احتكار، گناهی نابخشودنی!

به گزارش نما، احتیاجات ضروری مردم خواه از مواد خوراکی باشد یا غیرخوراکی همواره اهمیت استراتژیکی داشته است و دولت ها برای تأمین آن تلاش کرده اند، اما در این میان در بزنگاه های مختلف افرادی سودجو با احتکار مایحتاج مردم به دنبال کسب سود و منفعت هستند. این درحالی است که روایات احتکار را موجب محروم شدن از نعمت خوانده اند و یا فرد محتکر با قاتلین نفس، هم درجه در نظر گرفته شده اند.

امروز نباید موش‌صفت اهل احتکار بود

آیت الله جوادی آملی چندی پیش با بیان اینکه برخی از حیوانان همچون موش اهل ذخیره و احتکار هستند، گفت: پرندگانی نظیر کبک و کبوتر در فواصل زیادی مهاجرت می‌کنند و با دست خالی می‌روند که خداوند روزی آنها را در مبدأ، طول راه و مقصد می‌دهد؛ امروز نباید موش‌صفت و اهل احتکار بود و در پی ذخیره کالاها نباشید، چراکه خداوند روزی همه را می‌دهد.

جوادی‌آملی با اشاره به اینکه موش هم به اندازه روزی خود می‌خورد، تصریح کرد: امروز عده‌ای با ذخیره کالا از حیوان‌ هم پست‌تر هستند و این بی‌عقلی است که روزی پیش‌بینی نشده را احتکار کنیم؛ برخی باور نکردند که به صورت موش محشور می‌شوند

وی با اشاره به سیره امیرالمومنین(ع) در خصوص بازار اسلامی، اظهار داشت: الگوی ما در جامعه اسلامی حکومت حضرت امیر(ع) است که با تازیانه در بازار حاضر می شدند و هشدار می دادند تا بازار از آسیب هایی مانند احتکار، گرانفروشی و ربا محفوظ بماند.

گناهی که بخشیده نمی شود

وی معتقد است: بعضی از گناهان را خدای سبحان ممکن است عفو کند یا به قیامت واگذار کند، اما بعضی از گناهان را او «أَشَدُّ الْمُعَاقِبِینَ فِی مَوْضِعِ النَّکَالِ وَ النَّقِمَهً» و «سریع الانتقام» هم هست؛ طوری که (لَهُمْ خِزْیٌ فِی الدُّنْیا وَ لَهُمْ فِی الْآخِرهً عذاب عظیمِ؛ این رسوایی آنها در دنیاست و در آخرت، مجازات عظیمی دارند.) فرمود ما آبروی اینها را در دنیا و آخرت می‌بریم. کسی که همه چیز در این کشور هست، به اندازه کافی ارز هست، سکه هست، نقدینه هست، مواد هست، چرا در انبارها احتکار می‌کنید؟ چرا بازار را ملتهب می‌کنید؟! آدم تا چه وقت مثل موش باشد؟ فرمود موش‌ها هم روزی دارند، کبوترها و کبک‌ها هم روزی دارند. در آیه شش سوره مبارکه «هود» فرمود هیچ کسی نیست مگر اینکه من مسئول روزی او هستم، با «عَلی» تعبیر کرده است، فرمود: (مَا مِن دَابَّهً فِی الأرْضِ إِلاَ عَلَی اللَّهِ رِزْقُهَا؛ هیچ جنبنده‌ای در زمین نیست مگر اینکه روزی او بر خداست!) حالا شما چه کار دارید آن مار است یا عقرب است یا آن خوک است، «نجس العین» است، مخلوق من است من موظّفم روزی بدهم؛ این شش ماه می‌خواهد در برف بخوابد ما باید روزی‌اش را بدهیم و می‌دهیم. فرمود من خودم را مسئول و موظّف می‌دانم که روزیِ تمام این مار و عقرب‌ها را بدهم؛ حالا روزی ما را نمی‌دهد؟

وی می افزاید: کسی این روزی را بگیرد و احتکار بکند و جامعه را ملتهب بکند و خون شهدا را هدر بدهد، خدا او را رها می‌گذارد؟! این: (لَهُمْ خِزْیٌ فِی الدُّنْیا وَ لَهُمْ فِی الْآخِرَهْ) این یعنی چه؟ فرمود: ما آبروی بعضی‌ها را، هم در دنیا می‌بریم هم در آخرت. این نظیر ترک صوم و صلات نیست که امید بخشش باشد و اگر هم باشد در قیامت هست! فرمود: شما حق مسلّم مردم و خون پاک شهدا را دارید از بین می‌برید، چرا ما این کار را بکنیم؟

حجت الاسلام رضا محمدی کارشناس مسائل دینی در مورد احتکار گفت: احتکار از واژه حکر به معنای ذخیره کردن مواد غذایی به منظور بالا رفتن قیمت آن است. در اصلاح فقه هم احتکار به معنی ذخیره کردن بعضی از مواد غذایی که بیشتر بین مردم مورد استفاده می شود، است تا قیمت آن بالا برود. در فقه اختلاف نظرهایی هست مثلا نظر بعضی از فقها این است که همه مواد غذایی مشمول این قاعده می شوند و برخی دیر معتقدند که تنها گندم، جو، خرما و مویز و روغن را شامل می شود.

وی ادامه داد: لذا احتکار همان ذخیره کردن مواد غذایی است که برخی تا سه روز و برخی تا چهل روز نگه داشتن مواد غذایی را احتکار می دانند که اینها دیگر احکام فقهی است.

وی افزود: آنچه قابل توجه است این است که احتکار را ما به دو مفهوم می توانیم ذکر کنیم؛ یکی همان مفهوم فقهی است که احکام خاص خود را دارد و یکی مفهوم اجتماعی و امروزی آن است.

این کارشناس دینی گفت: اگر حاکم اسلامی صلاح دید، هر جنس مورد نیاز مردم اعم از غذایی و غیر غذایی می تواند مشمول حکم احتکار قرار بگیرد و تمام احکام آن از جمله تعزیر و به فروش رساندن آن و... بر همه اجناس مترتب می شود.

احتکار در مفهوم اجتماعی معنای وسیعی می یابد

وی ادامه داد: احتکار در مفهوم اجتماعی معنای وسیعی می یابد و احکام آن مانند مدت و کم و کیف و جنس و... متفاوت می شود که تابع حاکم است که اگر حاکم تشخیص داد برای هر کدام می تواند تعزیر وضع شود.

محمدی گفت: الان فتوای همه مراجع همین است. احتکار از اموری است که اگر حاکم شرع تشخیص داد احکام آن بر همه اجناس وضع می شود.

خرید مازاد بر نیاز توسط برخی مردم

وی در مورد خرید مازاد بر نیاز توسط برخی مردم که ممکن است بر قیمت ها اثر بگذارد گفت: این مسئله نمی تواند به معنی احتکار به معنای فقهی آن باشد. در احتکار قید ذخیره کردن برای فروش وجود دارد. اما در اینجا این مسئله از دو جنبه قابل بررسی است. اول جنبه اخلاقی است. سیره اهل بیت هیچگاه اینگونه نبوده است. دوم اینکه باز هم این مسئله تابع نظر حاکم شرع است و اگر حاکم فتوا دهد که مردم نباید بیش از نیاز روزانه جنسی را ذخیره کنند، باید رعایت شود.

حجت الاسلام محمدی گفت: وقتی در مدینه قحطی شد، امام صادق از اطرافیان خود سوال کردند که ما چقدر آذوقه داریم؟ گفتند مثلا 10 ماه. حضرت فرمودند همه را بفروشید و آذوقه را مثل همه مردم به صورت روزانه بخرید. از این موارد در سیره اهل بیت فراوان داریم.

وی در مورد مضرات احتکار گفت: اولین ضرر احتکار این است که اخلاق در جامعه اسلامی سقوط می کند. وقتی جامعه اسلامی از اخلاق تهی شد آن جامعه دیگر جامعه اسلامی نیست. دوم اینکه احتکار حکایت از این دارد که ایمان در جامعه نیست. یعنی جامعه از ایمان تهی شده است وگرنه اگر ایمان داشتند این کار را نمی کردند. لذا اگر جامعه ای دچار این امور شد، آن عقاید و باورها و ایمان اسلامی را از دست داده است.

وی افزود: پیامبر می فرماید «لا یحتکر الطعام الا الخاطی» یعنی جز فرد خطا کار کسی احتکار نمی کند. امیرالمومنین می فرمایند «الِاحْتِکَارُ دَاعِیَةُ الْحِرْمَان» یعنی احتکار موجب محرومیت می شود؛ که این می تواند هم محرومیت فرد و هم محرومیت جامعه را شامل شود. حضرت در نقل دیگری می فرمایند «الاحتکار شیمه الفجّار» یعنی احتکار خصلت انسان های نابکار و فاجران است. حضرت می فرمایند «الاحتکار رذیله» یعنی احتکار رذیلت (پستی) است. از این دست روایت خیلی زیاد داریم.

محمدی گفت: امیرالمومنین در آن عهدنامه معروفی که برای مالک نوشتند می فرمایند «أَنَّ فِی کثِیرٍ مِنْهُمْ ضِیقاً فَاحِشاً وَ شُحّاً قَبِیحاً وَ احْتِکاراً لِلْمَنَافِعِ وَ تَحَکماً فِی الْبِیَاعَاتِ وَ ذَلِک بَابُ مَضَرَّةٍ لِلْعَامَّةِ وَ عَیْبٌ عَلَی الْوُلَاةِ فَامْنَعْ مِنَ الِاحْتِکارِ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ(ص) مَنَعَ مِنْهُ» یعنی بدان که بسیاری از ایشان(بازاری ها و تجار) در داد و ستد به شدت سختگیر و تنگ نظر و دارای بخلی قبیح هستند و احتیاجات و مواد خوراکی مردم را احتکار می نمایند و نیز در خرید و فروش، زورگو می باشند که این امر، در زیان رسیدن به عامه مردم را می گشاید و برای والیان، عیبی به حساب می آید بنابراین احتکار را منع کن که همانا رسول خدا(ص) از آن، منع فرمود.

محتکر از رحمت خدا دور است​

وی افزود: از آن طرف در روایات ما به محتکر بسیار حمله شده است. پیامبر فرمود «المحتکر ملعون» محتکر از رحمت خدا دور است. پیامبر در نقل دیگری می فرمایند کسی که در بازار دست به احتکار می زند مانند کسی است که ملحد است و کتاب خدا را انکار می کند. پیامبر می فرمایند «بِئسَ العَبدُ المُحتَکِرُ، إنْ أرْخَصَ اللّه ُ تعالی الأسْعارَ حَزِنَ ، و إنْ أغْلاها اللّه ُ فَرِحَ» یعنی بد بنده ای است محتکر! اگر خداوند متعال قیمت ها را کاهش دهد، او اندوهگین می شود و اگر گران کند شاد می گردد. نقل دیگری از پیامبر داریم که فرمودند «یُحْشَرُ الحَکّارونَ و قَتَلَهُ الأنْفُسِ إلی جَهَنّمَ فی دَرَجهٍ» یعنی محتکران و کسانی که انسان های بی گناه را می کُشند در جهنم هم ردیف و هم درجه هستند.

محتکر از نعمت محروم می شود

حجت الاسلام رضا محمدی در پایان در مورد راه های پیشگیری از احتکار گفت: اولاً ما باید یک مقدار بیشتر روی ایمان مردم کار کنیم. دوم اینکه ما باید فرهنگ سازی کنیم چه بسا در اروپا فرهنگشان از این حیث از ما بهتر باشد و از ما مسلمان تر باشند. سوم اینکه مسئولین باید توجه داشته باشند که آنها مسئولند و نباید اجازه دهند که جامعه به این شکل دربیایند. نامه امیرالمومنین به مالک را عرض کردم که حضرت می فرماید برای مسئولین عیب و ننگ است که وضعیت جامعه مسلمین اینگونه باشد و چنین فرد محتکری در جامعه باشد. چهارم اینکه ما باید توجه داشته باشیم که خدا و پیامبر هست و روزی ما دست خداست و با این کارها کسی روزی اش زیاد نمی شود بلکه روایت امیرالمومین می فرماید که محتکر از نعمت محروم می شود و احتکار باعث زوال نعمت می شود