ندای انقلاب، اوضاع سیاسی کشور به دلیل برخی «اختلاف‌افکنی»های دشمن و البته گاها عدم رعایت «تقوای سیاسی» از سوی سیاسیون در برهه‌های زمانی مختلف غبارآلود میشود. قسمتی از این غبارآلودگی فضا به خاطر فضای اشاعه تهمت‌ها و شایعات بدون سندی است که در بسیاری موارد قابل اثبات نمی‌باشد. مقام معظم رهبری «فضای سوءظن» در جامعه اسلامی را درست نمی‌دانند و توجه نکردن به شایعات و تهمت‌های بدون سند و البته رد کردن آن به صورت قاطع را از تکالیف اقشار گوناگون ملت در جامعه اسلامی می‌دانند که از آن به عنوان «فضای حسن ظن» تعبیر می‌نمایند. به همین دلیل بر آن شدیم تا نگاه داشته باشیم بر دلایل و لوازم «فضای حسن ظن» از منظر رهبری در کشورمان.
البته طرف حساب این مطلب بیشتر مسئولین هستند چه اینکه مردم با حضور همیشگی خود نشان داده اند که به نظام همواره حسن ظن دارند.
کجا حسن ظن داشته باشیم و کجا سوءظن؟
باید روح سوءظن و بدبینى نسبت به افراد را در نظام اسلامى از بین برد.
سوءظن، متعلق به نظام غیراسلامى است.
وقتى شر و ظلم، غالب و حاکم است؛ وقتى در جامعه، غیرخدا زمام امور را به دست دارد؛ روایت داریم که حسن ظن، ساده‌لوحى است و به هر پدیده‌یى، باید با چشم تردید و سوءظن نگاه کرد.
اما آن‌وقتى که غلبه با حق است، حکومت متعلق به خدا و بندگان اوست و راه، راه صراط مستقیم دین است، در این‌جا باید سوءظنها را کنار گذاشت و حسن‌ظن داشت؛ مگر آن‌که براى انسان چیزى ثابت بشود. این، آن تکلیف اسلامى است. [۱]
بدگویی کردن موجب سوءظن میشود
پیش پیامبر مى‌آمدند و از یکدیگر بدگویى مى‌کردند و چیزهایى را درباره‌ى یکدیگر مى‌گفتند؛ گاهى راست و گاهى هم خلاف واقع. پیامبر اکرم(ص) به مردم فرمودند: هیچ‌کس درباره‌ى اصحابم به من چیزى نگوید. دایماً نزد من نیایید و از همدیگر بدگویى کنید. من مایلم وقتى که میان مردم ظاهر مى‌شوم و به میان اصحاب خود مى‌روم، «سلیم‌الصّدر» باشم؛ یعنى با سینه‌ى صاف و پاک و بدون هیچ‌گونه سابقه و بدبینى به میان مسلمانها بروم.
ببینید چه‌قدر این رفتار رسول اکرم(ص) کمک مى‌کند به اینکه مسلمانها احساس کنند که در جامعه و محیط اسلامى، باید بدون سوءظن و با خوشبینى با افراد برخورد کرد. [۲]
توبیخ کامل قرآن نسبت به افراد شایعه‌پذیر
آیات سوره‌ى نور درباره‌ى «افک» - یعنى همین سخن دروغى که منافقان و بدخواهان و افراد ناسالم در جامعه پخش و شایع مى‌کردند - به شدت حساسیت نشان مى‌دهد و چند آیه‌ى پى‌درپى، با لحن بسیار تندى خطاب به مسلمانها ذکر مى‌شود که چرا وقتى شما این شایعه را شنیدید، نسبت به گوینده‌ى آن شدت عمل بخرج ندادید و چرا این شایعه را قاطعاً رد نکردید.
در این آیه، دو جا جمله با «لولا» شروع مى‌شود. اهل ادبیات عرب توجه دارند که «لولا»ى تحذیریه وقتى به‌کار مى‌رود که انسان مى‌خواهد با کمال شدت و توبیخ کامل، به مخاطب خود بگوید: چرا این کار را نکردید؟ «لولا اذ سمعتموه ظنّ‌المؤمنون والمؤمنات بانفسهم خیرا و قالوا هذا افک مبین»: چرا وقتى که شما مسلمانها (مؤمنین و مؤمنات) این شایعه را شنیدید، به یکدیگر حسن‌ظن نشان ندادید و به طور قاطع نگفتید که این دروغ است؟ یک‌جاى دیگر مى‌فرماید: «و لولا اذ سمعتموه قلتم ما یکون لنا ان نتکلّم بهذا سبحانک هذا بهتان عظیم»: چرا وقتى‌که این شایعه را شنیدید، نگفتید که ما حق نداریم این شایعه را تکرار کنیم؟ این، یک بهتان بزرگ است.
بعد در آخر این آیات هم مى‌فرماید: «یعظکم‌اللَّه ان تعودوا لمثله ابدا ان کنتم مؤمنین». یعنى خدا به شما موعظه و نصیحت مى‌کند که هرگز دیگر گِرد چنین شایعه‌هایى نگردید و دیگر چنین حادثه‌یى میان جامعه‌ى اسلامى به وجود نیاید؛ اگر مؤمن هستید. یعنى شرط ایمان این است. [۳]
اتهام زننده اگر اثبات نکند، مجرم است
در اسلام این‌گونه است که اگر کسى، کس دیگرى را به بعضى از تهمت‌هاى خاص متهم کند، اگر نتواند آن را با چهار شاهدِ عادل ثابت کند، خود تهمت‌زننده محکوم است که بر او حد جارى بشود.
این‌طور نیست که شما حرفى را همین‌طور وسط فضا بیندازید و ذهنها را مشوب و دلها را نگران و ناراحت کنید و اگر توانستید ثابت کنید که ثابت کرده‌اید و اگر هم نتوانستید، سرتان را بگیرید و به راه خود بروید! نه، اگر نتوانستید برخى از تهمتهایى را که بر طبق آنها حد به مجرم زده مى‌شود، ثابت کنید، خود شما بایستى به خاطر زدن این تهمت، حد بخورید و مجازات بشوید. [۴]
نظام محتاج فضای حسن ظن و محبت است
باید مسلمانان در جامعه‌ى اسلامى، از حالت بى‌تفاوتى نسبت به یکدیگر خارج بشوند.
یکى از فصول زندگى رسول اکرم این بود که این فضاى بى‌تفاوتى را، به فضاى محبت و همکارى و برادرى و ایجاد یک مجموعه‌ى همکار با یکدیگر تبدیل کند. این، همان چیزى است که امروز هم در نظام خود، به او احتیاج داریم. [۵]
حسن ظن مسلمین نسبت به هم توطئه دشمنان را خنثی میکند
اگر میان ملتهاى مسلمان و میان فرقه‌هاى اسلامى و اقوام مسلمان با یکدیگر، محبت و حسن‌ظن و همدلى، جاى بدگمانى و بدبینى را که خواسته‌ى دشمنان است بگیرد، بخش اعظم توطئه و تدبیر بدخواهان را خنثى خواهد کرد و نقشه‌هاى شوم آنان را براى سیطره‌ى روزافزون بر امت اسلامى عقیم خواهد ساخت. [۶]
پرچم اسلام با حسن ظن حفظ میشود
همه‌ى دستگاه‌ها باید خوب کار کنند و همه‌ى مردم باید دستگاه‌ها را کمک نمایند. امروز، پرچم اسلام دست شما ملت و دولت است. باید این پرچم را حفظ کنید.
با تنازع و کشمکش، این پرچم حفظ نخواهد شد. مسؤولیت، بر دوش همه است. همه باید اتحاد و همدلى و همکارى و حسن ظن خود را حفظ کنند؛ وظیفه است. [۷]
حضور مردم در انتخابات، نشان‌دهنده حسن ظن به نظام است
در همین قضایاى اخیر هم ما عرض کردیم، بنده مخالفم که مردم کشورمان را، مردم عزیزمان را به دو بخش تقسیم کنیم؛ یک عده‌اى را مقابل یک عده‌ى دیگر قرار بدهیم. قضیه اینجورى نیست. در خیلى از مسائل، مردم سلیقه‌هایشان، نگاه‌هایشان، نظرهایشان یکى نیست، اما این به معناى اصطکاک و تزاحم و تعارض و دست به یقه شدن نیست. ما نباید مردممان را وادار کنیم که با هم دست به یقه بشوند.
من به هر دو طرف نصحیت میکنم: احساسات جوانها را تحریک نکنند، مردم را مقابل هم قرار ندهند. ملت یکپارچه‌اى است، ایمان واحدى دارد، قلباً هم با نظام خود روابط حسنه‌اى دارد؛ نشانه‌ى این روابط حسنه، همین حضور در پاى صندوقهاست. اگر امیدوار نبودند، اگر حسن ظن نداشتند، اگر اعتماد نداشتند، نمى‌آمدند پاى صندوقها. پس این ملت با نظام خود هیچ مشکلى ندارد. نباید این ملت یکپارچه را دو شقه کرد، تقسیم کرد، یک گروه را بر علیه آن گروه دیگر، آن گروه را بر علیه این گروه دیگر تحریک کرد. [۸]
حسن ظن مردم با کار نیک مسئولین حفظ میشود
مردم هم تشنه‌ى خدمت‌رسانى دولت هستند. مردم، نظام و مسؤولان نظام را دوست دارند. شما نشانه‌هاى دوست داشتن مردم را مى‌بینید. کسى نمى‌تواند چشمش را روى هم بگذارد و اینها را نبیند.
مردم دوست مى‌دارند که از مسؤولان کار نیک ببینند تا حسن ظن و محبت خودشان را به آنها حفظ کنند و در تناقض قرار نگیرند. مردم تشنه‌ى خدمتند؛ واقعا هم احتیاج دارند؛ بنابراین دولت باید کارآمدى خودش را نشان دهد. [۹]
تکیه مسئولین بر حسن ظن مردم است
آنچه پشتوانه‌ى حرکت مسئولان است، پشتیبانىِ دلها و احساسات و اعتماد و امید شماست. آنان تکیه‌ى به این اعتماد و شور و شوق و محبت شما مردم را دارند و حقیقتاً حجت بر آنها تمام است.
یعنى پشتیبانى مردم از مسئولان کشور، یک پشتیبانى همه‌جانبه و مستحکم و ریشه‌دار با ریشه‌هاى ایمانى است. آنان بایستى با تکیه‌ى بر این اعتماد شما و این حسن ظن شما، کارها را پیش ببرند و بنده بسیار خوشبین هستم به اینکه ان‌شاءاللَّه همه‌ى آنچه را که باید انجام بدهند، انجام خواهند داد. [۱۰]
فضای بهشت در جامعه با حسن ظن مردم به یکدیگر
در روایات ما وارد است که مؤمنین با یکدیگر تراحم و تعاطف دارند؛ یعنى به هم رحم مى‌کنند و با یکدیگر عطوفت مى‌ورزند. این یک وظیفه‌ى اخلاقى است و این امر در پیشرفت و بناى اجتماعى ما تأثیر دارد.
به هم رحم کنید. مردم به هم رحم کنند تا خدا هم به آنها رحم کند. وقتى که در دلِ مردم نسبت به یکدیگر ترّحم و عطوفت و حُسن‌ظن و محبّت هست، فضاى جامعه، فضاى بهشت مى‌شود. آن‌گاه که در دلِ افراد، با انگیزه‌هاى سیاسى یا شخصى، کینه، بددلى و سوءظن وجود داشته باشد، فضاى جامعه فضایى تاریک و تلخ مى‌شود.
مجادلات سیاسى براى کشور زیانبار است. نه فقط امروز که دشمن ما را تهدید مى‌کند، بلکه همیشه مضرّ است؛ براى سازندگى و راه انداختن چرخهاى اقتصادى مضرّ است. اگر بعضیها هر روزى به نحوى مسأله‌ى جدیدى درست کنند و افکار عمومى را متوجّه به یک مسأله‌ى موهوم کنند، اینها به ضرر کشور است. [۱۱]
برای دشمن داشتن دنبال بهانه نباشید
سعى کنید همه را دوست بدارید. این، یک تکلیف و یک تعلیم اسلامى است. این، چیز بدى نیست.
براى دشمن داشتن، نباید بهانه پیدا کرد و انسان هر کسى را به بهانه‌یى، از مجموعه و لیست محبت خود خارج کند و دور بیندازد. نه، فضاى جامعه‌ى اسلامى، فضاى صمیمیت است؛ ولو کسى را که نمى‌شناسید. [۱۲]
با بزرگ نشان دادن اشتباهات، مردم را ناامید نکنید
با هم خوب و مهربان باشید؛ به هم حُسن ظن داشته باشید؛ به مسؤولان نظام حُسن ظن داشته باشید. ما گفتیم با فساد مبارزه مى‌کنیم - این یک نقطه‌ى روشن در نظام است - اما عدّه‌اى مى‌خواهند این را به نقطه‌ى تاریک تبدیل کنند و بگویند فساد همه جا را گرفته است. نه آقا! فساد همه جا را نگرفته است.
باید با فسادِ کم هم - هر جا بود - مبارزه کرد.
ممکن است روزنامه‌اى بردارد یک مورد فساد را درشت کند؛ مگر همه جا فساد هست؟ فساد در گوشه‌هایى وجود دارد. انسانها لغزش دارند و دچار گناه مى‌شوند؛ باید با این گناه مبارزه کرد.
ما وقتى گناهکاریم که با فساد - ولو کمِ آن - مبارزه نکنیم؛ چون گسترش پیدا خواهد کرد. مبارزه با فساد لازم است؛ اما ناامید کردن مردم که بگوییم فساد همه جا را گرفته، یک خطاى واضح و ناشى از نادانى و فریب‌خوردگىِ کسانى است که آدم مى‌داند خودشان آدمهاى مغرضى نیستند؛ مغرضان که جاى خود دارند. [۱۳]
بعضى‌ها - چه مطبوعات، چه بعضى از عناصر گوناگون - توصیه‌پذیر نیستند؛ آنها از ما توصیه نمیخواهند؛ معلوم نیست سیاستهاى بعضى از این دستگاه‌ها و مطبوعات و رسانه‌ها را کى معین میکند و کجا معین میشود - نانشان در ایجاد اختلاف است - اما آن کسانى که مصالح کشور را میخواهند، مایلند حقائق را غالب کنند، من توصیه‌ام به آنها این است که از این اختلافات جزئى و غیر اصولى صرف نظر کنند. شایعه‌سازى و شایعه‌پراکنى درست نیست.
انسان مى‌بیند صریحاً و علناً به مسئولین کشور - کسانى که بارهاى کشور را بر دوش دارند - تهمت میزنند، نسبت به اینها شایعه‌سازى میکنند؛ فرق هم نمیکند، چه رئیس جمهور باشد، چه رئیس مجلس باشد، چه رئیس مجمع تشخیص مصلحت باشد، چه رئیس قوه‌ى قضائیه باشد؛ اینها مسئولین کشورند. مسئولین کشور کسانى هستند که زمام یک کارى به اینها سپرده است؛ مردم باید به اینها اعتماد داشته باشند، حسن ظن داشته باشند. نباید شایعه‌پراکنى کرد؛ دشمن این را میخواهد. دشمن میخواهد شایعه‌پراکنى کند؛ میخواهد دلها را نسبت به یکدیگر، نسبت به مسئولین بدبین کند. [۱۴]
هر کس بر طبق اختلاف بکوبد، علیه نظام است
هر کس ملت را به تفرقه دعوت کند، هر کس سعى کند میان ملت و مسئولان کشور فاصله بیندازد، هر کس بر طبل اختلافات بکوبد، کارى بر خلاف مصلحت این کشور و این ملت انجام داده است؛ هر کى میخواهد باشد.
اتحاد را، اتفاق را، وحدت کلمه را، حسن‌ظن به یکدیگر را باید حفظ کرد. قرآن میگوید: «لو لا اذ سمعتموه ظنّ المؤمنون و المؤمنات بأنفسهم خیرا»؛ دلهاتان را با هم صاف کنید، دست در دست هم پیش بروید؛ شک نداشته باشید که خداى متعال این چنین ملتى را، این چنین دلهاى صادقى را، این چنین گامهاى استوارى را کمک و حمایت خواهد کرد. [۱۵]
فضا، فضای اشاعه گناه نباشد
به اخلاق خودمان هم برسیم. اخلاق اهمیتش از عمل هم بیشتر است. فضاى جامعه را فضاى برادرى، مهربانى، حسن ظن قرار بدهیم. من هیچ موافق نیستم با اینکه فضاى جامعه را فضاى سوءظن و فضاى بدگمانى قرار بدهیم. این عادات را از خودمان باید دور کنیم. اینکه متأسفانه باب شده که روزنامه و رسانه و دستگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هاى گوناگون ارتباطى روشى را در پیش گرفته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند براى متهم کردن یکدیگر، این چیز خوبى نیست؛ این چیز خوبى نیست، دل ما را تاریک میکند، فضاى زندگى ما را ظلمانى میکند. هیچ منافات ندارد که گنهکار تاوان گناه خودش را ببیند، اما فضا، فضاى اشاعه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ى گناه نباشد؛ تهمت زدن، دیگران را متهم کردن به شایعات، به خیالات.
فضا را نباید از تهمت و از گمان سوء پر کرد. قرآن کریم میفرماید: «لو لا اذ سمعتموه ظنّ المؤمنون و المؤمنات بانفسهم خیرا»؛ وقتى میشنوید که یکى را متهم میکنند، چرا به همدیگر حسن ظن ندارید؟ تکلیف دستگاه اجرائى و قضائى به جاى خود محفوظ است. دستگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هاى اجرائى باید مجرم را تعقیب کنند، دستگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هاى قضائى باید مجرم را محکوم و مجازات کنند؛ با همان روشى که ثابت میشود و در قوانین اسلامى و قوانین عرفى ما هست و هیچ هم در این زمینه نباید کوتاه بیایند؛ اما مجازات مجرم که از طرق قانونى جرم او ثابت شده است، غیر از این است که به گمان، به خیال، به تهمت، یکى را متهم کنیم، بدنام کنیم، توى جامعه دهن به دهن بگردانیم. اینکه نمیشود.
نباید گفت اینها شفافیت است. این، شفافیت نیست؛ این، کدر کردن فضاست. شفافیت معنایش این است که مسئول در جمهورى اسلامى عملکرد خودش را به طور واضح در اختیار مردم قرار بدهد؛ این معناى شفافیت است، باید هم بکنند؛ اما اینکه ما بیائیم این و آن را بدون اینکه اثبات شده باشد، بگیریم زیر بار فشار تهمت و چیزهائى را به آنها نسبت بدهیم که ممکن است در واقع راست باشد، اما تا مادامى که ثابت نشده است، ما حق نداریم آن را بیان کنیم؛ این آن را متهم کند، آن این را متهم کند؛ از رسانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ى بیگانه - رسانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ى مغرض انگلیس - شاهد برایش بیاوریم، بعد هم یک نفر از آن طرف پیدا بشود و کل نظام را به امورى که شایسته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ى نظام اسلامى نیست و نظام اسلامى شأنش بسیار بالاتر است از این چیزهائى که بعضى به نظام اسلامى نسبت میدهند، متهم بکند، این اشکال بر آنها بیشتر هم وارد است.
تهمت زدن به یک شخص گناه است، تهمت زدن به یک نظام اسلامى، به یک مجموعه، گناه بسیار بزرگترى است. [۱۶]
پاورقی:
[۱]- خطبه های نماز جمعه تهران ۲۸/۰۷/۱۳۶۸
[۲]- همان
[۳]- همان
[۴]- همان
[۵]- همان
[۶]- پیام حضرت آیت الله خامنه ای به کنگره عظیم حج سال ۱۴۳۰ ۰۵/۰۹/۱۳۸۸
[۷]- سخنرانى در دیدار با روحانیون، مسؤولان و گروهى از اقشار مختلف مردم ۰۶/۱۰/۱۳۶۸
[۸]- بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار رئیس و مسئولان قوه‌ى قضائیه ۰۷/۰۴/۱۳۸۸
[۹]- بیانات در دیدار رئیس جمهور و اعضاى هیأت دولت ۰۵/۰۶/۱۳۸۰
[۱۰]- دیدار با مردم شاهرود ۲۰/۰۸/۱۳۸۵
[۱۱]- بیانات در خطبه‌هاى نماز جمعه‌ى تهران ۱۶/۰۱/۱۳۸۱
[۱۲]- خطبه های نماز جمعه تهران ۲۸/۰۷/۱۳۶۸
[۱۳]- بیانات در دیدار جمعى از مدیران و مسؤولان وزارت آموزش و پرورش ۲۶/۰۴/۱۳۸۱
[۱۴]- بیانات در دیدار جمع کثیرى از بسیجیان کشور ۰۴/۰۹/۱۳۸۸
[۱۵]- بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در دیدار مردم شهرستان کازرون ۱۶/۰۲/۱۳۸۷
[۱۶]- خطبه‌هاى نماز عید سعید فطر ۲۹/۰۶/۱۳۸۸
قاسم صفایی نژاد
سخنان حكيمانه رهبر انقلاب: نظام محتاج فضاي "حسن ظن"است
این مطلب را فقط مسئولین بخوانند!
اوضاع سیاسی كشور به دلیل برخی «اختلاف‌افكنی»های دشمن و البته گاها عدم رعایت «تقوای سیاسی» از سوی سیاسیون در برهه‌های زمانی مختلف غبارآلود میشود.
۱۳۹۰/۱۲/۱۷
