آثار كرونا بر اقتصاد ایران

توقف پرواز‌های سفری و تجاری از چین یا پرواز‌های به مقصد چین در بالغ بر ۱۷ کشور دنیا و اعلام هشدار از سوی سازمان بهداشت جهانی نشان از بحرانی جدی است که درکشور ما بیشتر به ابعاد بهداشتی و پیشگیری آن متمرکز است، اما ابعاد اقتصادی آن روی کشوری مانند ایران که تا حدودی رفت و آمد‌های تجاری محدود و تجارت آن در قیاس با شرکای اصلی چین، کوچک و متأثر از تحریم است، تا چه حد اندازه‌ای جدی است؟

برای پاسخ به این سؤال ناگزیریم که ابتدا اشاره‌ای کوتاه به آثار کرونا بر جهان کنیم و سپس به آثار مستقیم و غیر مستقیم احتمالی آن براقتصاد کشور خواهیم پرداخت. لازم است بدانیم که شاید قرنطینه‌شدن مردم ووهان با جمعیتی در حدود ۱۱ میلیون نفر، در کشوری با ۴/ ۱ میلیارد نفر جمعیت چندان حایز اهمیت نباشد، اما بسیاری از کارشناسان اقتصادی حوزه چین، از این شهر به عنوان یکی از مهم‌ترین مناطق تجاری چین یاد می‌کنند به نحوی که سهم این شهر به تنهایی در تولید ناخالص داخلی چین ۴ درصد و معادل ۳ /۷ درصد تولید ناخالص داخلی دنیا است و پیش بینی‌ها حاکی از کاهش ۶/ ۰ درصد نرخ رشد اقتصادی جهان با وجود کرونا در سال ۲۰۲۰ دارد.

مجمع جهانی اقتصاد نیز پیش بینی کرد این بحران باعث کاهش نرخ رشد اقتصادی دنیا، کاهش ارزش و حجم تجارت در جهان و در نهایت کاهش راندمان فعالیت‌های اقتصادی شود. این مجمع کاهش ۳ درصدی حجم تجارت در دنیا را به دلیل وضعیت هشدار ایجاد شده در چین مشکلی جدی قلمداد کرد و نوشت: «چین سهم بزرگی در تجارت دنیا دارد و با شیوع این بحران نه تنها بازرگانان چینی نمی‌توانند به دیگر کشور‌ها سفر کنند، بلکه حتی صادرات بخشی از کالا‌ها هم محدود شده‌است. این به معنای کاهش حجم و ارزش تجارت است که بدون شک موقت خواهد بود و تا پایان دوره شیوع ویروس کرونا ادامه خواهد داشت.»

اکنون با این فروض اولیه به ابعاد و اندازه آثار احتمالی این ویروس بر اقتصاد ایران می‌پردازیم. برای این منظور با نگاهی به آمار گمرک کشور حداقل متوجه دو نوع اثرپذیری از این حادثه بزرگ جهانی می‌شویم.

نخست:تأثیرات مستقیم؛ شریک اول تجاری ما همچنان چین است. بر اساس آمار ۱۰ ماهه امسال چین با ۳/ ۸ میلیارد دلار مقصد اول است، که درمقاصد بعدی عراق و امارات نیز می‌تواند به نوعی بخشی از کالا‌های ایرانی را در آمارهایشان گنجانده باشند که با صادرات مجدد به چین می‌رسد. همچنین چین در صدر کشور‌هایی است که ما از آن واردات داریم و در مرحله بعد نیز امارات است که در واقع امارات نیز به نوعی خدمات واردات با واسطه را به ما ارائه می‌دهد. به این ترتیب می‌توان دریافت که حداقل در کوتاه‌مدت و تا زمانی که وضعیت هشدار در سطح جهان پا برجاست، شرایط واردات و صادرات با شریک اول با کندی بیشتری مواجه خواهد شد.

به عبارت بهتر در یک بررسی اجمالی می‌توان با توجه به موضع‌گیری دولت مبنی بر ممنوعیت پرواز‌های ایران به چین و برعکس، دریافت که حجم تجارت به خصوص بخش مرتبط با بخش خصوصی در کوتاه‌مدت با شدت بیشتری تحت‌الشعاع قرار گیرد. همچنین صنعت گردشگری نیز که قرار بود روی گردشگران چینی آغوش باز کند با این ویروس خطرناک به ناگزیر فعلاً بسته خواهد شد.

دوم: تأثیر پذیری از قیمت‌های جهانی؛ تأثیر‌پذیری اقتصاد ایران از ویروس کرونا مربوط به آثار قیمت جهانی کالا‌ها است. به طور طبیعی با ادامه این وضعیت در چین و نگرانی جهان از انتشار ویروس کرونا سطح تقاضای جهانی کالا‌های نهایی با مبدأ چین کاهش می‌یابد و بسته به میزان کاهش تقاضای کل ویافتن جانشین کالا‌های چینی، تقاضای مواد اولیه و خام نیز کاهش خواهد یافت. به علاوه با توجه به اینکه «ووهان» یکی از مهم‌ترین موتور‌های محرک اقتصاد چین گرفتار این ویروس خطرناک است، تقاضای داخلی چین نیز تحت‌الشعاع آن قرار می‌گیرد. به این ترتیب، همان طور که نشانه‌های آن را در اخبار می‌بینیم، مواد خام و نفت با کاهش قیمت مواجهند. این اتفاق نیز احتمالاً از دو منظر اقتصاد ایران را تحت‌تأثیر قرار خواهد داد که یکی کاهش درآمد‌های ارزی ناشی از ارزانی قیمت مواد اولیه و خام در جهان است. زیرا ترکیب صادرات نشان می‌دهد که ایران بیشتر کالا‌های خام و با حداقل فرآوری صادر می‌کند.

از سوی دیگر با کاهش تقاضا‌ی کل جهان برای کالا‌های خام، نفت یا پتروشیمی با حداقل فرآوری در عمل رقابت‌ها برای فروش این نوع کالا‌ها (با کاهش تقاضا) بیشتر شده و تحریم‌ها به عنوان عاملی منفی نقش پر‌رنگ‌تری را در بازار‌های خارجی ایفا خواهد کرد، بنابراین شرکت‌های ایرانی را مجبور به تخفیف‌های بیشتر خواهد کرد.