راهكارهایی برای مقابله با خشكسالى

خشكسالى پديدۀ نوظهورى نيست و بشريت تجربۀ مستمرى از آن دارد. يك نمونۀ آن را قرآن كريم در داستان حضرت يوسف عليه السلام به ما يادآورى فرموده است و مى دانيم كه با تدبير آن حضرت مشكلات خشكسالى هفت ساله اى قابل تحمل شده است. بنابراين با تدبير مناسب مى توان از پس مشكل خشكسالى برآمد.

كشور ما ايران ، در منطقه اى بين خشك و نيمه خشك قرارگرفته و از كشورهاى پرآب نيست و حساسيت ما نسبت به كم آبى و خشكسالى بايد بمراتب بيش از ديگر كشورها باشد. در برخى از نقاط كشور ما نظير خراسان جنوبى نزديك بيست سال است كه به صورت مداوم خشكسالى حكمفرما است و مردم روستاها بويژه با مشكلات فراوانى دست و پنجه نرم مى كنند.

البته كشورهايى در منطقۀ خشك قرارگرفته اند كه متوسط نزولات آسمانى آنها بمراتب كمتر از ما است ولى توانسته اند مشكلات خود را مهار كنند و حتى صادرات ميوه به خارج داشته باشند. پس جايى براى يأس نيست اما نگرانى از سوء تدبير وجود دارد.

منابع آب ، نزولات آسمانى است اعم از برف و باران، و آب موجود در سفره هاى زير زمينى و معدنى ، و نيز مقدار آبى كه به درجات مختلف از دريا نمكزدايى مى شود. به طور سنتى در كشور ما آب مصرفى، از رودخانه ها و شبكه هاى قنات تأمين مى شده است. در سالهاى اخير با حفر چاههاى عميق متأسفانه سطح سفره آب هاى زير زمينى در برخى مناطق تا دويست متر افت كرده و به لايۀ آب شور رسيده ضمن آن كه سازند زمين شناختى را تخريب كرده: اضافه كنم كه در حدود نيمى از چاههاى حفرشده در كشور غير مجاز است و به طور كلى ما بايد شبكۀ قنوات خود را تقويت و اصلاح مى كرديم و نه توسعۀ حفر چاههاى عميق كه چنين نتيجۀ فاجعه آميزى را در پى داشته است.

مصرف آب به ترتيب اهميت، از نظر كمّى شامل كشاورزى ( بيش از ٨٠٪‏) و صنعتى و خانگى يا شهرى مى شود. خشكسالى بر همۀ اين مصارف اثرگذار است. در كشاورزى خشكسالى تهديدى از نظر امنيت غذايى تلقى و براى كشور مشكل آفرين مى شود بويژه اگر با شرائط تحريم تركيب شود.

مقدار مصرف متوسط سرانۀ آب در كشور ما در حدود ١٢٥٠ متر مكعب در سال است. اين مقدار تقريبا دو و نيم برابر متوسط جهانى است و بعلاوه در ميان همسايگان مصرف سرانۀ ما از همه بيشتر است، مثلا در تركيه اين مقدار كمتر از ٦٠٠ متر مكعب است. شك نكنيم كه ما در مصرف آب ،به جاى آن كه با توجه به شرائط اقليمى مانند اجدادمان صرفه جو باشيم، اسراف مى كنيم و اين اسراف شامل تمام مصارف يعنى كشاورزى و صنعتى و شهرى خانگى مى شود. اگر رشد جمعيت را در نظر بگيريم و نخواهيم كه رفاه اوليه و بهداشت مردم به مخاطره افتد بايد در شيوۀ مصرف آب تجديد نظر كنيم.

راه كارهاى عملى كه وجود دارد:

اول، آگاهى رسانى عمومى نسبت به نگران كننده بودن وضع موجود و سال ١٣٩٧ .

دوم، توجه دادن به عموم مردم و واحدهاى اقتصادى كشاورزى و صنعتى براى اتخاذ شيوه هاى جلوگيرى از اسراف و صرفه جويى در مصرف آب با ارائه مشاوره كارشناسانه به آنها.

سوم ، تدوين طرح جيره بندى و اعمال آن در صورت تشديد خشكسالى براى صرفه جويى با اطلاع رسانى بمرقع به منظور جلوگيرى از ايجاد اضطراب و وحشت ضمن درخواست سبقت گرفتن بر يكديگر در همكارى براى صرفه جويى. مصاديقى از روشهاى صرفه جويى و جلوگيرى از اسراف آب به عنوان مثال:

⁃ صيانت از منابع آب: جلوگيرى از هدر رفتن منابع آب

- كاهش تبخير با پوشش سطح باز درياچه پشت سدها

- استفاده از مجارى نفوذناپذير انتقال آب

- جلوگيرى از آلوده شدن آبهاى زيرزمينى به فضولات و سموم صنعتى و كشاورزى

⁃ احياء منابع آب سفره هاى زيرزمينى: بستن چاههاى غير مجاز.

- محدود كردن چاههاى مجاز و احياء قنوات.

- تدوين راهبرد كشت محصولاتى كه نيازشان به آب كم است.

- اصلاح روشهاى آبيارى وپرهيز از روش غرقابى.

⁃ تعويض شبكه هاى پوسيدۀ شهرى آب شرب براى جلوگيرى از نفوذ مقادیر معتنابه آب تصفيه شده به زير زمين - بازيافت فاضل آب شهرى براى مصارف غير شرب. بازيافت فاضل آب صنعتى براى تجديد بهره بردارى.

⁃ كاهش فشار آب در لوله هاى آب انشعابى به بهره برداران شهرى

⁃ اصلاح پلکانى و تصاعدى قيمت آب

⁃ گسترش فرهنگ قدرشناسى آب و قناعت بويژه با ارائۀ الگوهاى موفق.

از خداى متعال مسألت مى كنيم ما را با آنچه خارج از طاقت ما است نيازمايد.