چشم «آنكارا» به «ریاض» نگران خواهد شد

الیاس واحدی – سفر دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا به عربستان سعودی و نشست 55 کشور اسلامی با آمریکا در ریاض از کانون توجه رسانه‌ها و اندیشکده‌های ترکیه دور نماند و کارشناسان مسائل منطقه در ترکیه سعی کردند این موضوع را نه به‌مثابه مناسبات عربستان ـ آمریکا بلکه به منزله مسئله‌ای منطقه‌ای و بیشتر از دریچه منافع ملی آتی ترکیه در منطقه مورد ارزیابی قرار دهند.
در این یادداشت دیدگاه‌های مطرح شده دراین‌زمینه را به دو دسته دیدگاه طرفداران دولت ترکیه و دیدگاه مخالفان تقسیم کرده و با توضیح بسیار اجمالی از نوشته‌های مهم در هر دو دسته، درنهایت جمع‌بندی کلی از بازتاب و تصویر این رویداد مهم منطقه‌ای در جامعه ترکیه ارائه خواهد شد.
 
 دیدگاه طرفداران دولت

برهان‌الدین دوران، در تحلیلی که در روزنامه صباح و پایگاه اینترنتی بنیاد مطالعات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ترکیه (که هر دو از منابع نزدیک به دولت ترکیه هستند) درج شده براین‌باور است که هرچند دونالد ترامپ، با سفر به عربستان و دیدار با محمد عباس، و حمایت از ایده دو دولت در سرزمین‌های اشغالی فلسطین چهره مثبتی از خود دربرابر جهان اسلام نشان داد، ولی واقعیت این است که سیاست‌های آمریکا در منطقه هیچ‌وقت منجربه حل مسئله فلسطین نخواهد شد و هدف اصلی ترامپ این است که عربستان سعودی و کشورهای عربی را به رژیم صهیونیستی نزدیک کند تا بیش‌ازپیش دربرابر نفوذ ایران در منطقه مانع ایجاد کند و این به معنی این است که در آینده جنگ نیابتی علیه ایران در سه کشور سوریه، عراق و یمن تشدید خواهد شد. البته به اعتقاد این کارشناس هرچند برخی حمله هوایی آمریکا به جنوب سوریه را اقدامی برای جلویگری از دستیابی شبه نظامیان تحت حمایت ایران به دیرالزور بعد از آزادسازی از دست داعش می‌دانند، ولی مسلماً آمریکا به‌خاطر منافع عرب‌ها با ایران وارد مبارزه نخواهد شد و حد و اندازه مداخله آمریکا در منطقه برای مقابله با ایران هنوز مشخص نیست. به اعتقاد وی دراین‌خصوص بار دیگر اهمیت ترکیه برای همکاری با آمریکا بارزتر خواهد گشت.
کمال اینات، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل منطقه نیز طی یادداشتی در این اندیشکده و روزنامه اسلامگرای ترکیه از رسانه‌های حامی دولت، مواضع ضد تروریستی ترامپ را غیر صادقانه می‌داند. این کارشناس در فجایع یمن ضمن متهم کردن ایران، عربستان سعودی را نیز مقصر می‌داند و ترامپ را به‌خاطر حمایت از پادشاه عربستان، ژنرال سیسی در مصر و رژیم صهیونیستی و نیز کمک به کردهای سوریه در راه مبارزه با تروریسم غیرقابل اعتماد می‌داند.
بریل دده اوغلو، نیز در روزنامه استار، سفر ترامپ به عربستان و حضور نمایندگان 55 کشور اسلامی در این کشور را در راستای سیاست جدید آمریکا درمورد غرب آسیا به رهبری ترامپ می‌داند که بازگشت آمریکا به همکاری با متحدین سنتی‌اش در منطقه و معرفی ایران به‌مثابه "دیگری " برای متحدین منطقه‌ای واشینگتن در متن این سیاست قرار دارد. این استاد دانشگاهِ نزدیک به دولت ترکیه مسئله قرارداد تسلیحاتی عربستان با آمریکا را منحصر به سنجش تهدید ازسوی ایران نمی‌دانند به باور وی تشکیل ناتوی عربی اصلی‌ترین هدف این قرارداد تسلیحاتی است که عربستان سعودی حامی مالی این پیمان امنیتی خواهد بود و مدیریت سیاسی آن در دست آمریکا خواهد بود. این کارشناس همچنین عزم ترامپ برای تشکیل این پیمان را ناشی از عدم اطمینان وی به کارایی ناتو می‌داند.
هارون اؤزتورکلر، در مرکز تحقیقات استراتژیک خاورمیانه از اندیشکده‌های نزدیک به دولت، دیدار ترامپ و دولت عربستان را از منظر اقتصاد سیاسی عربستان و سیاست‌های آتی ریاض مورد بررسی قرار داده است این کارشناس، رفتار دولت عربستان در مسائل منطقه را منفعت‌طلبانه قلمداد می‌کند و معتقد است ترکیه با میزبانی از سه میلیون آواره جنگی سوریه و صرف نزدیک به سی‌میلیارد دلار طی شش سال، کمک جدی ازسوی عربستان دراین‌زمینه که موضوعی انسان‌دوستانه است دریافت نکرده این درحالی است که ریاض به‌راحتی قرارداد تسلیحاتی بیش از صدمیلیارد دلار با آمریکا امضاء می‌کند.
سعادت اوروچ، نویسنده در روزنامه استار، براین‌باور است که ترامپ برخلاف شعارهای تبلیغاتی که در موضوع جهان اسلام اتخاذ کرده بود و مسلمانان را به‌مثابه دیگری آمریکا معرفی می‌نمود در سفر به عربستان نشان داد که درحال تغییر دیدگاه خود بوده و جهان اسلام از ماهیت بیگانگی برای آمریکا درآمده و در حال تبدیل به همکار است.


 دیدگاه‌های مخالفان و منتقدان دولت

اوزگن آجار، در روزنامه جمهوریت ارگان مطبوعاتی حزب مخالف جمهوریخواه خلق می‌نویسد: ترامپ شخصیتی غیر دموکراتیک دارد که با سیستم آمریکایی درحال کشمکش است. وی به جای مرکل، حاکم دیکتاتوری مثل ملک سلمان را دوست دارد و به جای اروپا و ناتو تمایل دارد با روسیه تحت فرمان پوتین همکاری کند، او نگاهی تاجرمآبانه به روابط بین‌الملل دارد و ارزش‌های دموکراتیک غرب برایش در درجه اول اهمیت نیستند. قراردادهای ترامپ با عربستان به اندازه کل تجارت خارجی سالانه ترکیه است.
روزنامه آیدین لیک ارگان مطبوعاتی حزب وطن، از احزاب منتقد دولت ترکیه و حامی ایران مطالب متعددی بعد از سفر ترامپ به عربستان درج کرده که در یکی از آنها به قلم احسان صفا، جنگ مذهبی در غرب آسیا به‌مثابه سلاح جدید ترامپ معرفی شده است. نویسنده با اشاره به طرح ایده لشکر اسلام به رهبری عربستان و با شرکت 35 کشور و نیز طرح اخیر با نام ناتوی عربی بر این نظر است که چنین تلاش‌هایی دلالت بر این دارد که عربستان با کمک آمریکا در صدد تشدید جنگ مذهبی در منطقه است. به اعتقاد وی عربستان سعودی از زمان تشکیل کشور تاکنون حتی یکبار هم مورد تعرض کشور خارجی قرار نگرفته است؛ بنابراین خرید حجم انبوه تسلیحات توسط ریاض نشانه‌ای از جنگ مذهبی در آینده است. به باور وی ترکیه نیز به داخل این جنگ کشیده می‌شود و ترکیه تنها از یک راه می‌تواند جلوی این جنگ را گرفته و نقشه آمریکا را نقش بر آب کند که آن هم همکاری با ایران و برقراری مجدد مناسبات با دولت سوریه است.
رفعت باللی، از روزنامه‌نگاران باسابقه نیز در روزنامه آیدین لیک، براین‌باور است که آمریکا با تشکیل کریدور کردی در شمال عراق و سوریه قصد مقابله با ترکیه و با تشکیل بلوک سنی در صدد فشار بر ایران است.
در مجموع باید گفت آنچه مسلم است به‌رغم سفر وزیر امور خارجه ترکیه در نشست 55 کشور اسلامی با آمریکا در ریاض، رسانه‌ها و اندیشکده‌های ترکیه اعم از طرفدار یا منتقد و مخالف دولت ترکیه، از این سفر و حواشی آن و نیز از تبعات منطقه‌ای سیاست خارجی جدید آمریکا ناخشنود هستند. فعالان سیاسی و رسانه‌ای از طیف‌های مختلف عموماً به آمریکا اعتماد ندارند و دلیل اصلی این کار حمایت آمریکا از شبه‌نظامیان کرد سوری است.
ازطرف‌دیگر، علی‌رغم بهبود مناسبات ترکیه با عربستان سعودی بعد از روی کار آمدن ملک سلمان، ترکیه هنوز از برخی سیاست‌های عربستان ازجمله حمایت از دولت نظامی مصر دربرابر دولت قانونی مرسی ناخشنود است و در کنار این تحرکات اخیر ریاض با همکاری آمریکا روندی را دنبال می‌کند که سرانجام آن به محوریت عربستان در منطقه و رهبری حداقل اعراب سنی توسط عربستان می‌انجامد و قطعاً این موضوع برای ترکیه ناخوشایند خواهد بود زیرا افزون‌بر وجود چهره منفی از حکومت غیردموکراتیک عربستان در جامعه ترکیه، آنکارا رفتارهای ریاض را سبب تشدید جنگ مذهبی و بحران در منطقه می‌داند و خواهان وقوع چنین جنگی نیست؛ زیرا ناامنی منطقه به‌جز زیان برای ترکیه نتیجه دیگری درپی ندارد.