منبعی پویا برای بازیابی هویت سینمای ایران

عاشورا سترگ ترين و تكان دهنده ترين حماسه الهي و انساني تاريخ بشريت است كه خود وزني به قدر يك تاريخ دارد؛ تاريخي كه منبع زايش و تولد پي در پي اسلام و به ويژه مذهب شيعه بوده و چون چراغي پيش روي مسلمانان براي يافتن راه و تمييز حق از باطل است.



قيام عاشورا در سال61 هجري قمري به عنوان مهم ترين انقلاب تاريخ بشريت، زنده ترين و پوياترين منبع براي خلق آثار دراماتيك، حماسي و تراژيك محسوب مي شود. اين واقعه، پشتوانه اي نرم افزاري و اعتقادي در تاريخ معاصر كشورمان در جريان انقلاب اسلامي و دفاع مقدس بوده است. از اين رو، گراميداشت اين تاريخ و برگزاري مراسم عزاداري و زنده نگه داشتن جانفشاني هاي شهداي كربلا خود يك حماسه و جنبش انقلابي به حساب مي آيد.الهام بخش بودن قيام عاشورا و تأثير مناسك عزاداري در تشجيع روحيه مقاومت و مبارزه -كه انقلاب اسلامي و دفاع مقدس از مصاديق بارز آن است- همواره عامل نگراني مخالفان داخلي و خارجي انقلاب بوده است. به همين دليل هم تلاش براي تحريف و آلوده سازي عزاداري، درست پس از اتمام جنگ تحميلي به عنوان يكي از پروژه هاي تهاجم فرهنگي در دستور كار غربگراها و دشمنان قرار گرفت.



«فرانسيس فوكوياما» نظريه پرداز برجسته آمريكايي، از شهادت طلبي كه ريشه در عاشورا دارد به عنوان يكي از عوامل فناناپذير شدن شيعيان نام مي برد و به دولت هاي غربي پيشنهاد مي دهد كه براي شكست تشيع بايد «رفاه طلبي» جايگزين شهادت طلبي شود. همان كاري كه امروز، يكي از محورهاي اصلي جنگ نرم غرب شناخته مي شود.صحبت هاي يك نظريه پرداز آمريكايي به نام «مايكل برانت» هويداكننده اين جريان است. وي كه از كارشناسان برجسته «دفتر شيعه شناسي» سازمان سيا است، ضمن پرده برداشتن از سرمايه گذاري 900 ميليون دلاري اين دفتر براي تخريب فرهنگ شيعه، يكي از برنامه هاي آن را ايجاد انحراف در عزاداري معرفي كرده است. او براي تحقق اين هدف چند پيشنهاد را مطرح كرده كه از جمله آنها عبارتند از:



- ترويج شيوه هايي در عزاداري براي ]امام[ حسين]ع[ كه با عقايد واقعي شيعي منطبق نيست و ترويج شيوه هاي جديد عزاداري كه برضد آموزه هاي شيعي است.



- بايد عزاداري هاي شيعيان به گونه اي مطرح شود كه تصور شود شيعيان افرادي جاهل و خشونت طلب هستند كه مي خواهند ميان توده هاي مردم ناآرامي و هرج ومرج به وجود بياورند.



- مبالغ هنگفتي براي حمايت از اين جريان ها هزينه شود و از سخنران هايي حمايت شود كه با سخنان خود شيعيان را افرادي غيرمنطقي جلوه مي دهند. با اين اقدامات، تشيع مبتني بر صورت مكتب فكري منطقي، به گونه اي مطرح مي شود كه فاقد منطق و داراي عقايد خرافي است. اين اقدامات سبب مي شود ميان شيعيان ناآرامي و هرج ومرج به وجود بيايد و شيعه از درون خالي شود.



همين موضوع اهميت و لزوم تلاش براي ترسيم تاريخ عاشورا و ترسيم شاخص هاي فرهنگ عاشورايي را در فيلم هاي سينمايي و سريال هاي تلويزيوني مشخص مي كند.از سوي ديگر همه به خوبي بر اين موضوع آگاهند كه حماسه اي مانند حماسه عاشورا تقريباً در تمام فرهنگ هاي دنيا بي رقيب است، زيرا اين حماسه از ويژگي هاي خاصي برخوردار است كه در اين ويژگي ها استعداد كاملاً عجيبي براي ساخت محصولات تصويري نهفته است.



بايد به اين نكته اشاره كرد كه اصولاً ساخت فيلم هاي مذهبي : تاريخي، به خصوص حماسه اي- مذهبي به فاكتورهايي نياز دارد كه در هر سوژه اين چنين فاكتورهايي پيدا نمي شود، اما بايد به اين موضوع قاطعانه اشاره داشت كه حماسه عاشورا به خوبي از اين فاكتورها بهره مند است. عمق تراژدي عاشورا، حقيقتي كه در پس واقعه نهفته، مفاهيم گوناگوني كه دراين واقعه به مخاطب انتقال پيدا مي كند، تنها قسمتي از اين ويژگي ها است. از طرف ديگر، جداي از فرهنگ شيعي كه در اين حماسه وجود دارد عناصري هم وجود دارند كه در بين عقايد تمام انسان ها در سراسر جهان مشترك است. آزادگي، انسانيت، ايمان به راستي، مبارزه با ظلم- و ... تنها بخشي از مفاهيم مشتركي است كه در واقعه عاشورا وجود دارد.



حال باتوجه به اين موضوع مي توان گفت كه تمام اين عناصر همان چيزي است كه براي ساخت يك فيلم حماسي - مذهبي لازم است و به نوعي بايد به اين مسئله اعتراف كرد كه كارگردانان اين ژانر در سراسر جهان به دنبال چنين سوژه هايي هستند تا به وسيله آنها بتوانند هم مفاهيم مورد نظر را انتقال دهند و هم بيننده خود را با يك واقعيت جذاب وعميق همراه كنند.با مروري بر كارنامه سينماي كشور مي توان به روشني دريافت كه متأسفانه سينماگران ما آنچنان كه بايسته و شايسته بوده به اين پتانسيل عظيم معنوي و حماسي مراجعه نكرده اند. تنها دو فيلم سينمايي تاريخي «سفير» و «روز واقعه» به اين مضمون پرداخته اند. چند فيلم نيز با الهام از مفاهيم عاشورايي روايت هايي را به تصوير كشيده اند. از جمله اين فيلم ها مي توان به «دست هاي خالي» و «پرواز در شب» اشاره كرد كه ميان عاشورا و دفاع مقدس پيوندي قابل تأمل را ايجاد كردند.با اين حال، كارنامه تلويزيون به مراتب در ترسيم وقايع عاشورا پربارتر و قابل قبول تر است. حتي برخي از آثاري كه به همين مناسبت و درباره عاشورا و محرم ساخته شده اند جزو ماندگارترين سريال هاي سيما هستند. مانند مجموعه «شب دهم» ساخته «حسن فتحي» كه در قالب يك ملودرام به تطبيق ايثارگري ها و مقاومت مردم در دوران رضاشاه با قيام كربلا پرداخته است و يا سريال «مختارنامه» كه بخشي از تاريخ صدر اسلام را به بهانه قيام مختار ثقفي نمايش داده است. بخش هايي از اين سريال به حماسه عاشورا اختصاص داشت كه در زمان پخش بسياري از مردم را با سفري معنوي به كربلا همراه كرد.



بدون شك رجوع به سرچشمه زلال حماسه حسيني و بهره بردن از مفاهيم و وقايع آن مي تواند راه گشاي سينماي كشورمان به بازيابي هويت و شخصيت اسلامي و مردمي باشد.