تبار حضرت عبدالعظیم حسنی با چهار واسطه، به سبط اکبر پیامبر خدا (ص) و خاندان وحی می رسد، احمد بن علی نجاشی -که یکی از ارکان علم رجال است- درباره نسب آن بزرگوار می‌نویسد: هنگامی که جنازه او را برای غسل برهنه می‌کردند، در جیب لباس وی نوشته‌ای یافت شد که در آن، نسبش، این گونه ذکر شده بود: من ابوالقاسم، عبدالعظیم‌بن عبدالله‌بن علی‌بن حسن‌بن زید‌بن علی‌بن حسن‌بن علی‌بن ابی‌طالب علیه السلام هستم.
این عالم بزرگوار کسی است که امام معصوم، مردم را برای حل مشکلات دینی و یافتن پرسش‌های اعتقادی و عملی‌شان به ایشان ارجاع داده است. صاحب بن عَبّاد در رساله‌ای که در شرح حال حضرت عبدالعظیم(ع) نوشته، در توصیف علمی ایشان آورده است: ابوتراب رویانی روایت کرد که شنیدم ابوحمّاد رازی می‌گفت: خدمت امام هادی(ع) در سامرا رسیدم و مسائلی از حلال و حرام از ایشان پرسیدم، امام به پرسش‌های من پاسخ داد و هنگامی که خواستم از ایشان خداحافظی کنم، به من فرمود: «ای ابوحماد! هنگامی که چیزی از امور دینی در منطقه‌ات برای تو مشکل شد، از عبدالعظیم بن عبدالله حسنی بپرس و سلام مرا به او برسان». (شناخت‌نامه حضرت عبدالعظیم حسنی(ع): ص 23)
اما آنچه این عالم را برجسته و بر سر زبانها انداخته نه موارد فوق بلکه روایتی است که به برابری فضیلت زیارت مزار آن بزرگوار با فضیلت زیارت سیدالشهدا(ع) اشاره دارد. شیخ المحدّثین «صدوق» از محمّد بن یحیی عطّار–که یکی از اهالی ری است–این گونه نقل کرده که خدمت امام هادی(ع) رسیدم، ایشان فرمود: «کجا بودی؟»
گفتم: حسین بن علی(ع) را زیارت کردم، امام فرمود: «بدان که اگر قبر عبدالعظیم را در شهر خودتان زیارت کنی، مانند کسی هستی که حسین بن علی(ع) را زیارت کرده باشد». (ثواب الاعمال: صفحه 124 حدیث 1)
تاملی بر کلام امام هادی (ع) درباره زیارت حضرت عبدالعظیم (ع)
برای توضیح این روایت، باید مقصود از برابری زیارت حضرت عبدالعظیم با زیارت امام حسین(ع) و حکمت آن بررسی شود:
1- فضیلت بی شمار برای زوّار حسینی
در احادیث اهلبیت، فضایل، آثار و برکات فراوانی برای زیارت امام حسین(ع) بیان شده است، مانند: آمرزیده شدن گناهان، دعای فرشتگان، دعای اهلبیت(ع) طولانی شدن عمر، افزوده شدن روزی، زدوده شدن اندوه، شادی دل، تبدیل شدن بدی‌ها به خوبی‌ها، تبدیل شدن شقاوت به سعادت و برخورداری از حقّ شفاعت، همچنین در شماری از احادیث، فضیلت زیارت امام حسین(ع) بیشتر از حج و حتی طبق برخی از احادیث، ثواب آن، بیش از هزار حج و هزار عمره است.
2- مقصود از برابری زیارت عبدالعظیم با زیارت سیدالشهدا(ع) چیست؟
مسئله این است که براساس حدیثِ یاد شده، آیا زیارت حضرت عبدالعظیم(ع) به طور مطلق می‌تواند جایگزین زیارت امام حسین(ع) شود و یا در شرایط خاصّی، از چنین فضلیتی برخوردار است؟ در یک جمله، آیا برابری زیارت عبدالعظیم(ع) و زیارت امام حسین(ع) مطلق است و یا مقید؟ بی‌تردید، مقصود امام هادی(ع) در حدیث یاد شده، این نیست که از فضایل زیارت امام حسین(ع) بکاهد یا در بیان فضیلت حضرت عبدالعظیم(ع) مبالغه کند. بنابراین در پاسخ به سؤالی که مطرح شد، می‌توان گفت: برابری فضیلت زیارت عبدالعظیم(ع) و امام حسین(ع) مقید است، به فضای سیاسی ویژه‌ای که پیروان اهلبیت(ع) در آن مقطع تاریخی در آن زندگی می‌کردند، در زمانی که اختناق شدیدی جهان اسلام را فرا گرفته بود و جامعه تشیّع در دوران زمامداری افرادی مانند متوکل، مُعتـّز و معتمد عباسی، سخت‌ترین دوران‌های تاریخی خود را سپری می‌کرد.
در چنین شرایطی، امام هادی(ع) به منظور پیشگیری از خطرهایی که از طرف حکومت‌های وقت، شیعیان را تهدید می‌کرد، فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم(ع) را با زیارت امام حسین(ع) برابر دانسته است، به تعبیری روشنتر، زیارت حضرت عبدالعظیم(ع) برای کسانی که آمادگی خطرپذیری برای زیارت امام حسین(ع) را داشته باشند، پاداشی معادل زیارت آن حضرت دارد و حرم حضرت عبدالعظیم(ع) شعبهای از حرم سیدالشهدا(ع) است و این خود، فضیلتی بزرگ و حاکی از جایگاه بلند عبدالعظیم در نزد اهلبیت(ع) و عظمت معنوی ایشان است.
3- حکمت برابری زیارت عبدالعظیم(ع) با زیارت سیدالشهدا(ع)
برابری فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم با زیارت سالار شهیدان ـ هر چند در شرایط ویژه ـ بی‌تردید بدون حکمت نیست، شاید نتوان به حکمت آن پی برد؛ لیکن راز و رمز این فضیلت بزرگ را باید در شخصیت علمی، عملی و جهادی آن بزرگوار، جستجو کرد.
در میان امامزادگان، شخصیت‌های بزرگی وجود دارند؛ اما درباره هیچ یک از آنها نقل نشده و حداقل به ما نرسیده که زیارتش با زیارت سیدالشهدا برابری کند، بنابراین حضرت عبدالعظیم(ع) باید از خصوصیات و مقامی برخوردار باشد که از مرقد مطهرش نور حرم حسینی ساطع شود و شمیم دل‌انگیز سیدالشهدا از آن استشمام شود.
احادیث دیگری نیز در فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم(ع) نقل شده‌اند، مانند آنچه از شهید ثانی در تعلیقه خلاصه الأقوال علامه حلّی از امام رضا (ع) نقل شده که فرمود: «هر کس قبر عبدالعظیم را زیارت کند، بر خدا لازم می‌شود که او را داخل بهشت کند». (برگرفته از کتاب «حکمت‌نامه حضرت عبدالعظیم(ع)»)
