توسعه طولی عمر امت پیامبر خاتم (ص) در شب‌های قدر

مریم سلطانی- همه روزها و شب‌ها و تمامی ایام سال به‌ظاهر ارزش و اعتبار یکسانی برخوردارند؛ اما قرآن کریم همه ایام را یکسان نمی‌داند. برخی را مقدس و مبارک می‌داند و شاید مقدس‌ترین ماه‌ها ماه رمضان و بافضیلت ترین شب‌ها شب قدر باشد. نزول قرآن در هر شبی اتفاق می‌افتاد کافی بود برای تقدس آن لکن شب قدر تنها به این فضل، بر دیگر ایام فخر ندارد. شبِ پیدایش افاضات باطنى و فضاى خاص معنوى، شبِ تقدیر و تعیین سرنوشت‌ها، شبِ تدبیر و برنامه‌ریزى‏هاى جدید و شبِ نزول ملائک مقرب خدا و جبرئیل. شبی که عبادت در آن نزدیک به هشتاد سال ارزش دارد. شب نزول رحمت واسعه خداوند و شبِ غفران عمومی. این‌هاست که قدرِ شبِ قدر را بی‌شمار و خارج‌ازاندازه گیری بشر نموده.شب قدر همان‌گونه که از نامش پیداست شب تقدیر و تدبیر امور خلق است. خداوند آنچه را در طول سال انجام خواهد گرفت، در آن شب، تقدیر و تعیین مى‏کند، همانند حیات و مرگ، خیر و شر، طاعت و عصیان، سعادت و شقاوت، توسعه و تنگى رزق و معیشت و... و این گفتار، عصاره و مضمون آیه چهارم سوره «دخان» است که به‌صراحت بیان‌شده است:«فیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکیمٍ.» در آن شب هر امرى بر اساس حکمت (الهى) تدبیر و جدا مى‏گردد».

البته باید مراقب بود از این سخنان برداشت غلط نشود و بوی سلب اختیار از انسان نیاید. تقدیر، هیچ دشمنی و تضادی با آزادی اراده بشر و اختیار او ندارد. تقدیر خدا بر اساس شایستگی‌ها، ایمان و تقوا و نیات درونی انسان‌هاست؛ یعنی به هرکس آن میزان می‌دهند که لایق آن است و ظرف وجودی‌اش گنجایش دارد. لذا اگر دقت شود اصل اختیار در این معنا نهفته است.


 چرا پاداش‌ها هزار برابر است؟!

یکى از شاگردان امام ششم (ع) به نام حمران مى‏گوید: به حضرت صادق (ع) گفتم: مقصود خداوند از اینکه فرمود: شب قدر بهتر از هزار ماه است چیست؟ فرمود: عمل صالح همچون نماز و زکات و انواع کارهاى خیر در آن شب بهتر است از همان اعمال در هزار ماهى که در آن، شب قدر نباشد؛ و اگر خداوند جزاى اعمال خیر مؤمنان را چندین برابر نمى‏کرد، آنان به‌جایی نمى‏رسیدند، ولى خداى متعال، پاداش حسنات را براى آن‌ها، چندین برابر بالا مى‏برد (تا در قیامت به چشمه‏سار سعادت رهنمون شوند). (ترجمه المیزان، ج 20، ص 567)کسى از امام باقر (ع) پرسید: آیا شما مى‏دانید شب قدر کدام شب است؟ فرمود: «کَیْفَ لَا معرف وَ الْمَلَائِکَةِ تَطُوفُ بِنافِیها!» چگونه نمى‏دانیم درحالی‌که فرشتگان در آن شب به گرد ما دور مى‏زنند»! (تفسیر البرهان، ج 4، ص 488)


عمرهای کوتاه امت پیامبر خاتم و موهبت الهی به حضرت

یک سؤال مهم این است که آیا زمان این قابلیت را دارد تا بتوان آن را توسعه داد؟ آیا می‌توان فاصله میان خود و هدف‌های مهم و مقدس را کوتاه‌تر نمود و به عمر طولانی دست‌یافت؟ پاسخ مثبت است. آری، ممکن است. وقتی شما در یک روزبه سودی می‌رسی که حاصل یک سال تجارت است آیا آن روز برای ما همچون یک سال باارزش نیست؟! حال وقتی خداوند در یک‌شب به انسان بهره‌ای می‌بخشد که معادل هشتادوسه سال و اندی است (هزار ماه) چگونه چنین نباشد؟! اجل همه ما محدود و معین است. لذا به بسیاری از اهداف خود نمی‌توانیم دست یابیم. چاره چیست؟ بر عمرها که نمی‌توان افزود، پس راه‌حل تنها در ژرف بخشی و عمق دهی به عمر معین و محدود است. افرادی که آثاری از خود بر جای می‌گذارند که سال‌ها و قرن‌ها اثرگذار است در حقیقت توانسته‌اند بر ژرفای عمر خویش بیفزایند. خداوند رحمان موهبت شب قدر را مخصوص امت او و آن را بهتر از هزار ماه قرارداد تا بتوانند عمر خود را در بُعد عمق درازتر کنند. در حدیث آمده که به پیامبر گفتند که مردى از بنی‌اسرائیل هزار ماه سلاح را درراه خدا از گردن خود برنداشت و او سخت دچار شگفتى شد و آرزو کرد که چنین کسى نیز در امت او بوده باشد و گفت: پروردگارا! به امت من کوتاه‌ترین عمرها را داده‏اى که با آن اعمالشان کمتر مى‏شود، پس خدا لیله‌القدر را به او بخشید و گفت: «لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْر» که در آن ماه‌ها آن اسرائیلى سلاح را درراه خدا حمل مى‏کرد و این شب براى امت تو تا روز قیامت در هرماه رمضان خواهد بود. (نورالثقلین، ج 5، ص 115) از طرفی گمان نکنیم شب قدر فقط یک‌شب بوده و این آثار تنها بر آن یک‌شب خاص مترتب است. خیر، گرچه قرآن یک‌بار در شب قدر نازل‌شده ولى خود شب قدر، هرسال تکرار مى‏شود و ارزش معنوى آن نیز همچنان استمرار دارد؛ به دلیل برخى از روایات که بر تداوم شب قدر تصریح دارد؛ براى نمونه: مردى از امام صادق (ع) پرسید: مرا آگاه کن که آیا شب قدر تنها درگذشته بوده یا هرسال پدید مى‏آید، فرمود: اگر لیله‌القدر، برداشته‌شده بود قرآن هم برداشته مى‏شد. (ترجمه المیزان، ج 20، ص 769)


دو گام مهم عملی برای این شب‌های باعظمت

اینکه در شب قدر چه باید کرد و چه عملی برتر است خود یکی از سؤالات اساسی است. هرچه هست باید قدر این شب را دانست زیرا پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «خدا را در امتداد ایام، نسیم‏هاى خاص معنوى است به هوش باشید و خود را در معرض آن‌ها قرار دهید».

از حیث عملی نیز دو گام اساسی می‌توان برای اعمال این شب در نظر گرفت: خودسازى و رذیلت زدایی. گام نخست در خودسازی را می‌توان صبر و رضا برشمرد. اگر این دو آمد سایر فضایل را نیز به‌تدریج با خود به همراه خواهند آورد. لذا در این ایام که ایام تعیین تقدیر است ما نیز به‌اندازه گیری و محاسبه اعمال و برنامه‌ریزی برای آینده خود همت کنیم. بهترین راه نیز قرائت قرآن و دعاست. ادعیه ماثوره همچون ابوحمزه و افتتاح و غیره حاوی مضامین عالی و درس‌ها و برنامه‌ریزی‌های دقیق برای زندگی ما هستند. گام دوم نیز شناخت معایب فراوان نفس و سپس همت برای ترک آن‌هاست. برخی معاصی آن‌قدر بازندگی‌های ما عجین شده‌اند که تشخیصشان مشکل شده، گناهانی همچون دروغ، غیبت، تهمت، حسد، کبر و... که ترک آن‌ها مستلزم شناخت و سپس عزم جدی است.