كشورهایی كه در سال 2018 سلطه دلار را به چالش كشیدند/ از ایران تا روشیه

به گزارش نما، سال گذشته میلادی آبستن حوادثی بود که به صورتی اجتناب‌ناپذیر فضای ژئوپلیتیک جهان را به دو قطب تقسیم کرد: قطب اول کشورهایی بودند که همچنان استفاده از دلار به عنوان یک ابزار مالی بین‌المللی ادامه دادند و گروه دوم شامل کشورهایی است که در حال پشت کردن به دلار هستند.

مناقشات بین‌المللی که در پی اعمال تحریم‌های اقتصادی و همچنین به راه انداختن جنگ تجاری توسط واشنگتن، شکل گرفته‌اند کشورهای حاضر در این مناقشات را مجبور کرده است تا به دنبال نظام پرداخت جایگزین به دور از دلار بروند.

در سال 2018 کشورهای مختلفی روند حذف دلار از مبادلات تجاری خود را کلید زدند و اقداماتی را در از بین بردن وابستگی خود به این ارز انجام داده و هر کدام دلایل خاص خود را در اتخاذ این رویکرد داشته‌اند.

* چین

روند کنونی جنگ تجاری بین چین و آمریکا در کنار تحریم‌های اعمال شده توسط واشنگتن علیه روسیه به عنوان بزرگترین شریک تجاری این کشور آسیایی باعث شده است که مقامات پکن سیاست‌هایی را در راستای از بین بردن وابستگی خود به دلار اتخاذ کنند.

پکن در این حوزه سیاست نرمی را در پیش گرفته و دولت این کشور این سیاست‌ها را بدون سر و صدا و حاشیه در پیش گرفته است.

بانک مرکزی چین در سال 2018 بخش قابل توجهی از اوراق قرضه دولتی وزارت خزانه‌داری آمریکا را که تحت مالکیت این کشور بود، در بازار فروخت.

علیرغم این اقدام، چین همچنان بزرگترین دارنده خارجی این اوراق آمریکاست اما سهم این کشور هم اکنون به کمترین میزان در دو سال گذشته رسیده است.

چین در راستای فاصله گرفتن از دلار، به جای اقدام مستقیم در حذف این ارز از مبادلات خود، به سمت بین‌المللی کردن یوآن، ارز ملی این کشور، رفته است.

چین طی سال‌های اخیر توانسته است یوآن را در کنار دلار، ین، یورو و پوند در سبد حق برداشت مخصوص صندوق بین‌المللی پول، جای دهد.

طی ماه‌های گذشته چین اقدامات گسترده‌ای را برای تقویت یوآن برداشته است که از جمله آن می‌توان به افزایش ذخیره طلای این کشور، ایجاد بازار نفتی بر مبنای یوآن و همچنین استفاده از این ارز در مبادلات تجاری با شرکای تجاری اشاره کرد.

چین به عنوان بخشی از برنامه خود برای تقویت جایگاه یوآن در جهان در حال برنامه‌ریزی برای تسهیل سوآپ ارزی با دیگر شرکای تجاری خود است تا استفاده از یوآن را ترویج کند.

در کنار همه این موارد، چینی‌ها به صورت فعال به دنبال ایجاد یک توافق تجارت آزاد موسوم به شراکت جامع اقتصادی منطقه‌ای با کشورهای جنوب شرق آسیا هستند.

در صورتی که این توافق نهایی شود می‌تواند به سادگی جای خالی غیبت در توافق تجارت آزاد ترانس پسیفیک که توسط آمریکایی‌ها شکل گرفت اما دولت ترامپ از آن خارج شد را برای چینی‌ها پر کند.

شراکت جامع اقتصادی منطقه‌ای 16 کشور عمدتا آسیایی را در برخواهد گرفت که مجموع جمعیت آنها 3.4 میلیارد نفر و مجموع اقتصاد آنها 49.5 تریلیون دلار برآورد شده که 40 درصد تولید ناخالص جهان را دارند.

* هند

هند ششمین اقتصاد بزرگ جهان است و این کشور یکی از بزرگترین وارد کنندگان کالا در جامعه بین‌الملل محسوب می‌شود.

اصلا عجیب نیست که هند به طور مستقیم تحت تاثیر بسیاری از مناقشات ژئوپلیتیک بین‌المللی قرار می‌گیرد و تحریم‌های اعمال شده علیه شرکای تجاری این کشور هندی‌ها را نیز به شکل قابل توجهی تحت تاثیر قرار می‌دهد.

اوایل سال جاری به دلیل تحریم‌های اعمال شده توسط آمریکا علیه روسیه، هندی‌ها پول واردات سامانه پدافند هوایی S400 از مسکو را به روپیه پرداخت کردند.

هندی‌ها همچنین مجبور شدند تا در پرداخت پول نفت ایران و به دلیل تحریم‌های آمریکا مجددا به استفاده از روپیه روی بیآورند.

در ماه دسامبر هم هندی‌ها با امارات یک توافق سوآپ ارزی امضا کردند تا در کنار تسهیل مبادلات تجاری و سرمایه‌گذاری حضور ارز ثالث در مبادلات دو کشور را کاهش دهند.

با توجه به اینکه هندی‌ها از نظر برابری قدرت خرید سومین کشور جهان محسوب می‌شوند چنین اقداماتی می‌تواند به شکل قابل توجهی سلطه دلار در بازار جهانی را به چالش بکشند.

* ترکیه

اوایل سال جاری رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه از برنامه خود برای پایان دادن به سلطه دلار بر تجارت این کشور خبر داد.

دولت ترکیه قصد دارد از طریق گسترش مبادلات غیردلاری خود با شرکای بین‌المللی به این هدف برسد.

رئیس‌جمهور ترکیه اعلام کرده است که آنکارا در حال برنامه‌ریزی برای انجام مبادلات تجاری با چین، روسیه و اوکراین به ارزهای ملی است.

ترکیه همچنین در حال مذاکره برای حذف دلار از مبادلات تجاری با ایران است، این تصمیم ترکیه دلایل سیاسی و اقتصادی گوناگونی دارد.

از زمان کودتای نافرجام در سال 2016 برای ساقط کردن دولت اردوغان، روابط ترکیه با واشنگتن تیره شد و گزارشات حاکی از آن است که اردوغان معتقد است آمریکا در این کودتا نقش داشته است.

از طرف دیگر اقدام آمریکا در اعمال تحریم علیه ترکیه به دلیل زندانی کردن یک کشیش آمریکایی در آنکارا به دلایل امنیتی باعث شد تا اقتصاد ترکیه به شدت افت کند.

از طرف دیگر اردوغان بارها نسبت به راه انداختن جنگ تجاری توسط واشنگتن در جهان در کنار اعمال تحریم‌ علیه ترکیه و تلاش برای منزوی کردن ایران، انتقاد کرده است.

اقدام ترکیه در خرید سامانه هوایی S400 از روسیه نیز روابط با واشنگتن را تیره‌تر کرده است.

در کنار همه موارد فوق ترکیه در تلاش است تا با حذف دلار در مبادلات تجاری، ارز خود را تقویت کند.

لیر ترکیه طی سال گذشته نیمی از ارزش خود را در برابر دلار از دست داد.

کاهش ارزش لیر در برابر دلار زمانی شدت گرفت که این مسئله با بالا رفتن تورم و افزایش قیمت کالا و خدمات در ترکیه همراه شد.

* ایران

بازگشت ایران به بازارهای جهانی پس از برجام خیلی طول نکشید و دونالد ترامپ با ورود به کاخ سفید، آمریکا را از این توافق خارج کرد.

کشور نفتی ایران هم اکنون مجددا تحت شدیدترین تحریم‌های آمریکا قرار گرفته و از طرف دیگر آمریکا تهدید کرده هر کشوری که با ایران همکاری کند را جریمه خواهد کرد.

تحریم‌های آمریکا ایران را مجبور کرده است تا به دنبال مکانیزم‌های پرداخت به غیر از دلار در فروش نفت خود برود.

ایران با هند توافق فروش نفت به روپیه را امضا کرده و هم اکنون در حال مذاکره با طرف‌های عراقی است.

ایران و عراق می‌خواهند از دینار عراق در مبادلات تجارت خود استفاده کنند تا به دلیل تحریم‌های بانکی وابستگی خود به دلار را کاهش دهند.

*روسیه

ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه گفته است که آمریکا یک اشتباه بزرگ استراتژیک مرتکب می‌شود چرا که در حال از بین بردن اعتماد به دلار در جهان است.

پوتین تا کنون حرفی درباره محدود کردن مبادلات دلاری و یا ممنوع شدن استفاده از دلار در مبادلات تجاری این کشور نزده است. با این حال آنتون سیلوآنوف وزیر اقتصاد روسیه اوایل سال جاری اعلام کرد که روسیه باید اوراق قرضه دولتی وزارت خرانه‌داری آمریکا تحت تملک خود را به دارایی‌های ایمن‌تر و بهتر نظیر روبل، یورو و یا فلزات گرانبها تبدیل کند.

روسیه تاکنون چندین سیاست را در راستای حذف حداکثری دلار از اقتصاد خود اجرا کرده است چرا که از سال 2014 تاکنون همواره تحریم‌ها علیه این کشور از سوی غرب و به خصوص آمریکا روز به روز در حال افزایش بوده است.

در همین راستا و به دلیل تهدید آمریکا به اعمال تحریم‌های سخت‌تر و قطع شدن دسترسی این کشور به سویفت، ویزاکارت و مسترکارت، روسیه یک نظام پرداخت ملی جایگزین سویفت به نام SPFS کرده و MIR را نیز جایگزین ویزاکارت و مسترکارت کرده است.

روسیه توانسته است تا حدودی استفاده از دلار در صادرات خود را کاهش داده و با امضای توافقات سوآپ ارزی با برخی کشورها نظیر هند، چین و ایران به سمت استفاده از ارزهای ملی به جای دلار برود.

روسیه اخیرا پیشنهاد داده است که در مبادلات تجاری خود با اتحادیه اروپا به جای دلار از یورو استفاده شود.

در حالی که زمانی روسیه یکی از 10 کشور با بیشترین اوراق قرضه دولتی وزارت خزانه‌داری آمریکا بود این کشور تقریبا تمام این دارایی‌ خود را نیز حراج کرده که بخش قابل توجهی از این اقدام در سال 2018 اتفاق افتاده است.

روسیه از منابع حاصل از فروش اوراق قرضه دولتی آمریکا برای افزایش ذخیره ارز خارجی و همچنین واردات بیشتر طلا برای تقویت روبل استفاده کرده است.