بیهوده‌كارى ممنوع!

حضرت عبد العظيم عليه السلام نقل می کند که امام باقر عليه السلام خطاب به محمّد بن مسلم فرمود:

«... وَ لا تَقطَعِ النَّهارَ عَنكَ كَذا وَ كَذا ، فَإَنَّ مَعَكَ مَن يُحصِى عَلَيكَ.» (1)

«روزهاى زندگى را به انجام دادن كارهاى بيهوده هدر نده؛ زيرا كسانى با تو هستند كه كارهاى روزانه‌ات را شماره مى‌كنند.»

همچنین حضرت عبد العظيم از احمد بن عيسى علوى از امام باقر (ع) نقل می کنند كه می فرمود كه از ابوذر غفارى - كه رحمت خدا بر او باد–چنین تمثیلی (شعری) بیان شده است:

أنتَ فيِ غَفلَةٍ و قَلبُكَ ساهي

نَفَدَ العُمرُ وَ الذُّنوبُ كَما هِي‌

تو در غفلتى و دلت فراموشكار است، ‌عمر به پايان رسيد و گناهان همچنان باقى هستند.

جَمَّةٌ حَصَلَت عَلَيكَ جَميعاً

فى كِتابٍ و أنتَ عَن ذاكَ ساهى‌

مجموعه‌اى از گناهان، همه آنها در نامه‌ات جمع شده و تو از آنها غافلى‌.

لَم تُبادِر بِتَوبَةٍ مِنكَ حَتّى

‌صِرتَ شَيخاً و حَبلُكَ اليَومَ واهى‌

اقدامى به توبه نكردى تا اين كه‌پيرمردى شدى و امروز، ريسمانت سست است‌.

عَجَباً مِنكَ كَيفَ تَضحَكُ جَهلاً

و خَطاياكَ قَد بَدَت لِإِلهى‌

از تو در شگفتم كه چگونه نادانسته مى‌خندی و حال آن که خطاهايت براى معبودم آشكار است!

فَتَفَكَّر فى نَفسِكَ اليَومَ جَهداً

وَاسلُ عَن نَفسِكَ الكَرى‌ يا تاهى

پس امروز به جِد، در خودت بينديش
و ای سرگردان جان غافلت را به پرسش بكش!(2)

در کلام نورانی امام باقر (ع) به يكى از علايم فريفتگى يعنى «بيهوده‌كارى» اشاره شده كه ضمن نهى از آن، راه پيشگيرى از اين آفت زندگى نيز ارائه گرديده است. اما توضيح اين حكمت، عبارت است از:

1- گرانبهاترين سرمايه سعادت جاويد آدمى عمر اوست. بنابراين، كسى كه انسان را به كارى كه موجب نابودى اين سرمايه مى‌گردد دعوت كند، «فريبكار» و كسى كه دعوت او را بپذيرد و عمر خود را صرف كارهاى بيهوده نمايد،
«فريب خورده» است.

2- يكى از راه‌هاى مهم پيشگيرى از بيهوده‌كارى، اين است كه انسان باور كند همراهانى (مأموران ثبت اعمال) دارد كه هيچ گاه از او جدا نمى‌شوند و آنها او را مى‌بينند؛ ولى او آنها را نمى‌بيند و روزى به پرونده اعمال او رسيدگى خواهد شد و در برابر كارهاى نيك بهترين پاداش‌ها را در سراى جاويد خواهد ديد و در مقابل كارهاى بد با خطرناك‌ترين سرنوشت روبه رو خواهد شد و هنگامى كه در نامه عملش كارهاى بيهوده را ملاحظه كرد، حسرت خواهد خورد.

3- حكمت ياد شده در واقع، تفسيرى است بر آياتى مانند:

«إِذْ يَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّيَانِ عَنِ الْيَمِينِ وَ عَنِ الشِّمَالِ قَعِيدٌ؛ مَّا يَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ.» [۳]

آنگاه كه دو [فرشته] دريافت كننده از راست و چپ مراقب نشسته‌اند، [آدمى‌] هيچ سخنى را بر زبان نمى‌آورد، جز آن كه مراقبى نزد اوست و آن را ضبط مى‌كند.

اين آيه و آيات مشابه آن، به روشنى دلالت دارند كه علاوه بر احاطه علمىِ خداوند سبحان بر ظاهر و باطن انسان، و افزون بر اعضا و جوارح آدمى كه مأمور ضبط اعمال اويند، دو فرشته نيز مأموريت دارند تا ثبت اعمال او را انجام دهند. آنها پيوسته از طرف راست و چپ انسان مراقب كارهاى اويند و لحظه‌اى از او جدا نمى‌شوند.

در حديثى از امام على عليه السلام، اين ماجرا بدين سان بيان شده است:

«بدانيد -اى بندگان خدا- كه ديده‌بانانى از وجود شما و جاسوسانى از اعضاى بدن شما و نگهبانانى صادق، بر شما گماشته شده اند كه اعمال شما و شمار نَفَس‌هايتان را ثبت مى‌كنند. نه سياهى شب تار، [اعمال‌] شما را از ديد آنها پوشيده مى‌دارد و نه دروازه محكم و بسته، شما را از آنان مخفى مى‌كند.» (4)

پی نوشتها:

1- علل الشرائع : ج ۲ ص ۵۹۹ ح ۴۹

2- بحار الأنوار : ج ۷۸ ص ۴۵۳ ح ۲۲.

3- سوره ق : آيه ۱۶–۱۷.

4- نهج البلاغه، خطبه ۱۵۷.