای رضای خدا مبارزه می‌کند.»
وقتی امام معصوم چنین تشبیهی را برای تلاشگران روزی به کار می‌برد، قطعاً در مقام جدی است و می‌خواهد جهادگر را با تلاشگر برای کسب روزی، برابر معرفی کند. حتی در روایتی دیگر امام رضا(ع) می‌فرمایند: «الَّذِی یَطْلُبُ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ مَا یَکُفُ بِهِ عِیَالَهُ أَعْظَمُ أَجْراً مِنَ الْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ؛ هر که از فضل خدا آن را مى‌جوید که خانواده‌اش را تأمین کند، پاداشى برتر از جهادگر در راه خدا دارد.» یعنی تلاش برای روزی ارزشی بیشتر از جهاد در راه خدا دارد و همه می‌دانیم چقدر توصیه به جهاد و مجاهده و شهادت در راه مبارزه با دشمنان شده است. پس باید دقت و تأمل بیشتر در وقت گذاشتن برای کسب روزی در زندگی روزانه داشته باشیم.
بنابراین، انسان برای موفقیت نیاز به بهره مندی بیشتر از اوقات خود دارد. اما اینکه چطور این زمان را پر کند مهم است. به توصیه معصوم بخشی از این زمان را باید صرف عبادت با خدا و بخشی دیگر را باید صرف کسب روزی حلال کند تا بتواند زمان بهتر مدیریت کند.
معاشرت با برادران مورد اعتماد
چرا حضرت کاظم(ع) توصیه به معاشرت با برادران مورد اعتماد کرده‌اند و خودشان در توضیحش فرمودند: برادرانی که عیب‌های شما را به شما می‌فهمانند و خالصانه به شما محبت دارند. چرا چنین برادرانی باید در معاشرت روزانه ما باشند و نقش آنها چیست؟
قطعاً دوست خوب جایگاه مهمی دارد و باید در معاشرت‌ها از آنها بهره برد و طبق فرمایش امام علی(ع) در نامه 31 نهج‌البلاغه، بیشترین خدمت را هم به دوست واقعی داشت: «حَتَّى کَأَنَّکَ لَهُ عَبْدٌ وَ کَأَنَّهُ ذُو نِعْمَةٍ عَلَیْک؛ تا جایى که گویى تو بنده اویى، و او تو را صاحب نعمت است.» وقتی حضرت چنین جایگاهی را برای دوست در نظر گرفته است، پس باید به فکر معاشرت با این دوست بود زیرا در روایات هم برکات زیادی برای این معاشرت‌ها ذکر کرده اند.
امام صادق(ع) فرمودند: «مَنْ زَارَ أَخَاهُ فِی اللَّهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِیَّایَ زُرْتَ وَ ثَوَابُکَ عَلَیَّ وَ لَسْتُ أَرْضَى لَکَ ثَوَاباً دُونَ الْجَنَّةِ؛ هر کس براى خدا از برادرش دیدار کند، خداوند (عزوجل) مى‌فرماید، مرا دیدار کرده‌اى و ثواب تو بر من است و به ثوابى جز بهشت براى تو راضى نمى‌شوم.» یعنی خداوند ثواب دیدار مؤمن را مساوی با دیدار خود کرده و پاداشی جز بهشت برای این بنده خود در نظر نمی‌گیرد. با این توضیح باید در اوقات روزانه خود وقتی را برای معاشرت با دوستان مورد اعتماد و دل سوز و با اخلاص داشته باشیم تا بهره بیشتری از وقت خودمان برده باشیم.
بهره از لذت‌های حلال
حال چرا حضرت موسی بن جعفر(ع) این بخش را مهم‌تر و تأثیرگذار و مقدمه برای انجام سه بخش دیگر قرار دادند؟ شاید بهترین جواب این کلام حضرت آیت‌الله بهجت باشد که حجت‌الاسلام پناهیان آن را این چنین نقل کردند:
«وقتی پیامبر اکرم(ص) فرمود: من از دنیای شما به سه چیز علاقه‌مند هستند، به زن و عطر و نماز، معلوم می‌شود در نماز از آن دو نوع لذت هم جاری است.» قطعا انسان با توجه به لذات‌های حلال می‌تواند بستری برای لذت‌های معنوی ایجاد کند و معمولاً خودمان هم این حس و حال خوب را درک کرده‌ایم که بعد از تفریح و ورزش مناسب حال خوش معنوی و عبادی را بیشتر در خود حس می‌کنیم.
نکته‌ای دیگر هم که قابل توجه است این است که انسان باید به بدن که مرکب برای حرکت و عبادت است رسیدگی داشته باشد تا بتواند بهره‌ای بیشتر از بدنش ببرد و اعضا و جوارح خود در استخدام عبادت و فرایض در آورد.
سید محمدحسن قاضی در احوال علامه سیدعلی قاضی نقل می‌کند:
«آن زمان در کربلا، رفتن به قهوه‌خانه خیلی عجیب بود و در نظر بعضی‌ها کار جالبی نبود. آقا سید هاشم نقل می‌کند که: یک شب قبل از اذان صبح برای خرید نان بیرون آمدم، دیدم یک سیّد محترم در قهوه‌خانه نشسته است. رفتم جلو گفتم: آقا چرا اینجا نشسته‌اید؟ آقای قاضی گفتند: من منتظر چای هستم من تا چای نخورم نمی‌توانم بروم حرم. گفتم: آقا اگر شما چای می‌خواهید بیایید برویم منزل ما. با هم به منزل رفتیم و در آن طلوع چای درست کردیم و با نان خوردیم. بعد از خوردن چای من شروع کردم به تندی کردن با ایشان که، آقا چرا به خاطر یک چای از صنف علما خارج می‌شوی و در قهوه‌خانه می‌نشینی؟ آقا جواب دادند: «این بدن ما حکم استر را برای ما دارد. هر چه بیشتر به آن خدمت کنی بیشتر می‌توانی از آن استفاده کنی.»
لذا برای اینکه انسان از اوقات خود بهره ببرد بهتر است هم با برادران و دوستان خود معاشرت داشته باشد و هم در برنامه خود لذت و تفریح حلال را هم داشته باشد تا بتواند برای فرائض دینی و انجام امور عبادی، حس و حال مناسبی داشته باشد.
چگونه برای یك شبانه‌روز خود برنامه‌ریزی كنیم
ما در اوقات روزانه باید طوری برنامه‌ریزی كنیم تا بتوانیم به همه كارها و وظایف خود برسیم، مانند اینكه بخشی را برای عبادت و بخشی را صرف كسب روزی حلال كنیم. رجوع به سیره امام كاظم(ع) می‌تواند در این خصوص راهگشای ما باشد.
۱۳۹۶/۲/۳
