فرصتی تاریخی برای 5+1

به گزارش نما به نقل از فارس، مرکز بلفر در مطلبی با عنوان «ایجاد منطقه عاری از تسلیحات کشتار جمعی در خاورمیانه: فرصتی برای تنش‌زدایی با ایران» به قلم «تیتی اراستو»، کارشناس ارشد هسته‌ای «استانتون» در برنامه/پروژه امنیت بین‌المللی مدیریت اتم می‌نویسد: به نظر می‌رسد در مراحل مختلف مناقشه بر سر برنامه هسته‌ای ایران، روزنه‌ای از راه حل باز شده است. برای مثال، ایران در سال 2003 مذاکرات جامعی را با دولت بوش پیشنهاد کرد اما به دلیل عدم تمایل آمریکا به شکست سنت بازدارندگی ایران این روزنه فوراً بسته شد.

این موضع همچنین تا زمانی که قطع‌نامه‌های تحریمی سازمان ملل علیه ایران تصویب شد، به طور موثری از پیگیری روش‌های دیپلماتیک جلوگیری کرد. استقبال اوباما از مذاکرات اولین فرصت برای دستیابی به توافق را در سال 2009 رقم زد. گرچه در این زمان، فرصت بدست آمده به دلیل فشارهای داخلی از دست رفت.

نتیجه آن افزایش عزم غرب به ادامه تحریم‌ها و از دست دادن فرصت دیپلماتیک بوجود آمده توسط ترکیه و برزیل در سال 2010 بود. در بهار 2012، بارقه کوچکی از امید بار دیگر به وجود آمد اما در حالی که بحث‌ها بین ایران و گروه 1+5 ناسازگاری مواضع دو طرف را نشان داد، به زودی از بین رفت. خصوصاً از زمان برگزاری آخرین دور از بحث‌ها، این احساس به وجود آمده که هیچ راه حل دیپلماتیکی برای مسئله هسته‌ای ایران وجود ندارد.



* کنفرانس ایجاد منطقه عاری از تسلیحات کشتار جمعی در فنلاند فرصتی تاریخی است

در عین حال تسلیم شدن به بدگمانی و بدترین سناریوها زود است زیرا هنوز همه راه‌های دیپلماتیک طی نشده‌اند. چالش واقعی این است که دیپلماسی هسته‌ای چندجانبه با ایران تسلیم درگیری‌های بین ایران و آمریکا و ایران و اسرائیل شده و همین مسئله فقدان اعتماد دوجانبه را تقویت کرده و موانع قدرتمندی را بر سر راه گفت‌وگوهای دو طرف ایجاد کرده است.

گروه 1+5 و ایران باید به این نکته توجه کنند که روزنه جدیدی در حال باز شدن است و آن‌ها باید تلاش کنند از آن بیشترین بهره را ببرند. فرصت جدید به صورت کنفرانس تاریخی ایجاد منطقه‌ای عاری از تسلیحات کشتار جمعی در خاورمیانه کنفرانسی که در دسامبر آینده در فنلاند برگزار می‌شود، ایجاد شده است. مورد خاصی که درباره این فرصت وجود دارد این است که به ایران و گروه 1+5 اجازه می‌دهد از فضای منفی تعاملات قبلی خود خارج شده و به مسئله هسته‌ای از منظری متفاوت نگاه کنند.



* احتمال اینکه اسرائیل زرادخانه‌های تسلیحات هسته‌ای خود را در آینده نزدیک از بین ببرد، وجود ندارد

آنچه که ایران می‌تواند انجام دهد، نشان دادن این مسئله است که باوجود مقاومت در برابر آنچه که درخواست‌های نامشروع شورای امنیت برای تعلیق فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیومش می‌خواند، متعهد به معیارهای عدم گسترش تسلیحات هسته‌ای و هدف ایجاد منطقه‌ای عاری از تسلیحات هسته‌ای و دیگر تسلیحات کشتار جمعی است. ایران همچنین می‌تواند توافق کند که گام‌های اعتمادساز کوچکی را برای نشان دادن بیشتر تعهدش به همراه دیگر کشورهای منطقه بردارد البته باید به این حقیقت توجه داشت که احتمال اینکه اسرائیل زرادخانه‌های تسلیحات هسته‌ای خود را در آینده نزدیک از بین ببرد، وجود ندارد.

مسئولیت اصلی استفاده از این فرصت بر عهده گروه 1+5 است که هر سه آن‌ها یعنی آمریکا، روسیه و انگلیس در کنفرانس خاورمیانه عاری از تسلیحات کشتار جمعی حضور دارند. آن‌ها می‌توانند اولاً از اهداف این کنفرانس حمایت کنند. از یک سو این بدان معناست که گروه کشورهای دارنده تسلیحات هسته‌ای آمادگی خود را برای ارائه تضمین‌های امنیتی به بازیگران منطقه‌ای که قرار است عضو منطقه عاری از تسلیحات کشتار جمعی شوند، ارائه دهند.

از سوی دیگر به معنای تاکید بر این مسئله است که اسرائیل بخشی از این روند خواهد بود و به معنای محکوم کردن راهبرد تهدید پیشگیرانه این رژیم علیه کشورهای منطقه است. چنین موضعی نشان‌دهنده شکست مشخص سیاست کنونی تایید خاموش و ایجاد نوعی از فشارهای قانونی بر اسرائیل برای بازنگری در مواضع هسته‌ایش است. همچنین تلاش‌های شدید کشورهای دارنده تسلیحات هسته‌ای برای کاهش زرادخانه‌های خود به طور طبیعی به اعتبار این تعهد می‌افزاید.

دوم اینکه، به طور خاص کشورهای غربی عضو گروه 1+5 باید درک کنند که اهداف مربوط به حل مسئله هسته‌ای ایران و ابتکار روند ایجاد منطقه خاورمیانه عاری از تسلیحات کشتار جمعی مکمل یکدیگر هستند. مسئله اصلی در اینجا اعتمادسازی است: در عین حال که این مسئله به روشنی پیش‌شرط ایجاد منطقه عاری از تسلیحات هسته‌ای است، همچنین به هدفی درازمدت در مسئله هسته‌ای ایران تبدیل شده است. و این نکته‌ای متناقض است که این هدف اولیه که در قطع‌نامه‌های سازمان ملل به عنوان توجیه درخواست‌هایی مطرح شده که از سال 2006 تاکنون از ایران شده است، نه تنها فراموش شده بلکه در اثر سال‌ها تمرکز بر مسئله جنجالی غنی‌سازی تضعیف شده است.



* تعهد ایران به ایجاد خاورمیانه‌ای عاری از تسلیحات کشتار جمعی نشان‌دهنده صلح‌آمیز بودن مقاصدش است

پیشنهاد اولیه گروه 1+5 برای اعتمادسازی- این درخواست که ایران همه فعالیت‌های غنی‌سازیش را برای اطمینان آن‌ها به مقاصد ایران تعطیل کند- به روشنی غیرمفید بوده است. اعلام این حقیقت باید منجر به تشکر 1+5 از ایران به خاطر نقشش در روند عاری‌‌سازی خاورمیانه از تسلیحات کشتار جمعی و مسیری پایدارتر به سوی اعتمادسازی شود.

آیا تعهد ایران به ایجاد خاورمیانه‌ای عاری از تسلیحات کشتار جمعی دلیلی بر صلح‌آمیز بودن مقاصدش نیست و بنابراین منجر به از بین رفتن فوریت پیگیری هدف کوتاه‌مدت تعلیق غنی‌سازی نمی‌شود؟ در عین حال، روند مذاکرات درباره ایجاد منطقه عاری از تسلیحات کشتار جمعی فرصتی برای گروه 1+5 است تا بخش دیگری از مشکل را که تاکنون آن را نادیده می‌گرفتند، مد نظر قرار دهند که همان تردید و عدم اعتماد ایران است. در حالی که نگرانی‌های ایران درباره امنیت نظامی و تردیدهایش درباره تعهدات گروه 1+5 درباره همکاری صلح‌آمیز هسته‌ای به دلیل جو به شدت متمرکز بر بحث‌ هسته‌ای افزایش یافته است، این نگرانی‌ها می‌تواند در سایه تعهداتی که در چارچوب منطقه عاری از تسلیحات کشتار جمعی ارائه شوند، از بین بروند.

روشن است که اگر کشورهای دارنده تسلیحات اتمی بتوانند امنیت منطقه‌ای را بر اساس این چارچوب تضمین کنند، همچنین باید نوع جدیدی از حساسیت به نگرانی‌های امنیتی ایران را نیز از خود بروز دهند. آنگاه می‌توان انتظار داشت که این مسئله به همراه سیاسی نکردن بحث‌ جنجالی غنی‌سازی و موضع قوی‌تر علیه سیاست تسلیحات هسته‌ای اسرائیل اعتماد ایران به آمریکا و بقیه اعضای گروه 1+5 را افزایش دهد.



* باید نظمی منطقه‌ای ایجاد شود که در آن هیچ کشوری احساس خطر نکند

بدگمانی نسبت به یافتن راه حل دیپلماتیک برای مناقشه با ایران و آنچه که بسیاری آن را به عنوان اهداف دست‌نیافتنی کنفرانس ایجاد خاورمیانه عاری از تسلیحات کشتار جمعی می‌دانند، نباید به عنوان بهانه‌ای برای خاموش ماندن استفاده شود. همان‌طور که در توافق بین آمریکا و شوروی سابق در گذشته شاهد بودیم، امروزه روند اعتمادسازی در خاورمیانه را نمی‌توان با از بین بردن فوری همه تهدیدها آغاز کرد. در عین حال، هنگامی که بیشترین احساس اعتماد برای یک طرف به قیمت عدم امنیت برای دیگران ایجاد می‌شود، هیچ پیشرفتی حاصل نخواهد شد.

در عوض آنچه که هم در روند ایجاد منطقه عاری از تسلیحات هسته‌ای و در مسئله هسته‌ای ایران مورد نیاز است، گفت‌وگوی مداوم و توأم با شکیبایی برای دستیابی به هدفی درازمدت است: نظمی منطقه‌ای که در آن هیچ یک از کشورهای منطقه احساس نکند که کنار گذاشتن گزینه هسته‌ای منجر به آسیب‌پذیرش نسبت به حملات همسایگانش و یا بیگانگان مداخله‌گر می‌‌شود. چنین وضعیتی که در آن انگیزه تولید تسلیحات هسته‌ای به شدت کاهش می‌یابد، تنها محور پایدار منطقه عاری از تسلیحات کشتار جمعی و درمان درازمدت فقدان مزمن اعتماد به مقاصد ایران است.